Schildklierwaarden: TSH, T3 & T4, normaal, te hoog & te laag

Zijn mijn schildklierwaarden normaal, zijn mijn schildklierwaarden te hoog of zijn mijn schildklierwaarden juist te laag? De schildklier is de grootste hormoonklier in het lichaam, is vlindervormig, bestaat uit twee kwabben en ligt direct onder en voor het strottenhoofd. De schildklier produceert schildklierhormoon en geeft deze direct af aan de bloedstroom. De belangrijkste functie ervan is de regulering van de stofwisselingssnelheid van lichaamsweefsels. Bij hyperthyreoïdie (een te snel werkende schildklier) wordt de TSH bepaald en de hoeveelheid schildklierhormonen, vooral het hormoon FT4. Hypothyreoïdie (een te langzaam werkende schildklier) wordt vooral bepaald door de waarde van TSH in het bloed.

• Schildklier en TSH
• Onderdeel van het hormoonstelsel
• TRH en TSH
• Schildklierhormonen T3 en T4
• T3 en T4
• Jodium
• Normaal functionerende schildklier
• Afwijkende activiteit van de schildklier
• Vrij schildklierhormoon
• Bloedonderzoek schildklierwaarden
• Functioneren van de schildklier
• Bloedtest
• Schildklierwaarden: normaalwaarden
• Interpretatie van afwijkende schildklierwaarden: te hoog en te laag
• Onderzoek en diagnose
• Gesprek over je symptomen
• Bloedonderzoek (TSH, T3 en T4)
• Echografie van de schildklier
• Schildklierscan (scintigrafie)
• Bepaling van antistoffen
• Gesprek over leefstijl
• Behandeling van afwijkende schildklierwaarden
• Medicijnen voor een trage schildklier (hypothyreoïdie)
• Medicijnen voor een snelle schildklier (hyperthyreoïdie)
• Radioactief jodium
• Operatie bij ernstige gevallen
• Leefstijlaanpassingen
• Regelmatige controles
• Prognose
• Trage schildklier (hypothyreoïdie)
• Snelle schildklier (hyperthyreoïdie)
• Levenslang onder controle

Schildklier en TSH

Onderdeel van het hormoonstelsel

De schildklier maakt onderdeel uit van het hormoonstelsel en produceert schildklierhormoon, een hormoon dat belangrijk is voor de regulatie van de stofwisseling. De schildklier wordt via een zogenaamd feedbacksysteem gereguleerd door twee gebieden in de hersenen:

• de hypothalamus; en
• de hypofyse.

TRH en TSH

De hypothalamus zet via het hormoon TRH of thyreotropinevrijmakend hormoon (thyrotropin releasing hormone) de hypofyse aan tot het produceren van thyreoïdstimulerend hormoon (TSH). Het is de hypofyse die de schildklier aanspoort tot het produceren van schildklierhormonen. Dat doet de hypofyse door een ander hormoon, het zogeheten TSH (Thyroid stimulating hormone), te produceren, en aan het bloed af te geven. TSH zorgt er dus voor dat steeds de juiste hoeveelheid schildklierhormoon wordt aangemaakt.

Schildklierhormonen T3 en T4

T3 en T4

De schildklier maakt in feite twee hormonen aan die aan het bloed worden afgegeven:

• T3 (trijodothyronine); en
• T4 (thyroxine).

Voor grofweg 90 procent bestaat de productie uit T4 dat wordt opgeslagen en ongeveer 10 procent is T3. T4 is vergeleken met T3 relatief inactief, maar kan in de lever en in andere weefsels worden omgezet in het actievere T3 dat het uiteindelijke effect van schildklierhormoon veroorzaakt. T3 is het direct werkzame hormoon en T4 kan beschouwd worden als een pre-hormoon of voorloper-hormoon.

Jodium

De schildklier kan niet functioneren zonder jodium. Voor het produceren van schildklierhormonen heeft de schildklier namelijk jodium nodig. De voeding in Nederland bevat van nature te weinig jodium en daarom mag jodium aan (bakkers)zout worden toegevoegd. Er moet voldoende schildklierhormoon in het bloed circuleren voor een goedwerkende stofwisseling. Of er voldoende schildklierhormoon aanwezig is, wordt via een feedbacksysteem gesignaleerd door de hypothalamus en de hypofyse, die de productie van respectievelijk TRH en TSH kunnen opschroeven of terugbrengen. Dit terugkoppelingssysteem kan kortom de productie van schildklierhormoon aanzetten of uitzetten. Het principe van dit regelsysteem vertoont veel gelijkenis met een centrale verwarming.

Normaal functionerende schildklier

Bij een adequaat functionerende schildklier, zal de hoeveelheid schildklierhormoon in het bloed normaal zijn. Een gezonde activiteit van de schildklier wordt met een medische term aangeduid als euthyreoïdie. Hierbij werkt de schildklier niet te snel noch te langzaam. Het jodiumaanbod moet voldoende zijn en de schildklier moet adequaat werken om euthyreoïdie te handhaven.

