Heemst en andere tandwortels

We gaan het niet hebben over die sappige maar tandvernielende lekkernij die 'marsmallows' heten, maar over de kruidige beschermers van ons gebit die van precies hetzelfde spul werden gemaakt. Over Heemst dus en enkele andere kruiden zoals Ammi visnaga en Azadirachta die goed zijn voor ons gebit en en wereldwijd nog door heel wat mensen gebruikt worden. De wortels van de heemst, marshmallow in het Engels, of Althea offïcinalis in het Latijn. Deze plant word in de geneeskunde al lang gebruikt vanwege de pijnverzachtende, slijmstoffen die in de plant aanwezig zijn. In Frankrijk werden de gedroog­de wortels, Hochets de Guimauve, door de drogisten en apothekers verkocht om baby's op te laten bijten als ze tanden krijgen. Ze zijn hard en vezelig genoeg om er een baby op te laten bijten en worden langzaam zacht van buiten naarmate de slijmstoffen vrijkomen. Daarbij zijn ze een beetje zoet van smaak. De wortel heeft nog als extra voordeel dat hij een licht kalmerende invloed heeft op het maagvlies.

Heemstwortels

Heemstwortels zijn qua vorm en smaak als het ware voor hun doel geschapen zijn. Ze lijken op dunne, bleekgele peentjes en kunnen worden vastgehouden en besabbeld als een fopspeen. De plant met fluweelachtige grijze bladeren en dito roze bloemen, groeit op vochtige plaatsen aan de zeekant, maar is ondertussen zeer zeldzaam geworden. Volgens de Engelsen omdat hij vroeger te veel werd geoogst en ver­kocht door duistere 'apothekers' uit Londen als onfeilbaar papmiddel voor schade aan praktisch alle menselijke weefsels. Culpepper noemt bijvoorbeeld 'hijgen, kinkhoest, zwellingen, spierpijn, bloedige ontlasting... scherpe gistende lichaamsvochten... rupturen, krampen en stuipen van de zenuwen... de belastingen in de keel die algemeen bekend staan als koningsziekte, van die knobbeltjes die achter de oren opzwellen en ontstekingen en zwellingen in de borst van vrouwen'. Allemaal kwalen waar heemst voor gebruikt werd..

Tandkruiden uit de wereld: tandenstoter en neemboom

Vele andere wortels en takjes worden wereldwijd gebruikt om de tan­den en het tandvlees te masseren. In Amerika waren mierikswortel en geschilde scheuten van de rode kornoelje erg populair, evenals de wortels van alfalfa, Medicago sativa, die geschild en platgehamerd de vorm van een tandenborstel aan­nemen.
In Marokko wordt de Ammi visnaga, en meer bepaald de steeltjes van de zaadschermen als tandreiniger gebruikt. Vandaar ook de Nederlandse naam tandenstoter.

In de Ajurvedische geneeskunde worden vooral de takjes van de Neemboom door miljoenen mensen ook nu nog als een natuurlijke tandenborstel gebruikt, zijn Latijnse naam Azadirachta indica betekent niet voor niks de "vrijgevige Indische boom".

Historische tandrecepturen

Vroeger lijken mensen niet echt zuinig op hun tanden geweest te zijn. Toch vind je in oude kruidenboeken heel wat interessante maar ook zeer vreemde kruidenmiddelen. Zo raadde John Evelyn beukenknoppen aan 'die door de win­ter hard zijn geworden en aan de tak gedroogd' als tandenstokers. En Bankes in zijn Herbal, 1525 adviseerde verbrande rozemarijn als tandpoeder (houtskool): "Also take the timber thereof [rosemary] and burn it to coals and make powder thereof and put it into a linen cloth and rub thy teeth therewith, and if there be any worms therein, it shall slay them and keep thy teeth from all evils.

Maar Dorothy Hartley vermeldt wel het meest bizarre recept uit de 17de eeuw, het 'Halssnoer voor Kinderen' , dat moest gekwelde moeders uren van ongestoorde rust geschonken hebben, omdat er een van onze krachtigste narcotische planten, bilzekruid in was ver­werkt en dit dan nog doordrenkt van alcohol! Dus zeker niet gebruiken, ten andere het lijkt me ook een onmogelijke expeditie om aan al die ingrediënten te komen.
'Neem wortels van het bilzekruid, vetkruid en verbena en schrap die heel schoon met een scherp mes; snijd er lange kralen van en rijg die groen aan een touw, eerst het bilzekruid, dan het vetkruid, dan de verbena tot het snoer om de hals van het kind kan. Neem dan zoveel rode wijn als gij denkt dat het snoer zal opnemen en doe daarin 1 grein bloedkoraal en evenveel fijn verpulverde wortel van de rode pioen. Laat de kralen hierin achtentwintig uur weken en wrijf het poeder in de kralen. Als die rood en droog zijn doet men het kind het snoer om.'

Hedendaags gebruikte tandkruiden

Hedendaags gebruiken we heel wat veiligere en minder heroïsche recepten om onze tanden te beschermen. Ze zitten ze dan meestal verwerkt in moderne tandpasta's. Vooral looistofplanten (zoal Ratanhia, Tormentil en Salie), slijmstofplanten zoals Heemst en Kaasjeskruid en planten met etherische olie zoals Salie, Munt en Kamille zijn goed te gebruiken
Extract uit de Ratanhia-wortel, Krameria triandra maakt het tandvlees vaster en zorgt er voor dat de tanden steviger in het tandvlees staan. Als het tandvlees ontstoken is en bloedt, helpt Ratanhia het bloeden te stelpen. Ook Salvia officinalis, die zowel looistoffen als etherisch olie bevat, is werkzaam tegen ontstoken tandvlees. Gewoon met een straffe saliethee de mond spoelen of nog eenvoudiger en sympathieker op een vers salieblaadjes kauwen.