Acute infectieuze diarree: oorzaken, symptomen & behandeling

Een acute infectieuze ontsteking van het maag-darmkanaal, die zich primair uit in diarree, al of niet met bloed of slijm, misselijkheid en braken en koorts, wordt 'acute infectieuze diarree' (AID) genoemd. Infectieus betekent dat de oorzaak gezocht moet worden in de aanwezigheid van een lichaamsvreemd organisme (virale, bacteriële of parasitaire verwekker) in het lichaam. Er zijn meerdere soorten ziekteverwekkers, die kunnen bestaan uit bacteriën of virussen. Salmonella is een bekend voorbeeld van een bacterie die tot vervelende klachten kan leiden.

Acute infectieuze diarree
Toiletavontuur met een vleugje zelfspot – Sanne en haar race tegen de klok
Definitie
Diarree
Ziekteduur
Een aantal ziekteverwekkers op een rijtje
Norovirus
Campylobacter
Salmonella
Shigella
E. Coli O157:H7
Giardia lamblia

Acute infectieuze diarree

Toiletavontuur met een vleugje zelfspot – Sanne en haar race tegen de klok

Sanne, 27 jaar en net terug van een backpackreis door Zuidoost-Azië, dacht dat ze alles wel aankon. Pittige straatmaaltijden, water uit een fles zonder dop, zelfs een slokje kokosmelk van een lokale markt. Tot ze drie dagen na thuiskomst wakker werd met een kramp die zelfs haar nuchtere vriend deed opveren. "Je lag letterlijk dubbel, San," zei hij later. Diagnose: acute infectieuze diarree. Binnen een paar uur kende ze elke centimeter van haar badkamer. "Ik ben nog nooit zó vaak met mezelf opgescheept geweest," grapte ze, terwijl ze de ORS met lange tanden naar binnen werkte.

Na twee dagen begon ze weer een beetje te lachen. “Mijn buik klonk als een reggaedrum en ik had een abonnement op de wc,” vertelde ze haar collega’s met rode wangen maar opgeheven hoofd. Sindsdien is Sanne iets voorzichtiger met eten op reis – en neemt ze altijd diarreeremmers én humor mee in haar rugzak. “Het was geen leuk souvenir, maar wel een goed verhaal.” Want soms ben je even uit de running, maar loop je daarna met net wat meer wijsheid – en wc-papier – door het leven.

Definitie

Er bestaat anno 2025 geen internationaal geaccepteerde definitie van een acute infectieuze ontsteking van het maag-darmkanaal. Dit ziektebeeld wordt kan het beste getypeerd worden door zijn klinische verschijnselen, zoals diarree, al of niet met bloed of
slijm, misselijkheid en braken en koorts, waarbij een micro-organisme - een virus, bacterie of parasiet - de boosdoener is.¹

Diarree

Van diarree kan worden gesproken wanneer er een plotselinge afwijking van het ontlastingspatroon optreedt, met een toename van frequentie, hoeveelheid en watergehalte van de ontlasting. Acute diarree duurt maximaal 14 dagen. Bij meer dan 14 dagen spreekt men van chronische of persisterende diarree. Door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wordt acute diarree omschreven als het drie of meerdere malen per dag lozen van ongevormde ontlasting. In de overgrote meerderheid van de gevallen is er een infectieuze oorzaak. Andere oorzaken van acute diarree kunnen zijn: medicatie waarmee de patiënt kortgeleden aangevangen is of aandoeningen als acute blindedarmontsteking, diverticulitis/colitis, prikkelbare darm syndroom (PDS), luchtweginfecties bij kinderen of lactose-intolerantie.²

Ziekteduur

Bij acute infectieuze diarree wordt bij een ziekteduur van één week of korter in het algemeen vooral virale en bacteriële verwekkers aangetroffen, terwijl bij een langere ziekteduur vaker parasitaire verwekkers worden gevonden. Norovirussen zijn bij volwassenen de belangrijkste virale verwekkers. Een infectie met Campylobacter is de belangrijkste bacteriële verwekker van AID in Nederland. Giardia lamblia is een veel voorkomende parasitaire verwekker.

Een aantal ziekteverwekkers op een rijtje

Bij de meeste infecties is geen behandeling nodig, maar geldt dat deze door het eigen immuunsysteem moeten worden bestreden en opgeruimd. Daarbij is het belangrijk om voldoende te drinken om uitdroging als gevolg van vochtverlies door diarree, overgeven en koorts te voorkomen. Bij persisterende of ernstige klachten, kan een behandeling nodig zijn. Sowieso geldt dat wanneer de koorts na drie dagen niet is afgenomen, het raadzaam is om de huisarts te raadplegen. Hieronder worden een aantal virale, bacteriële en parasitaire verwekkers in vogelvlucht besproken.

Misselijkheid / Bron: Istock.com/CentralITAlliance

Norovirus

Soort: Virus.
Klachten: Plotseling opkomende misselijkheid, braken (bij de helft van de patiënten treedt 'projectielbraken' op vanwege de heftigheid), hoofdpijn, buikpijn, diarree, maagkrampen, spierpijn, algehele malaise en milde koorts. N.B.: geen bloed of slijm in de ontlasting.
Incubatietijd: Meestal 15-48 uur.
Besmetting: Vooral in een omgeving waar mensen dicht bij elkaar zijn, is het risico van besmetting groot.
Besmettelijke periode: Tijdens ziekteperiode en kort daarna.
Ziekteduur: 1-2 dagen (bij goede gezondheid).
Behandeling: Gaat vanzelf over. Bij twijfel aangaande het herstel, dient de huisarts te worden geraadpleegd.

