Apathie: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose

Apathie is het gebrek aan of verlies van emotie, motivatie of enthousiasme. Een apathicus reageert niet of nauwelijks op externe prikkels. Hij of zij is ongevoelig, trekt zich weinig aan van de omgeving en er zijn weinig activiteiten, die hem boeien. Oogcontact vindt ook niet tot nauwelijks meer plaats. De focus ligt op een (schijnbare) gevoelloosheid en een opvallende lusteloosheid. Als iemand deze tekenen van apathie vertoont, is het een teken van een ernstige ziekte of stoornis waarbij medische en/of psychiatrische hulp nodig is. Apathie kan mensen van alle leeftijden treffen. Opvallend is echter dat overwegend oudere mensen last hebben van apathie. Dit is niet verrassend: apathie komt namelijk het meest voor bij mensen met dementie. Afhankelijk van de vorm van de dementie, kan tussen de 60 en meer dan 90 procent van de getroffenen na verloop van tijd apathie vertonen.

• Wat is apathie?
• Wie krijgt het?
• Begeleidende symptomen
• Oorzaken van apathie
• Wanneer huisarts raadplegen?
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van apathie
• Medische behandeling
• Medicatie
• Prognose
• Preventie

Wat is apathie?

Apathie wordt gekenmerkt door non-responsiviteit, een gebrek aan reactie op externe prikkels, onverschilligheid en een schijnbare gevoelloosheid. Apathie is een teken van een ernstige ziekte of stoornis. Naast apathie, is er meestal sprake van depressie, verlies van eetlust, slaapstoornissen en beoordelingsveranderingen.

Wie krijgt het?

Apathie kan alle leeftijdsgroepen treffen, maar is in de eerste plaats een symptoom van gevorderde dementie en komt daarom vooral voor bij ouderen. Ongeveer 92% van degenen met frontotemporale dementie (FTD) dementie, 72% van degenen met vasculaire dementie (VD), 63% van de Alzheimer-patiënten en 57% van de patiënten met Lewy-body-dementie (DLB) vertonen tekenen van apathie in de loop van de ziekte.

Andere ziekten waarbij apathie vaak voorkomt, zijn onder meer hondsdolheid (rabiës), uitgesproken hypothyreoïdie (traag werkende schildklier) en psychische aandoeningen zoals autisme, ernstige anorexia nervosa en depressie. Als apathie bij peuters voorkomt, dan is dit meestal te wijten aan infectieziekten met hoge koorts.

Begeleidende symptomen

Veel voorkomende symptomen die verband houden met apathie zijn:

• verlies van eetlust
• depressie
• slaperigheid
• slapeloosheid
• veranderingen in het oordeelsvermogen

Oorzaken van apathie

Apathie is een symptoom van verschillende psychiatrische en neurologische aandoeningen, waaronder:

• lichte cognitieve stoornis
• dementie:
• ziekte van Alzheimer
• vasculaire dementie
• Lewy-body-dementie
• frontotemporale dementie
• depressie
• progressieve supranucleaire parese
• schizofrenie
• beroerte
• hondsdolheid (rabiës)
• anorexia nervosa
• autismespectrumstoornis
• ziekte van Chagas
• ziekte van Creutzfeldt-Jakob
• ziekte van Huntington
• ziekte van Parkinson
• ziekte van Pick
• ziekte van Tay-Sachs
• bipolaire stoornis
• mineralen- en/of vitaminetekort:
• vitamine D-tekort
• vitamine B3-tekort
• magnesiumtekort
• hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte van het bloed)
• een traumatisch hersenletsel, bijvoorbeeld hersenschudding
• encefalitis (hersenontsteking)
• hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier)
• posttraumatische stressstoornis (PTSS)
• alcoholvergiftiging
• syndroom van Henoch-Schönlein
• forse uitdroging (bij kinderen)
• nierkanker
• leverfalen
• (extreme) vermoeidheid
• endometriose
• (gevorderde) shock
• (fors) cannabisgebruik
• mogelijke bijwerking van klassieke antipsychotica

Wanneer huisarts raadplegen?

Bij apathisch gedrag dat meerdere dagen of weken aanhoudt, moet onmiddellijk een arts worden geraadpleegd. Apathie is vaak een begeleidend symptoom van een andere en mogelijk ernstige onderliggende ziekte. Als er gedurende 2-3 dagen een tijdelijk gebrek aan motivatie is, moet worden nagegaan of dit herhaaldelijk gebeurt en met welke tussenpozen dit plaatsvindt. De symptomen van apathie kunnen naast andere psychische stoornissen bestaan. In dat geval is een consult bij een psychiater vereist. Als motivatiestoornissen optreden als gevolg van schedelletsel of hersentrauma, moeten de getroffenen afwachten of apathisch gedrag aanhoudt zodra het trauma is genezen. Uiteraard houdt de arts het verloop in de gaten, zodat de ontwikkeling van apathie goed kan worden gevolgd en tijdig kan worden ingegrepen.

