Urine kleur: blauwe of groene urine en oranje-rode plas

Donkere urine, groene urine, rode urine of bruine urine? Hoe kan deze urinekleur ontstaan? Normaal gesproken is je urine helder en lichtgeel tot felgeel van kleur. Urine is echter sterk geconcentreerd (donkere urine) wanneer je veel vocht verliest en/of bij beperkte vochtinname. Een andere kleur van je urine (dan hebben we het over witte urine, roze of rode urine, oranje urine, blauwe urine, groene urine, bruine of zwarte urine en last but not least paarse urine), wordt vaak veroorzaakt door medicijnen, bepaalde voedingsmiddelen of kleurstoffen in levensmiddelen. In sommige gevallen wordt een verandering in de kleur van de urine veroorzaakt dooreen bepaalde gezondheidsprobleem of door een onderliggende aandoening. Naast allerlei afwijkende kleuren die je urine kan hebben, gaan we in op wat troebele urine of schuimende urine te betekenen heeft.

Oorzaken van afwijkende kleur van je urine of plas

• De kleur van urine: helder en lichtgeel
• Normale en afwijkende urinekleur
• Bijkomende klachten
• Omstandigheden
• Witte urine
• Lichtgele urine
• Donkergele urine
• Troebele, schuimende urine
• Roze of rode urine
• Paarse urine
• Oranje urine
• Blauwe of groene urine
• Oorzaken
• 'Blauwe luier syndroom'
• Bacteriën en asperges
• Bruine, theekleurige of zwarte urine
• Casus afwijkende urinekleur
• Patiënt
• Presentatie
• Onderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Advies
• Prognose
• Preventie

De kleur van urine: helder en lichtgeel

Normale en afwijkende urinekleur

De normale kleur van urine varieert van helder lichtgeel tot donkerder van kleur, afhankelijk van de concentratie van opgeloste stoffen in de urine. Normale urine is licht zuur en heeft een zwakke, min of meer bouillonachtige geur. Urochroom is de naam van het pigment dat urine zijn karakteristieke gele kleur geeft. Het is een kleurstof die verwant is aan de galkleurstof. Mensen kunnen heel angstig reageren wanneer hun urine een ongebruikelijke kleur heeft. Er zijn een aantal zaken die van invloed kunnen zijn op de kleur van je urine, zoals:

• veranderingen in je eetpatroon;
• medicijngebruik;
• schommelingen in de hormoonhuishouding; en
• bepaalde aandoeningen, bijvoorbeeld in de urinewegen.

Bijkomende klachten

Urinaire klachten kunnen niet alleen veranderingen in de kleur van je urine teweegbrengen, maar ook leiden tot andere klachten zoals:

• frequente aandrang tot urineren, vaker en meer moeten plassen (respectievelijk pollakiurie en polyurie);
• moeilijk kunnen plassen;
• het moeten haasten om het toilet op tijd te halen, het niet meer kunnen ophouden van je plas bij aandrang (deze sterke aandrang tot plassen met urineverlies wordt ook wel 'urge incontinentie' genoemd);
• (brandende) pijn bij het plassen (bekend als 'dysurie' wat kan wijzen op een infectie of een tumor);
• koliekpijnen (wat wijst op de aanwezigheid van stenen).

Omstandigheden

Ook de omstandigheden rond het opmerken van de kleur zijn van belang. Dit is gemakkelijker voor mannen die staand plassen, omdat zij de urine kleur kunnen opmerken als deze in de toiletpot klettert. Soms verschijnt de afwijkende kleur pas nadat de urine in contact is gekomen met de toiletpot of het water in de toiletpot.

Witte urine

Witte urine of troebele urine is meestal een gevolg van fosfaturie. Dit is een goedaardige aandoening waarbij er een overmaat aan fosfaatzouten in de urine aanwezig is, die deze witter maken. Vaak is het pas zichtbaar aan het einde van de urinestraal, omdat de fosfaten dan neerslaan. Fosfaturie is meestal intermitterend en doet zich voor na een maaltijd of na inname van een grote hoeveelheid melk. Witte urine is soms te wijten aan pyurie, de aanwezigheid van pus en daarmee witte bloedcellen in de urine. Dit wijst op een infectie van de urinewegen. Witte troebele urine is soms te wijten aan chyluria (lymfevocht), een lekkage van het lymfestelsel naar de urinewegen of de nieren.

Lichtgele urine

Als je in korte tijd veel (water) drinkt, kan de urine lichtgeel tot vrijwel kleurloos worden. Dit betekent dat er een lage concentratie urochroom in de urine aanwezig is. Het is heel normaal dat bij overmatige wateropneming sterk verdunde urine wordt afgescheiden. Niets om je zorgen over te maken.

Donkergele urine

Als je te weinig vocht tot je hebt genomen en/of in korte tijd veel vocht bent verloren door transpiratie door bijvoorbeeld intensief te sporten, kan je urine er donkergeel uitzien. Het vochtpercentage in de urine wordt onder deze omstandigheden kleiner en de concentratie urochroom groter. Je ochtendurine is ook altijd meer geconcentreerd, omdat je ’s nachts nauwelijks vocht tot je neemt, maar wel transpireert. ’s Nachts verlies je ongeveer één liter water.

