Hoe gevaarlijk is C8 of perfluoroctaanzuur?

De stof perfluoroctaanzuur, beter bekend onder de naam C8, is een synthetisch materiaal dat van nature niet in het milieu voorkomt. Toch krijgen de meeste mensen deze stof voor hun geboorte al binnen en vervolgens hoopt deze stof zich steeds meer op in hun lichaam. Naast de uitstoot die bij de fabricage optreedt, verspreidt deze stof zich verder omdat deze in velerlei producten is verwerkt. Onze voeding is de grootste oorzaak van de opname van deze stof maar niet de enige. Dat de stof schadelijk is voor de gezondheid is inmiddels onomstotelijk aangetoond, maar in welke mate is nog een onderwerp van discussie.

Wat is C8?

C8 werd in de jaren veertig van de twintigste eeuw ontwikkeld door het Amerikaanse bedrijf 3M. In de jaren vijftig werd het patent overgekocht door de Amerikaanse chemiegigant Dupont die chemische installaties op locaties verspreid over de hele wereld heeft. C8 is de afkorting voor perfluoroctaanzuur dat internationaal ook wel onder de verzamelnaam PFOA wordt geschaard. C8 staat voor het aantal koolstofatomen in de chemische verbinding. Perfluoroctaanzuur is een vaste, kleurloze stof die behoort tot de fluorkoolstoffen. Het is een stof die door de mens is ontwikkeld en niet in de natuur voorkomt. Het materiaal is zeer persistent en dus lastig biologisch afbreekbaar waardoor het zich ophoopt in het menselijk lichaam en het milieu.

Waar is C8 in toegepast?

C8 was een belangrijk bestanddeel bij de fabricage van teflon, een materiaal dat is ontwikkeld door chemiereus Dupont. C8 zorgde ervoor dat teflon zich kon hechten aan andere oppervlakken. Teflon is op zijn beurt weer verwerkt in een groot aantal producten. Teflon had de eigenschappen water-, vet- en vuilafstotend te zijn waardoor het veelvuldig is toegepast, bijvoorbeeld in kleding en schoeisel (met name gore tex) vanwege de waterafstotende eigenschappen maar ook bij normale kleding om deze duurzaam en kreukvrij te produceren. Teflon is eveneens vaak toegepast in voedselverpakkingen zoals pizzadozen en magnetronpopcorn en sportartikelen zoals skiwas en voetballen. Andere producten waarin teflon kan zijn toegepast zijn verf, tapijten, zonnebrillen, matrassen en beddengoed. Maar de meest voorkomende en bekende toepassing is wel de anti-aanbaklaag in pannen. Ook 3M heeft C8 tot 2002 toegepast bij de fabricage van tape en kleefband.

Opname van C8

Opname van C8 kan zowel door de huid als via de mond plaatsvinden. De grootste kans op inname heeft men tijdens het eten. Enerzijds door bijvoorbeeld het gebruik van een pan met anti-aanbaklaag of een verpakking van een levensmiddel waar de stof in verwerkt is, anderzijds door ophoping van de stof in het milieu en dus het voedsel dat we eten. Een andere grote bron van inname is het drinkwater. Door de toepassing van de stof in kleding en beddengoed kan de stof in kleine hoeveelheden via de huid worden opgenomen. Omdat de omgevingslucht ook vervuild kan zijn met C8 is het bovendien mogelijk om de stof via inademing binnen te krijgen.