Onderzoek en diagnose

De arts vangt aan met een vraaggesprek over de klachten en bij dat gesprek kunnen de partner of andere intimi van de patiënt aanwezig zijn. Daarna volgt lichamelijk onderzoek en de arts zal bovendien de medische geschiedenis van de persoon in ogenschouw nemen. De onderliggende ziekte kan worden gediagnosticeerd met uitgebreide tests, bloedonderzoeken en beeldvormingstechnieken. De behandeling kan pas worden gestart nadat de oorzaak is vastgesteld.

Behandeling van apathie

Medische behandeling

De behandeling van apathie hoort altijd in medische handen te zijn en is afhankelijk van de onderliggende ziekte. Als depressie de oorzaak is van apathie, wordt de behandeling door een psychiater en een psycholoog gedaan. De psychiater houdt zich meestal bezig met de medische kant van psychische klachten en een psycholoog houdt zich bezig met hoe mensen in elkaar zitten en met wat ze voelen, denken en doen. Met behulp van medicatie en cognitieve gedragstherapie (CGT) zal gezocht worden naar een uitweg uit de depressie. Als dit gebeurt, verdwijnt ook de apathie. Over het algemeen mag men echter niet vergeten dat psychische stoornissen zelden volledig genezen, maar het gaat er vooral om dat de klachten verminderen en draaglijker worden, zodat een normaal leven weer waarschijnlijk is. Indien apathie is gebaseerd op een infectieziekte, dan is de kans op herstel vaak goed. De prognose is echter ongunstig in geval van dementie Wat bij dementie en apathie helpt, is het bieden van structurele stimulans en op het individu afgestemde activering.

Medicatie

In veel gevallen kunnen medicijnen de klachten wat verminderen. Voorbeelden van voorgeschreven medicijnen zijn:

• antidementiemiddelen, die de ziekte van Alzheimer behandelen
• antidepressiva bij depressie
• cerebrale circulatie - en metabolisme-stimulerende middelen bij ene beroerte
• dopamine-stimulerende middelen ter behandeling van de ziekte van Parkinson
• antipsychotica, die worden gebruikt om schizofrenie te behandelen
• psychostimulantia, die vaak worden gebruikt om apathie te behandelen zonder bekende onderliggende oorzaak

Prognose

Apathie is meestal een symptoom van een onderliggende ziekte of stoornis. Daarom is het beloop en de prognose van apathie afhankelijk van de onderliggende ziekte. Bij veel ziekten wordt je met medicijnen behandeld, zodat apathie ook een bijwerking kan zijn. Klassieke antipsychotica staan er bijvoorbeeld om bekend dat ze negatieve symptomen kunnen versterken of zelfs kunnen veroorzaken. Wanneer de medicatie wordt gestopt, treedt spontane genezing op. Apathie dat voortkomt uit een infectie, verdwijnt zodra de infectie adequaat is behandeld. Bij progressieve ziekten zoals dementie is apathie echter moeilijk of schier onmogelijk te behandelen. Wel kan het aanbieden van een structurele stimulans en activering soelaas bieden.

Als apathie ontstaat door psychogene oorzaken, wordt het vaak behandeld met medicatie om de therapie te begeleiden. De moeilijkheid is dat het stoppen van de medicatie in de meeste gevallen een terugval zal veroorzaken als de oorzaak niet is vastgesteld.

Bij psychische aandoeningen en stoornissen kan het genezingsproces lang duren. Er moet echter worden opgemerkt dat genezing lang niet altijd mogelijk is, doch de klachten kunnen wel aanzienlijk verminderen.

Preventie

Apathie kan vaak niet worden voorkomen. Het is echter belangrijk om voldoende (water) te drinken om geen apathie te ontwikkelen vanwege het gebrek aan vocht. Dit geldt in het bijzondere voor ouderen, omdat bij hen het dorstgevoel is afgenomen. Een verblijf in de brandende zon moet (zeker) in de zomermaanden worden vermeden. Dit geldt voor iedereen van alle leeftijden. De reden: te veel zon kan een levensbedreigende zonnesteek veroorzaken. Apathie is slechts een van de waarschuwingssignalen.

Lees verder

• Lethargie: symptomen, oorzaken en behandeling van slaapzucht
• Moeheid of vermoeidheid: symptomen, oorzaak en behandeling
• Lusteloosheid: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose
• Vermoeidheid bij vrouwen: oorzaken van extreme moeheid
• Vermoeidheid bij man: symptomen, oorzaken en behandeling