Endometriose en buikpijn, rugpijn, moe en pijn bij plassen

Aan de binnenkant van de baarmoeder zit een laagje slijmvlies (baarmoederslijmvlies of endometrium). Wanneer deze stukjes slijmvlies zich buiten de baarmoeder verspreiden zoals het bekken of de buikholte, spreekt men van 'endometriose'. Veel vrouwen hebben hier geen last van (en weten soms niet eens dat er bij hen sprake is van endometriose), maar er zijn ook vrouwen die door endometriose (hevige) pijn tijdens de menstruatie krijgen. Je kunt ook steeds last hebben van buikpijn en rugpijn (specifiek: lage rugpijn), ook als je niet ongesteld bent. Je kan verder last krijgen van moeheid, een verstoorde stoelgang en problemen of pijn bij het urineren (dysurie). Een aantal vrouwen met endometriose heeft moeite om zwanger te worden. De ziekte is niet levensbedreigend. Er zijn effectieve behandelingen beschikbaar in de vorm van medicijnen en/of een operatie. Endometriose gaat niet meer over; het is een chronische aandoening. Wel is het zo dat na de overgang de klachten meestal verdwijnen.

• Wat is endometriose?
• Endometriosehaarden
• Endometriosehaard in de navel
• Oorzaak van endometriose
• Retrograde menstruatietheorie
• Na de overgang
• Symptomen van endometriose
• Onderzoek en diagnose
• Gynaecologisch onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Endometriose behandeling
• Pijnstilling en hormonale behandeling
• Operatie bij endometriose
• Prognose

Wat is endometriose?

Het slijmvlies aan de binnenkant van de baarmoeder wordt 'endometrium' genoemd. Baarmoederslijmvlies is de bedekkende laag van de binnenzijde van de baarmoeder en normaal gesproken bevindt dit slijmvlies zich alleen in de baarmoederholte, maar bij endometriose zijn stukjes van het slijmvlies buiten de baarmoeder terechtgekomen. Het zit dan bijvoorbeeld in de buikholte, op het buikvlies, in de eierstokken, op de ophangbanden of de ligamenten van de baarmoeder, tussen de baarmoeder en de blaas of de endeldarm of in de darmwand. Het gebeurt bijna nooit dat het slijmvlies zich elders in het lichaam bevindt.

Endometriosehaarden

Het slijmvlies in de baarmoeder wordt iedere maand cyclisch dikker, aangezien ze reageren op hormoonveranderingen die de menstruatiecyclus reguleren. Het is de voorbereiding op een zwangerschap; het baarmoederslijmvlies bereidt zich voor op de innesteling van een embryo. Wanneer je niet zwanger bent, breekt de slijmvlieslaag na ongeveer vier weken weer af en gaat bloeden. Bij dit proces komt het bloed met wat slijm naar buiten. Dit wordt 'menstruatie' genoemd. De stukjes slijmvlies die buiten de baarmoederholte zijn neergeslagen doen hetzelfde en volgen de menstruele cyclus, welke bestaat uit de opbouwfase, de eisprong, de uitrijpingsfase en de menstruatie. Iedere maand groeien zij aan en worden ze dikker, waarna ze weer afbreken en gaan bloeden. Doordat het bloed in dit geval niet kan worden afgevoerd, komt het in de buikholte, in de eierstok of tussen de baarmoeder en de blaas of endeldarm terecht. Dit kan allerlei vervelende klachten geven, vooral als er sprake is van 'endometriosehaarden'. Het bloed kan terechtkomen op de omliggende organen en weefsels, wat irritatie veroorzaakt en kan leiden tot ontsteking, littekenvorming en verklevingen tussen organen en in de darmen.

Oorzaak van endometriose

Retrograde menstruatietheorie

Men vermoedt dat endometriose ontstaat doordat tijdens de menstruatie menstruatiebloed via de eileiders naar de buik terugvloeit. Dit wordt de 'retrograde menstruatietheorie' genoemd. Tijdens de menstruatie wordt het baarmoederslijmvlies afgestoten, hetgeen gepaard gaat met vaginaal bloedverlies. Het meeste baarmoederslijmvlies wordt via de vagina afgestoten. Een klein deel van het afgestoten baarmoederslijmvlies vloeit echter via de eileiders naar de buik en komt terecht in de vrije buikholte. Dit wordt 'retrograde menstruatie' genoemd, letterlijk vertaald: 'teruggaande menstruatie'. Doch lang niet elke vrouw met retrograde menstruatie zal ook last krijgen van endometriose.

