Lethargie: symptomen, oorzaken en behandeling van slaapzucht

Lethargie is een bewustzijnsstoornis die ziekelijke kenmerken aanneemt en ook een symptoom kan zijn van de aanwezigheid van andere ziekten. Lethargie (of ziekelijke slaapzucht) is de toestand van abnormale slaperigheid, gebrek aan energie of enorme onverschilligheid voor activiteit. Het wordt vooral gekenmerkt door desinteresse, gevoelloosheid, onverschilligheid en passiviteit. Lethargie beïnvloedt dus de activiteit, het reactiegedrag, maar vooral het communicatiegedrag van de betrokkene. Lethargie is te onderscheiden van apathie. Dit laatste kenmerkt zich door de volledige non-responsiviteit van de betrokkene. Apathie is het gebrek aan emotie, motivatie of enthousiasme en dit kan voorkomen bij verschillende psychische stoornissen of bij uitputtingsverschijnselen.

• Wat is lethargie?
• Symptomen van lethargie
• Verschijnselen
• Beschrijving van de klachten
• Oorzaken van ziekelijke slaapzucht
• Lichamelijke en psychische aandoeningen
• Beschrijving
• Huisarts raadplegen
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van lethargie
• Medische behandeling
• Zelfzorg
• Prognose
• Preventie

Wat is lethargie?

Lethargie bestaat in wezen uit een ernstige vermoeidheid van de getroffen persoon en een verhoogde stimulusdrempel. Lethargische mensen reageren langzamer (soms helemaal niet) op prikkels in hun omgeving. Dit beïnvloedt hun reactiegedrag, communicatiegedrag en activiteiten. Mensen met lethargie zijn moeilijker wakker te maken. Bovendien slaag je er niet in om gedurende enkele uren wakker te blijven. Lethargie is geen onafhankelijke ziekte, maar altijd een symptoom van een andere aandoening.

Symptomen van lethargie

Verschijnselen

Lethargie kan enkele of alle van de volgende symptomen veroorzaken:

• verhoogde slaapbehoefte
• stemmingswisselingen
• verminderde alertheid of verminderd denkvermogen
• vermoeidheid
• weinig energie
• traagheid

Beschrijving van de klachten

Mensen met lethargie kunnen schijnbaar in een soort roes verkeren. Ze kunnen langzamer bewegen dan normaal. Lethargie wordt vooral gekenmerkt door het feit dat je een sterk verhoogde slaapbehoefte hebben. Dit is ook overdag aanwezig en je kunt soms grote moeite hebben om wakker te blijven. Toch slagen de meeste lethargische mensen er niet in om in de diepe slaapfase te komen en kunnen daarom ondanks slaap niet herstellen. Als gevolg hiervan word je in je hele gedrag traag. Details ontgaan je en gesproken woorden en oproepen tot actie ontgaan je vaak. Er is de continue aanwezige neiging om in slaap te vallen, ook slaap je gemiddeld langer dan normaal.

Lethargische mensen kunnen op verschillende manieren onbewogen overkomen. De overgang naar apathie is dan ook vloeiend en moeilijk te definiëren. Mensen kunnen zich niet concentreren. De bloeddruk kan verhoogd zijn. De ogen kunnen overgevoelig worden.

Een vorm van lethargie die voornamelijk wordt veroorzaakt door slaapproblemen, verlaagt daarentegen de stimulusdrempel aanzienlijk, waarbij je vooral klaagt over vermoeidheid. In tegenstelling tot echte lethargie is deze aandoening echter tijdelijk en verdwijnt deze meestal zodra je voldoende geslapen hebt. Bij deze vorm van lethargie ben je vaak erg prikkelbaar en heb je een verhoogde behoefte om je terug te trekken.

Lethargie ontwikkelt zich meestal als symptoom van een aandoening gedurende een bepaalde periode. Afhankelijk van de oorzaak is de oorzaak organisch of psychisch van aard. Op een gegeven moment is het lichaam dermate overbelast dat mensen lusteloos worden. Vroege tekenen van lethargie zijn vermoeidheid (ook al slaap je meer dan normaal) en toegenomen onoplettendheid.