Afwijkende activiteit van de schildklier

Men spreekt van hyperthyreoïdie (overactieve schildklier) als de schildklierhormoonspiegel van het bloed te hoog is en hypothyreoïdie verwijst naar een aandoening, waarbij de schildklier te weinig hormoon produceert, een zogeheten traag werkende schildklier. Beide aandoeningen kunnen gepaard gaan met een waaier aan klachten.

Vrij schildklierhormoon

Het grootste gedeelte van schildklierhormoon (zowel T4 als T3) bindt zich aan eiwitten in het bloed, terwijl het resterende gedeelte direct beschikbaar is. Dit zogeheten 'vrije' schildklierhormoon wordt bij uitslagen van een bloedonderzoek aangegeven met de letter F van free = vrij (FT4). Alleen het vrije T4, oftewel FT4, oefent hormonale werking uit. Het moet dan wel eerst in de weefsels worden omgezet in T3.

Bloedonderzoek schildklierwaarden

Functioneren van de schildklier

Er kan bloedonderzoek worden verricht om te bepalen hoe de schildklier functioneert. De arts vergelijkt daarbij een gemeten waarde met de normaalwaarden: de grenswaarden die horen bij een normale werking van een gezonde en goed functionerende schildklier. Meestal wordt een test aangevraagd door een (huis)arts als je symptomen vertoont van hypertyreoïdie of hypotyreoïdie. Soms wordt een test aangevraagd in het kader van routinebloedonderzoek.

Bloedtest

Ten behoeve van het onderzoek wordt een buisje bloed afgenomen uit een ader aan de binnenkant van de arm. Vaak prikt men in de plooi van de elleboog. Het bloed wordt vervolgens in een laboratorium onderzocht.

Schildklierwaarden: normaalwaarden

Met normaalwaarde wordt de waarde van de bepaling bij gezonde mensen (die geen schildklierklachten hebben) bedoeld. Overigens varieert deze normaalwaarde per persoon. Zo is de normaalwaarde voor FT4 sterk afhankelijk van de leeftijd die je hebt en je geslacht (man/vrouw).

Interpretatie van afwijkende schildklierwaarden: te hoog en te laag

Het resultaat of de interpretatie van afwijkende schildklierhormoonwaarden is als volgt:


(*) Subklinisch betekent dat de metingen licht afwijkend zijn, maar dat iemand nog geen duidelijke ziekteverschijnselen of klachten heeft.
(**) Bij secundaire hypothyreoïdie maakt de schildklier te weinig of geen hormoon aan doordat de schildklier geen seintje krijgt van de hypofyse. De hypofyse maakt dan geen of te weinig TSH aan.

Onderzoek en diagnose

Je hebt het gehoord: je schildklierwaarden zijn niet helemaal wat ze zouden moeten zijn. Misschien te hoog, misschien te laag, maar wat betekent dat nu eigenlijk? Geen paniek, je arts gaat het verder onderzoeken en ervoor zorgen dat jouw schildklier weer in balans komt! Hier is wat je kunt verwachten bij dat vervolgonderzoek:

Gesprek over je symptomen

Allereerst wil de arts weten hoe je je voelt. Heb je last van vermoeidheid, hartkloppingen, plotselinge gewichtstoename of -verlies, of juist een onverklaarbare nervositeit? Je symptomen geven belangrijke hints of je schildklier te veel (hyperthyreoïdie) of te weinig (hypothyreoïdie) hormonen produceert.

Bloedonderzoek (TSH, T3 en T4)

De volgende stap is een uitgebreider bloedonderzoek om precies te meten hoeveel schildklierhormonen er in je bloed zitten. Ze kijken naar de TSH-waarde (het hormoon dat je schildklier aanstuurt), en de vrije T3- en T4-waarden (de hormonen die de schildklier zelf produceert). Hiermee weet de arts of je schildklier overuren maakt of juist een beetje lui is geworden.

Echografie van de schildklier

Als de waarden sterk afwijken, wil de arts misschien een kijkje nemen naar de structuur van je schildklier. Dit gebeurt met een echografie, waarbij je schildklier in beeld wordt gebracht met geluidsgolven. Hiermee checkt de arts of er knobbeltjes of andere afwijkingen zijn die de werking van je schildklier verstoren.

Schildklierscan (scintigrafie)

In sommige gevallen krijg je een speciale scan, de zogenaamde schildklierscan. Hierbij krijg je een klein beetje radioactieve vloeistof toegediend (klinkt spannend, maar het is volkomen veilig). Deze vloeistof laat zien hoe actief je schildklier is, en of bepaalde delen te hard werken of juist niet goed functioneren.

Bepaling van antistoffen

Bij afwijkende waarden, vooral als er sprake is van een overactieve of onderactieve schildklier, kijkt de arts ook naar antistoffen in je bloed. Dit kan aantonen of je immuunsysteem de schildklier aanvalt, wat voorkomt bij auto-immuunziekten zoals de ziekte van Graves of Hashimoto.