Na de overgang

Na de overgang verdwijnen de klachten meestal. Dit komt omdat na de overgang de groei en afstoting van het slijmvlies stopt, waardoor ook de stukjes buiten de baarmoeder niet meer groeien en gaan bloeden. Er wordt dan gezegd dat de endometriose tot rust is gekomen.

Symptomen van endometriose

Endometriose hoeft geen klachten te geven. De klachten variëren van vrouw tot vrouw en hangen samen met de plekken waar het baarmoederslijmvlies zich bevindt. De slijmvliesveranderingen (buiten de baarmoeder) kunnen veel klachten geven. Deze worden vooral gevoeld tijdens de menstruatieperiode. Het kan gaan om algemene klachten zoals (aanhoudende) moeheid, buikpijn en rugpijn (het betreft dan lage rugpijn), maar je kan ook last krijgen van andere, meer specifieke klachten. Buikpijn tijdens de menstruatie (dysmenorroe) en een te langdurige menstruatie (menorragie) worden vaak gezien bij endometriose. Sommige vrouwen hebben last van chronische buikpijn, dus ook tussen de menstruaties door. Afhankelijk van waar de endometriose zich bevindt, kun je ook last krijgen van klachten bij de ontlasting (pijn bij het poepen, klachten van diarree of juist van verstopping en mogelijk wat bloed in de ontlasting), of bij het plassen (vaker plassen dan normaal met soms wat bloed). Endometriose kan ook leiden tot verminderde vruchtbaarheid en pijn bij geslachtsgemeenschap.

Onderzoek en diagnose

Gynaecologisch onderzoek

Bij vermoeden van endometriose kunnen verschillende onderzoeken uitgevoerd worden om de diagnose te stellen. Door een gynaecologisch onderzoek (inwendig onderzoek) waarbij in de vagina wordt gekeken en gevoeld, is het mogelijk afwijkingen vast te stellen. De gynaecoloog kan ook een rectaal toucher uitvoeren. Dat is een inwendig onderzoek waarbij de arts een gehandschoende vinger in de anus brengt. Hierbij kunnen eventuele endometrioseplekken tussen de endeldarm en baarmoeder gevoeld worden.

Vervolgonderzoek

Andere onderzoeken kunnen bestaan uit een echoscopisch onderzoek. Nadeel hiervan is dat lichte endometriose niet te zien bij een inwendig echoscopisch onderzoek. Bloedonderzoek kan ook zinvol zijn, aangezien een speciale merkstof (CA 125) in het bloed is verhoogd bij endometriose. Een bloedonderzoek kan aangeven in welke mate de endometriose actief is. Endometriose kan met zekerheid vastgesteld worden tijdens een kijkbuisoperatie (laparoscopie). Bij een diagnostische laparoscopie kan de gynaecoloog een stukje weefsel wegnemen (biopsie) voor nader onderzoekt in het laboratorium.

Endometriose behandeling

Wanneer bij een medisch onderzoek je gynaecoloog bij toeval kleine plekjes endometriose ontdekt die geen klachten geven, dan is behandeling (meestal) niet nodig. Mogelijk dat je wel onder controle blijft. Bij uitgebreide endometriose welke al dan niet gepaard gaat met (veel) klachten, is een behandeling sterk aan te raden.

Pijnstilling en hormonale behandeling

De behandeling van endometriose kan bestaan uit pijnstilling (symptomatische behandeling) en hormonale behandeling. Doordat hormonen de eisprong onderdrukken, ontstaat er geen opbouw van het slijmvlies en is de menstruatie minder. Als gevolg hiervan nemen de klachten vaak beduidend af en worden de endometriose-afwijkingen minder.

Operatie bij endometriose

Ook kan een operatie overwogen worden. De gynaecoloog kan endometriose door middel van een operatie verwijderen.

Prognose

Geen van de behandelmogelijkheden leidt tot een blijvende genezing van endometriose. Endometriose is een chronische aandoening.

Noot:

1. Sadé N.S. Daal, Freek E. van Slooten en J.C.M. (Hans) van Huisseling. Een vrouw met cyclisch bloedverlies uit haar navel. Ned Tijdschr Geneeskd. 2014;158:A8104

Lees verder

• Pijn in onderbuik: links & rechts, oorzaken en behandeling
• Pijn in onderrug: pijnlijke onderrug links, rechts en midden
• Buikpijn onderbuik: links/rechts, oorzaken bij man en vrouw
• Endometriose: oorzaken van menstruatiepijn en bekkenpijn
• Dysmenorroe: hevige menstruatiepijn of pijnlijke menstruatie