Campylobacter

Soort: Bacterie.
Klachten: Een groot gedeelte van de infecties van deze bacterie leidt niet tot klinische verschijnselen. Eventuele klachten die kunnen optreden zijn koorts, hoofdpijn, moeheid en soms spierpijn en gewrichtspijnen. Na enkele dagen krijgt de persoon last van buikkrampen, misselijkheid met braken en diarree.
Incubatietijd: Eén tot zeven dagen, doch meestal drie dagen.
Besmetting: Besmetting vindt plaats via de inname van besmet voedsel of water of door directe feco-orale besmetting door contact met dieren.
Besmettelijke periode: Twee tot zeven weken (zonder antibiotische behandeling).
Ziekteduur: Meestal niet langer dan een week.
Behandeling: Geen behandeling, tenzij ernstige infectie.

Salmonella

Soort: Bacterie, behorend tot de familie van enterobacteriën (zie afbeelding bovenaan het artikel).
Klachten: Krampen, diarree (soms met slijm en bloed), misselijkheid, braken, koorts, buikkrampen en hoofdpijn.
Incubatietijd: 6-72 uur (meestal 12-24 uur).
Besmetting: Via de orale route (door het eten van besmet voedsel, zoals onvoldoende verhitte eieren, kip of vlees en rauwe groenten en fruit).
Besmettelijke periode: Tijdens de ziekte en zo lang als het organisme in de ontlasting aanwezig is (meestal 1-4 weken).
Ziekteduur: Variabel (enkele dagen tot weken).
Behandeling: Vaak is behandeling niet nodig. Behandeling met antibiotica kan nodig zijn bij salmonellabacteriën als Salmonella typhi en de Salmonella paratyphi, die ernstige klachten kunnen veroorzaken.

Shigella

Soort: Bacterie.
Klachten: Bloedige diarree, koorts, braken, krampen.
Incubatietijd: 1-7 dagen (meestal 2-4).
Besmetting: Door persoon-persoon contact, ook via voedsel of water dat besmet is.
Besmettelijke periode: Tijdens de ziekte en zo lang als organisme in de ontlasting aanwezig is (meestal 1-4 weken).
Behandeling: Geen behandeling, tenzij ernstige infectie.
Ziekteduur: Variabel (dagen tot weken).

E. Coli O157:H7

Soort: Een hoogpathogene en agressieve variant van de E. Coli bacterie, of meer specifiek de - inmiddels zeer bekende - enterohemorragische E. coli (EHEC).
Klachten: diarree, krampen, kan bloed in de ontlasting met zich meebrengen of ernstige complicaties.
Incubatietijd: 1-9 dagen (meestal 3-4).
Besmetting: Door in contact te komen met de ontlasting van een besmet dier of persoon, hetzij direct, hetzij indirect (via bemesting van akkers kan het op groenten terechtkomen).
Besmettelijke periode: Tijdens de ziekte en zo lang het organisme in de ontlasting in de ontlasting aanwezig is (meestal 1-4 weken).
Behandeling: De meeste mensen herstellen zonder antibiotica of andere specifieke behandeling in 5 tot 10 dagen.
Ziekteduur: Variabel (dagen tot weken).

Vermoeidheid / Bron: Istock.com/BartekSzewczyk

Giardia lamblia

Soort: Parasiet.
Klachten: Frequent, bleke vettige diarree (zonder bloed), krampen, opgeblazen gevoel, vermoeidheid, gewichtsverlies, maar verloopt in de helft van de gevallen asymptomatisch.
Incubatietijd: 5-25 dagen of langer.
Besmetting: Door contact met ontlasting van een besmet persoon of dier, via het eten of drinken van besmet voedsel, het zwemmen in of drinken van besmet water, of rechtstreeks contact met ontlasting van een besmet persoon.
Besmettelijke periode: Tijdens de ziekte en zo lang het organisme in de ontlasting in de ontlasting aanwezig is.
Behandeling: symptoomloos dragerschap komt veel voor en behoeft geen behandeling. De ziekte gaat in veel gevallen vanzelf weer over. De huisarts zal eventueel een antibioticum voorschrijven. Een behandeling kan worden ingesteld omwille van het besmettingsgevaar.
Ziekteduur: Variabel (enkele weken tot maanden).

Noten
[OLIST]J.C.Bos, C.Schultsz, C.M.J.Vandenbroucke-Grauls, P.Speelman en J.M.Prins: Optimaliseren van het antibioticabeleid in Nederland. IX. SWAB-richtlijn voor antimicrobiële therapie bij acute infectieuze diarree, Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150:1116-2.
C.C.E. Brodie-Meijer: Richtlijnenvergelijking Acute diarree ICPC D11, http://www.artsenapotheker.nl/i27820 (voor de laatste keer geraadpleegd op 21 oktober 2011) [/OLIST]