Gesprek over leefstijl

De arts zal ook met je praten over je levensstijl. Stress, voeding, en zelfs slaap kunnen allemaal invloed hebben op je schildklier. Soms helpt een gezonder dieet, regelmatige lichaamsbeweging, of stressvermindering om je schildklier weer wat rust te geven.

Behandeling van afwijkende schildklierwaarden

Als je schildklier uit balans is, kan dat allerlei ongemakken veroorzaken. Maar geen zorgen, er zijn genoeg manieren om je schildklier weer in de juiste versnelling te krijgen, of die nu te hard werkt of juist een beetje op standje slow staat. Hier zijn de meest voorkomende behandelingen waarmee je weer lekker in je vel komt te zitten:

Medicijnen voor een trage schildklier (hypothyreoïdie)

Heb je een schildklier die net iets te lui is? Dan krijg je meestal een medicijn voorgeschreven dat schildklierhormonen aanvult, zoals levothyroxine. Dit helpt je lichaam om weer de juiste hoeveelheid hormonen aan te maken. Het kan even duren voordat de juiste dosering gevonden is, maar zodra dat lukt, voel je je langzaam weer energieker en verdwijnen de symptomen zoals vermoeidheid en gewichtstoename.

Medicijnen voor een snelle schildklier (hyperthyreoïdie)

Als je schildklier te hard werkt, krijg je vaak schildklierremmers, zoals methimazol of propylthiouracil, die de productie van schildklierhormonen in toom houden. Deze medicijnen helpen om je schildklier weer in balans te brengen en je hartkloppingen, nervositeit en plotseling gewichtsverlies te verminderen.

Radioactief jodium

Klinkt als een sciencefiction-behandeling, maar dit is een effectieve manier om een overactieve schildklier te behandelen. Je slikt een capsule met een kleine hoeveelheid radioactief jodium. Dit jodium wordt door de schildklier opgenomen en vernietigt de overactieve cellen, waardoor je schildklier rustiger gaat werken. Het klinkt spannend, maar het is een veelgebruikte behandeling die vaak heel goed werkt!

Operatie bij ernstige gevallen

Als je schildklier echt in de war is, zoals bij grote knobbels of wanneer medicijnen niet voldoende helpen, kan een operatie nodig zijn om een deel van de schildklier te verwijderen. Na de operatie heb je vaak medicijnen nodig om de hormoonbalans op peil te houden, maar het helpt wel om de problemen op lange termijn aan te pakken.

Leefstijlaanpassingen

Naast medische behandelingen is het ook belangrijk om goed voor jezelf te zorgen. Een gezond dieet, rijk aan jodium en selenium, kan je schildklier ondersteunen. Stress verminderen door ontspanningsoefeningen of gewoon lekker wandelen helpt ook om je hormoonhuishouding in balans te houden. En vergeet niet genoeg slaap te pakken!

Regelmatige controles

Zodra je behandeling gestart is, zal je arts regelmatig je bloedwaarden controleren om te zien of je schildklier op de goede weg is. Kleine aanpassingen in je medicijnen of leefstijl kunnen dan worden gedaan om ervoor te zorgen dat je je topfit blijft voelen.

Prognose

De prognose bij een schildklieraandoening is gelukkig vaak heel positief! Of je schildklier nu te traag of te snel werkt, met de juiste behandeling en aanpassingen voel je je meestal snel weer de oude. Het kan even duren om de juiste balans te vinden, maar als die eenmaal is bereikt, is het alsof iemand het licht weer aan heeft gedaan.

Trage schildklier (hypothyreoïdie)

Met medicatie zoals levothyroxine herstellen je energie en stemming langzaam maar zeker. Zodra de juiste dosering is gevonden, verdwijnen de vermoeidheid, gewichtstoename en koude handen en voeten als sneeuw voor de zon. Je kunt een normaal leven leiden, al is regelmatig controleren van je waarden wel belangrijk.

Snelle schildklier (hyperthyreoïdie)

Met medicijnen of een behandeling zoals radioactief jodium krijgt je schildklier weer rust. Zodra je lichaam niet meer in overdrive staat, voel je je kalmer, verdwijnen de hartkloppingen en wordt je gewicht stabieler. Soms blijft je schildklier zelfs wat té rustig na de behandeling, maar ook dat wordt meestal goed onder controle gehouden met medicijnen.

Levenslang onder controle

In de meeste gevallen blijft je schildklier met de juiste behandeling stabiel en kun je alles doen wat je wilt. Van werken tot sporten en genieten van het leven—je schildklier hoeft geen spelbreker te zijn! Regelmatige check-ups zorgen ervoor dat je op koers blijft, maar verder hoef je je geen zorgen te maken.

Lees verder

• Schildklierafwijking: welke schildklier klachten zijn er?
• Schildklierhormoon: behandeling trage schildklier met Thyrax
• Traag werkende schildklier: symptomen, oorzaak & behandeling
• Traag werkende schildklier: gevolgen, gewicht en afvallen
• Schildklierontsteking (thyroïditis): symptomen & behandeling