Troebele, schuimende urine

Meestal duidt het op iets onschuldig en ontstaat het door een neerslag van onoplosbare zouten bij afkoelen. Het kan echter ook verwijzen op pyurie, wat kan wijzen op een urineweginfectie. Blaasontsteking is hiervan een bekend voorbeeld, wat vooral bij vrouwen veel voorkomt, maar ook mannen kunnen een blaasontsteking krijgen. Het troebel van de urine komt door de aanwezigheid van pus in de vorm van witachtige of witte vlokken (pyurie) als gevolg van de infectie van de urinewegen.

Een andere aandoening waar schuimende of troebele urine naar kan verwijzen, is nierfilterontsteking (glomerulonefritis). Dit betreft een aandoening van de nierfilters die beschadigd raken en eiwitten en bloedcellen doorlaten. Deze stoffen komen dan niet meer in het bloed terecht, maar in de urine en als gevolg van een hoge eiwitconcentratie kan de urine gaan schuimen en troebel worden. Bij de acute vorm treden de volgende symptomen op:

• verminderde urineproductie;
• frequent urineren;
• troebele of schuimende urine;
• (roodbruin) bloed in de urine;
• kortademigheid en verlies van eetlust;
• opgezwollen gezicht met dikke ogen;
• opgezwollen voeten en benen.

Roze of rode urine

Roze of rode urine kan wijzen op een onderliggende aandoening, maar rode urine kan ook worden veroorzaakt door iets onschuldigs als het eten van rode bietjes of rode kool, voedingsmiddelen met veel rode kleurstof. Rode of roze urine kan worden veroorzaakt door:

• Bloed in de urine (hematurie). Factoren die bloed in de urine kunnen veroorzaken zijn urineweginfecties, een vergrote prostaat, kankercellen en goedaardige tumoren, niercysten, lange afstand lopen (langdurig en intensief hardlopen), en nierstenen of blaasstenen.
• Voedsel. Rode bieten, bramen en rabarber kunnen de urine rood of roze doen verkleuren.
• Medicijnen. Rifampicine (Rifadin, Rimactane), een antibioticum welke vaak wordt gebruikt om tuberculose te behandelen, kan bijvoorbeeld de urine rood doen verkleuren. Propofol is een anestheticum voor het toepassen van algehele anesthesie en kan roze urine veroorzaken (slechts zelden groene urine).
• Toxinen. Chronische lood- of kwikvergiftiging kan rode urine veroorzaken.

Paarse urine

Urine die paarsig, paarsrood of wijnrood verkleurt zodra deze in aanraking komt met daglicht., kan wijzen op de stofwisselingsziekte porfyrie, een stofwisselingsziekte die ontstaat doordat een bepaald enzym in de lever niet (voldoende) aangemaakt wordt. Hier komt dan ook de naam 'porfyrie' vandaan; het Griekse woord 'porphuros' betekent 'purper'.

Oranje urine

Oranje urine kan worden veroorzaakt door:

• Medicijnen. Medicijnen die de urine oranje doen verkleuren zijn onder andere rifampicine (een antibioticum), Sulfasalazine (een reumaremmer die ontstekingen remt), sommige laxeermiddelen en bepaalde geneesmiddelen voor chemotherapie.
• Medische aandoeningen. In sommige gevallen, kan oranje urine wijzen op een probleem met je lever of galwegen, vooral in combinatie met licht gekleurde ontlasting. Oranje urine kan ook worden veroorzaakt door dehydratatie (uitdroging), waardoor urine meer geconcentreerd wordt en het een veel intensere kleur krijgt.
• Voeding en vitaminen. Vitamine C, riboflavine (vitamine B2), en wortelen kunnen ook donkergele tot oranje urine veroorzaken.

Blauwe of groene urine

Oorzaken

Blauwe of groene urine kan worden veroorzaakt door een blauwe kleurstof zoals methyleenblauw, een component in verschillende medicijnen die wordt gebruikt om blaasontsteking of irritatie aan de blaas te bestrijden. Kleurstoffen en additieven zijn de meest voorkomende oorzaak van groene urine. Propofol (merknaam diprivan, een intraveneus anestheticum voor het toepassen van algehele anesthesie), kan ook groene urine veroorzaken, ofschoon het in dat geval vaker voorkomt dat de urine roze verkleurt. De volgende medicijnen kunnen ook zorgen voor een blauwgroene gloed of waas over de urine:

• Amitriptyline (voorgeschreven voor depressie, posttraumatische stressstoornis (PTSS), zenuwpijn, bedplassen, spierpijn bij fibromyalgie, hoofdpijn en soms bij hik);
• Indomethacine (een NSAID met een pijnstillende, ontstekingsremmende en koortswerende werking);
• Resorcinol (wordt gebruikt bij acne);
• Triamterine (een kaliumsparend plasmiddel);
• Cimetidine (remt de productie van maagzuur);
• Phenergan (met de werkzame stof promethazine, behoort tot de antihistamine); en
• verschillende multivitaminen.