Oorzaken van ziekelijke slaapzucht

Lichamelijke en psychische aandoeningen

Lethargie kan een normale reactie zijn op slaapgebrek, overmatige inspanning, overbelasting, (chronische) stress, gebrek aan lichaamsbeweging, onjuiste voeding (voedingstekort) of een symptoom van een ziekte of aandoening.

Bepaalde aandoeningen kunnen lethargie veroorzaken, zoals:

• koolstofmonoxidevergiftiging
• forse uitdroging
• koorts
• traag werkende schildklier (hypothyreoïdie)
• hydrocephalus of waterhoofd
• nierfalen
• ziekte van Lyme
• hersenvliesontsteking (meningitis)
• encephalitis lethargica of epidemische slaapziekte
• aandoeningen van de hypofyse, zoals een hypofysetumor (een kankergezwel in de hypofyse)
• voedingstekort
• slaapapneu
• beroerte
• traumatische hersenletsel

Lethargie kan ook het gevolg zijn van psychische aandoeningen, zoals een depressie of premenstrueel syndroom (PMS).

Beschrijving

Lethargie kan veroorzaakt worden door een reeks ziekten en aandoeningen die voornamelijk de hersenen aantasten. Lethargie is een belangrijk symptoom van Encephalitis lethargica, ook bekend als epidemische slaapziekte. Dit is een zeldzame en atypische vorm van encefalitis gekarakteriseerd door de volgende symptomen:

• hoge koortsaanvallen
• hoofdpijn
• dubbelzien
• vertraagde fysieke en mentale reacties
• lethargie

Alle ziekten of aandoeningen die leiden tot verhoogde intracraniale druk (hersendruk) kunnen ook lethargie veroorzaken. Er zijn voornamelijk massa's in de hersenen (tumoren en oedeem) en extreem hoge bloeddruk. Metabole ziekten en ziekten die het bloedbeeld veranderen, kunnen ook de oorzaak zijn van verhoogde intracraniale druk. Hartfalen kan ook leiden tot drukveranderingen in de hersenen.

Lethargie kan ook een bijwerking zijn van medicatie of veroorzaakt worden door een interactie tussen medicijnen of medicatie en alcohol.

Psychische stoornissen of aandoeningen kunnen ook leiden tot lethargie. Het is een van de meest voorkomende symptomen van depressie. Ademhalingsproblemen tijdens het slapen, alcoholisme, hartritmestoornissen en kalmeringsmiddelen kunnen ook leiden tot lusteloosheid.

Huisarts raadplegen

Lethargie, waarvan niet duidelijk is wat de oorzaak is en langer dan een paar dagen aanhoudt, is altijd een reden om naar een dokter te gaan. De getroffen persoon zal een sterke en onverklaarbare vermoeidheid ervaren. Symptomen van lethargie na een slechte nacht is reden om medische hulp in te schakelen. Het eerste onderzoek kan door de huisartsarts plaatsvinden. Afhankelijk van zijn bevindingen en vermoedens, word je zo nodig verwezen aar een specialist, naar bijvoorbeeld een neuroloog, een cardioloog of een psychiater.

Onderzoek en diagnose

De (huis)arts vangt aan met een vraaggesprek over de klachten die je ervaart en een beoordeling van je medische geschiedenis. Het is belangrijk om erachter te komen of de aandoening kan worden verklaard door de omstandigheden in het leven of dat deze een ziektewaarde heeft. Als het laatste het geval blijkt te zijn, moeten er verschillende oorzaken worden overwogen. Er wordt gekeken naar je mentale en fysieke gezondheid Een hersenonderzoek met behulp van beeldvormende technieken kan ook plaatsvinden. Af en toe kan het voorkomen dat er geen duidelijke diagnose gesteld kan worden. Dan wordt meestal een psychologische oorzaak verondersteld en daarnaar gehandeld.

Behandeling van lethargie

Medische behandeling

De behandeling van lethargie richt zich voornamelijk op de onderliggende oorzaak Dit betekent dat eventuele triggers van lethargie die bijvoorbeeld aan het hart of de hersenen kunnen liggen, worden behandeld. Er bestaan zeer veel mogelijke behandelmethoden, afhankelijk van de oorzaak. Behandeling kan bestaan uit medicatie of een operatieve ingreep.

Hersentumoren en hersenoedeem vereisen vaak gecompliceerde ingrepen in en aan de hersenen. Als hartfalen de oorzaak is, bestaat de behandeling meestal uit medicatie en een veranderde levensstijl. In individuele gevallen moet rekening worden gehouden met een verhoogde intracraniale druk.