Gezondheidsrisico’s

Dat C8 schadelijke gevolgen kon hebben voor de gezondheid bleek blijkbaar al uit eigen onderzoek dat producent Dupont uitvoerde in 1961. Toch duurde het nog tot de 21e eeuw voordat Dupont de productie van de stof volledig staakte. De aandoeningen waaraan blootstelling aan C8 wordt gerelateerd zijn echter zeer ernstig. De stof zou carcinogeen (kankerverwekkend) zijn en nierkanker en zaadbalkanker veroorzaken. Andere aandoeningen die aan blootstelling aan (hoge) concentraties C8 worden toegeschreven zijn ziektes aan de schildklier, chronische darmontsteking, hoge bloeddruk en een hoog cholesterolgehalte. In de jaren tachtig zijn onderzoeken uitgevoerd bij vrouwelijke werknemers van productielocaties van C8 waarbij geboorteafwijkingen bij baby’s werden aangetoond. Bij proeven met C8 op muizen zijn tumoren aan lever, testikels en pancreas waargenomen bij de blootgestelde muizen.

Diverse onderzoeken hebben aangetoond dat wanneer de temperatuur in een pan met een teflon anti-aanbaklaag boven de 300°C. uitkomt, het zeer giftige fluorwaterstofdamp ontstaat. In 2013 meldde zich een Nederlandse vrouw die tijdens het koken met een teflon pan haar siervogels zag sterven als gevolg van blootstelling aan de giftige dampen die de pan produceerde.

Milieuschandalen

In een groot deel van de wereld is zowel de bodem, grondwater, oppervlaktewater als de omgevingslucht in meer of minder mate vervuild met C8. De stof is aangetroffen in watermonsters en vissen die afkomstig zijn van zowel de Grote als de Atlantische Oceaan. Ook in veel landdieren, zelfs bij de ijsberen op de noordpool, en vogels is de stof aangetroffen. In de omgeving van productielocaties van de Dupont in West Virginia en North Carolina in de Verenigde Staten, zijn zeer hoge concentraties van C8 in de lucht en het grond- en oppervlaktewater waargenomen alsmede in de drinkwatervoorziening. Na een door de rechter toegekende schadeclaim zegde Dupont toe om de C8 vervuiling die zij hadden veroorzaakt in de lokale drinkwatervoorziening te verwijderen. Dit leidde echter tot een nieuwe rechtszaak omdat de vervuiling uiteindelijk niet (geheel) zou zijn verwijderd. De hoogste concentraties C8 in menselijk bloed zijn echter aangetroffen bij inwoners van Zuid-Korea, Peru, Afghanistan en Vietnam.

C8 in Nederland

Vanaf 1967 tot 2012 is C8 jarenlang geproduceerd bij de Nederlandse vestiging van Dupont in Dordrecht, later afgesplitst onder de naam Chemours. Of er een grootschalige verspreiding van C8 heeft plaatsgevonden is echter niet bekend. Er is namelijk anno 2016 nog nooit, door zowel vergunningverleners als handhavers, een meting verricht naar de hoeveelheid C8 die Dupont destijds uitstootte of in totaal heeft uitgestoten. Ook is er nog geen (epidemiologisch) onderzoek gedaan naar ziektegevallen bij (oud) werknemers en omwonenden. In 2016 werd duidelijk dat bij bloedonderzoeken die in het verleden zijn gedaan bij werknemers van de C8 productielocatie in Dordrecht, zeer hoge concentraties C8 zijn waargenomen die veel toxicologen zorgen baarden. Vanwege de groeiende onrust die is ontstaan bij zowel oud-werknemers als omwonenden over een mogelijk hoge blootstelling aan C8, is het RIVM voornemens dergelijke onderzoeken uit te gaan voeren. Onderzoeken uitgevoerd in de Verenigde Staten tonen aan dat deze ongerustheid niet geheel onterecht is. Bij 98% van de Amerikanen is perfluoroctaanzuur in het bloed aangetroffen waarbij de hoogste, en zorgwekkendste, concentraties zijn aangetroffen bij werknemers en omwonenden van locaties waar deze stof werd geproduceerd.

Lees verder

• Hoe schadelijk is kwartsstof?
• Hoe schadelijk zijn keramische vezels?
• Wat zijn de risico’s van een asbestbrand?
• Wat wordt bedoeld met eternit?