'Blauwe luier syndroom'

Bij het zogeheten 'blauwe luier syndroom' kan ook blauwe urine optreden. Dit komt door bacteriële afbraak van tryptofaan in de darm, wat leidt dan tot overmatige productie van indolen, welke in de lever worden omgezet in indicaan, hetgeen wateroplosbaar is en vervolgens wordt uitgescheiden in de urine. Wanneer deze urine wordt blootgesteld aan de lucht oxideert deze verbinding, waarbij een karakteristieke indigoblauwe verkleuring van de urine ontstaat.

Bacteriën en asperges

Een blauw pigment kan ook worden geproduceerd door infectie met de bacterie Pseudomonas. Groene urine kan ook optreden na het eten van asperges. Bijna de helft van de mensen die asperges heeft gegeten, heeft enkele uren na consumptie ervan ook een merkwaardige urinegeur, veroorzaakt door zwavelhoudende stoffen in de asperge in het lichaam die worden omgezet in vluchtige zwavelhoudende verbindingen. Pus afkomstig uit een urineweginfectie kan ook aanleiding geven tot groene urine.

Bruine, theekleurige of zwarte urine

Bruine, theekleurige of zwarte urine kan veroorzaakt worden door de volgende factoren:

• Voedsel: het eten van grote hoeveelheden tuinbonen, rabarber of aloë vera (onlangs uitgeroepen tot één van de zogenaamde 'superfoods') kan donkerbruine urine veroorzaken;
• Medicijnen: een aantal geneesmiddelen kan donkerder urine geven, waaronder de anti-malariamiddelen chloroquine en primaquine, bepaalde antibiotica (metronidazol en nitrofurantoïne), laxeermiddelen die cascara of senna bevatten en methocarbamol, een spierverslapper. Metabolieten van de bloeddrukverlager methyldopa kunnen zwart verkleuren als ze in contact komen met bleekmiddel (wat vaak aanwezig is in toiletpotten);
• Medische aandoeningen: sommige leveraandoeningen en nieraandoeningen kunnen donkerbruin urine geven, evenals urineweginfecties.
• Besmetting met povidonjood (Betadine) oplossing kan je urine bruin doen verkleuren. N.B.: Mocht iemand onverhoopt grote hoeveelheden Betadine via de mond binnen hebben gekregen, dan moet je hem veel water of melk laten drinken en eventueel een laxans toedienen. Waarschuw onverwijld een arts indien je een overdosering vermoedt.

Casus afwijkende urinekleur

Patiënt

Emma, 25 jaar, studente.

Presentatie

Emma merkte een plotselinge verandering op in de kleur van haar urine, die donkerbruin werd. Geen pijn bij het plassen, maar wel lichte vermoeidheid en misselijkheid.

Onderzoek

de huisarts verrichte het volgend eodnerzoek:

• Anamnese: Geen recent gebruik van nieuwe medicijnen of supplementen. Geen significante veranderingen in dieet. Geen voorgeschiedenis van nier- of leverziekten.
• Lichamelijk onderzoek: Gele sclera (gele ogen) en lichte geelzucht opgemerkt. Geen buikpijn of koorts.
• Laboratoriumonderzoek: Bloedonderzoek toonde verhoogde leverenzymen (leverwaarden) en bilirubine aan. Urineonderzoek bevestigde de aanwezigheid van bilirubine en urobilinogeen.

Diagnose

Afwijkende urinekleur door leverfunctiestoornis, mogelijk leverontsteking (hepatitis).

Behandeling

• Medische doorverwijzing: Doorverwezen naar een gastro-enteroloog voor verder onderzoek. De maag-darm-leverarts (ofwel gastro-enteroloog) onderzoekt en behandelt ziekten van de spijsverteringsorganen.
• Ondersteunende zorg: Aanbevolen om voldoende rust te nemen en een gezond dieet te volgen.

Advies

• Hydratatie: Veel water drinken om de urinewegen door te spoelen.
• Volgen van medische adviezen: Nauwgezet opvolgen van de door de specialist voorgeschreven behandeling en verdere onderzoeken.

Prognose

Na verdere diagnostische tests werd bij Emma acute virale hepatitis vastgesteld. Ze onderging een behandeling en werd aangeraden om gedurende de herstelperiode alcohol en leverbelastende middelen te vermijden. Haar symptomen verbeterden binnen enkele weken met rust en medische zorg.

Preventie

Vaccinatie tegen hepatitis waar mogelijk. Goede hygiëne en voedselveiligheid om infecties te voorkomen. Regelmatige medische controles bij symptomen van leverfunctiestoornissen.

Lees verder

• Blauwe urine: oorzaken en symptomen van blauwe urine of plas
• Zwarte stipjes in urine: oorzaken van zwart gruis in urine
• Vette urine: oorzaken vettige urine of vetbolletjes in plas
• Bloed in de urine: oorzaken bloed in plas bij man en vrouw
• Donkere urine: oorzaken van donkergekleurde plas