Indien lethargie komt door psychische factoren of als deze vermoed worden, kunnen verschillende psychotrope geneesmiddelen worden aangewend. De meeste zijn medicijnen die van invloed zijn op de psyche. In het geval van depressie kan de arts een antidepressiva voorschrijven, wat tegelijkertijd een positief effect heeft op lethargie. Vaak wordt ene depressie ook behandeld middels psychotherapie of cognitieve gedragstherapie.

Als de slaap het grootste probleem is, richt de behandeling zich op het verbeteren van de slaap. Er zijn allerlei manieren om je slaaphygiëne te verbeteren.

Zelfzorg

Lethargische episodes kunnen worden opgevangen door voldoende rust- en slaappauzes, die goed zijn geïntegreerd in het dagelijks leven. De over het algemeen ontbrekende motivatie en zwakte kan moeilijk worden overwonnen zonder hulp van buitenaf. Het is niet aan te raden gebruik te maken van zogenaamde stimulerende middelen.

Je kunt ook bekijken of ontspanningsmethoden in jouw situatie behulpzaam kunnen zijn. Aangezien de meeste lethargici niet in de diepe slaapfase(n) terecht te komen, is meer slaap geen verstandige optie voor zelfhulp. Al met al zijn de mogelijkheden voor zelfhulp om lethargie tegen te gaan beperkt.

Prognose

De prognose voor lethargie hangt af van de onderliggende ziekte of stoornis. Het is geen zelfstandige ziekte met uitzicht, maar een symptoom van een onderliggende aandoening. Lethargie kan vaak enigszins verbeteren door voldoende rust, voldoende slaap, verminderde stress, lichaamsbeweging en goede en gevarieerde voeding. De symptomen van Lethargie kunnen dagen of zelfs maanden aanhouden.

In de meeste gevallen lijdt een lethargicus aan een onderliggende psychische aandoening, zoals een depressie of burn-out. Deze aandoeningen worden meestal gekenmerkt door een langdurig verloop van de ziekte. Toch is er kans op genezing. Als er een chronische ziekte is, is de algehele prognose meestal ongunstig. De bestaande gezondheidstoestand wordt vaak gedurende een lange periode gehandhaafd of verslechtert voortdurend. Als de onderliggende aandoening kan worden verholpen, dan worden de symptomen van lethargie meestal verlicht.

Bij lichamelijke aandoeningen is meestal medicatie nodig om de gezondheid te verbeteren. Bij klachten aan het hart, de bloedsomloop of het metabolisme, is meestal ene langdurige behandeling nodig. Een goede prognose is zelden mogelijk zonder medische hulp.

Preventie

De maatregelen om lethargie te voorkomen zijn net zo divers als de oorzaken van lethargie. Het hart en de hersenen kunnen bijvoorbeeld goed worden beschermd door een algehele gezonde leefstijl. Het risico op het ontwikkelen van bijvoorbeeld een hersentumor kan echter niet volledig worden vermeden.

Ieder individu kan echter risicofactoren uitschakelen. Depressie is slechts in beperkte mate te voorkomen. Ieder mens kan getroffen worden door een depressie en sommige mensen zijn er vatbaarder voor dan anderen. Er zijn echter aanwijzingen dat een voldoende hoeveelheid serotonine en dopamine het risico op depressie kan verminderen. Beide zijn gekoppeld aan het dag-nachtritme en aan voldoende zonlicht. Zodoende kan een gezonde en regelmatige slaap en voldoende zonlicht door in de buitenlucht activiteiten te ondernemen, gunstig zijn.

Het voorkomen van problemen om in slaap te vallen en in slaap te blijven is ook een manier om lethargie te voorkomen. Dit ziet er voor iedereen anders uit. Sommige mensen slapen bijvoorbeeld beter als ze de laatste maaltijd een paar uur van tevoren innemen, en anderen slapen beter als geen televisie meer kijken voordat ze gaan slapen. Iedereen moet zelf uitvinden wat een gunstig effect heeft op de eigen slaap.

Lees verder

• Moeheid of vermoeidheid: symptomen, oorzaak en behandeling
• Lusteloosheid: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose
• Apathie: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose