Flankpijn of pijn in de flanken: symptomen en oorzaken

Flankpijn of pijn in de flanken duidt op ongemak tot ondraaglijke pijn die je voelt aan de zijkant van de romp, net onder de ribben. Deze flankpijn of pijn in de zij kan heel heftig zijn en aanvalsgewijs optreden. Er zijn veel mogelijke oorzaken van flankpijn, aangezien er veel organen en spieren in of nabij de linkerflank en rechterflank zijn. Bij flankpijn moet altijd uitgesloten worden dat er geen sprake is van nierstenen of een opstijgende urineweginfectie die kan leiden tot een nierbekkenontsteking. Als je aanhoudende pijn in de flanken ervaart, moet je altijd je huisarts raadplegen. Een arts kan onderzoeken wat de oorzaak is van flankpijn. De behandeling van flankpijn hangt af van de oorzaak. De nieren zijn de filters van je lichaam. Je nieren filteren non-stop afvalstoffen uit je bloed die samen met water je urine vormen. Een van de beste manieren om flankpijn als gevolg van nierproblemen te voorkomen, is veel water drinken. Hierdoor verloopt het filterproces veel soepeler.

• Wat is flankpijn?
• Pijn in de flanken
• Aanhoudende flankpijn
• Bijkomende klachten
• Epidemiologie van flankpijn
• Oorzaken van flankpijn
• Meest voorkomende oorzaken
• Minder vaak voorkomende oorzaken
• Urineweginfectie
• Flankpijn door nierstenen
• Musculoskeletale problemen
• Alvleesklierontsteking
• Ligging en functie van de alvleesklier
• Ontstoken alvleesklier
• Oorzaken: overmatig alcoholgebruik en galwegstenen
• Symptomen van een alvleesklierontsteking
• Symptomen geassocieerd met flankpijn
• Symptomen van een probleem aan de nieren
• Symptomen van uitdroging
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Behandeling van flankpijn
• Algemeen
• Behandeling van een urineweginfectie
• Behandeling van alvleesklierontsteking
• Prognose
• Korte termijn: Snel herstel bij eenvoudige oorzaken
• Lange termijn: Oorzaken opsporen en aanpakken
• Chronische flankpijn: Tijd voor een plan
• Chirurgie? Slechts in zeldzame gevallen
• Kortom: Flankpijn gaat vaak voorbij
• Preventie van pijn in de flanken

Wat is flankpijn?

Pijn in de flanken

Beide zijden van je lichaam worden 'flanken' genoemd. Flankpijn verwijst dan ook naar pijn of ongemak in één of beide flanken. Deze pijn ontwikkelt zich in het gebied onder de ribben en boven het bekken. Meestal is de pijn aan één kant van het lichaam aanwezig of aan de ene kant van je lichaam erger. Pijn in de bovenrug kan uitstralen naar de linkerflank of rechterflank.

Aanhoudende flankpijn

Heel veel mensen hebben wel eens last gehad van flankpijn en vaak is deze klacht meestal tijdelijk van aard en gaat het na enkele uren of dagen vanzelf weer over. Constante of hevige pijn in de flank kan echter wijzen op een ernstige onderliggende aandoening, zoals uitdroging of een urineweginfectie. Nierstenen of een aandoening in de nieren kunnen ook pijn in de flank veroorzaken die niet wegtrekt.

Bijkomende klachten

Flankpijn is een symptoom van een onderliggend probleem of aandoening. Vaak is pijn in de flanken een symptoom van een nieraandoening of probleem met de nieren, maar het kan ook het gevolg zijn van andere aandoeningen als het gepaard gaat met andere klachten. Het is belangrijk om een afspraak te maken met je huisarts als je last hebt van aanhoudende of steeds erger wordende pijn in de flank, vooral als je ook andere symptomen ervaart, zoals (hoge) koorts of plasklachten.

Epidemiologie van flankpijn

Flankpijn, een klacht die zich aan de zijkant van het lichaam tussen de onderste ribben en de heupen bevindt, komt wereldwijd voor en kan tal van oorzaken hebben, van nierproblemen tot spierspanning. De prevalentie van flankpijn wordt beïnvloed door verschillende factoren zoals geslacht, leeftijd, klimaat, genetische aanleg en levensstijl. In dit document wordt de epidemiologie van flankpijn uitgebreid besproken, met aandacht voor Nederland, de Nederlandse overzeese gebieden, België en mondiale verschillen.

Geslachts- en leeftijdsverschillen: wie ervaart het vaakst flankpijn?
Flankpijn komt het meest voor bij volwassenen en neemt toe met de leeftijd, vooral door de toenemende incidentie van aandoeningen zoals nierstenen en degeneratieve wervelkolomproblemen. In Nederland rapporteert ongeveer 20% van de volwassenen minstens één keer per jaar een episode van flankpijn, waarbij de prevalentie bij mannen hoger ligt dan bij vrouwen. Dit wordt vaak toegeschreven aan de hogere incidentie van nierstenen bij mannen, een aandoening die in ongeveer 12% van de volwassen mannelijke bevolking voorkomt, vergeleken met 6% bij vrouwen.

Bij kinderen komt flankpijn minder vaak voor en wordt het meestal veroorzaakt door sportblessures of acute infecties zoals pyelonefritis. In Nederland heeft naar schatting 2-3% van de kinderen jonger dan 16 jaar last van flankpijn, met een iets hogere prevalentie bij jongens door hun hogere participatie in fysieke activiteiten.

Klimaat en omgevingsfactoren: de invloed van het weer en leefomstandigheden
Het klimaat heeft een subtiele invloed op de prevalentie van flankpijn. In gematigde klimaten zoals Nederland en België worden nieraandoeningen en musculoskeletale pijn in verband gebracht met seizoensgebonden factoren. Bijvoorbeeld, de incidentie van nierstenen neemt toe tijdens de zomermaanden door uitdroging en verhoogde zoutconcentraties in de urine. Ongeveer 15% van de Nederlanders met aanleg voor nierstenen rapporteert een toename van klachten tijdens warme periodes.

In de Nederlandse overzeese gebieden, zoals Aruba en Curaçao, waar de temperaturen vaak hoog zijn, is het risico op nierstenen en gerelateerde flankpijn nog prominenter. Hier wordt ongeveer 10% van de bevolking getroffen door flankpijn, vaak door uitdroging en onvoldoende hydratatie.

Genetische factoren en familiaire aanleg
Genetica speelt een belangrijke rol bij de vatbaarheid voor aandoeningen die flankpijn veroorzaken. Nierstenen en bepaalde erfelijke nierziekten, zoals polycysteuze nierziekte, hebben een sterke genetische component. Mensen met een familiegeschiedenis van nierstenen hebben een twee keer zo hoge kans om zelf deze aandoening te ontwikkelen. In Nederland en België is ongeveer 5-8% van de bevolking genetisch predisponeerd voor nierstenen, wat bijdraagt aan het risico op flankpijn.

Voedingspatroon en levensstijl: de impact van dieet en gewoonten
Een dieet dat rijk is aan oxalaten en natrium kan bijdragen aan de vorming van nierstenen en dus flankpijn. In Nederland en België speelt voeding een grote rol in de gezondheid van de nieren. Ongeveer 15% van de volwassen bevolking heeft een dieet dat als risicovol wordt beschouwd voor de ontwikkeling van nierstenen, met name door de consumptie van bewerkte voedingsmiddelen en onvoldoende waterinname.

In de overzeese gebieden, waar het traditionele dieet vaak rijk is aan zout en vetten, is er een hoger risico op aandoeningen die flankpijn kunnen veroorzaken. Hier wordt naar schatting 12% van de bevolking direct of indirect beïnvloed door dieetgerelateerde nierproblemen.

Wereldwijde trends en sociaal-economische invloeden
Wereldwijd verschillen de oorzaken en de prevalentie van flankpijn aanzienlijk. In ontwikkelde landen zoals de Verenigde Staten en Europa zijn nierstenen en musculoskeletale aandoeningen de belangrijkste oorzaken van flankpijn. In Azië en Afrika, waar infectieziekten zoals tuberculose en parasitaire infecties vaker voorkomen, kan flankpijn ook een symptoom zijn van deze ziekten.

Sociaal-economische status speelt een rol in de prevalentie van flankpijn. Mensen met een lagere sociaal-economische status hebben vaak minder toegang tot gezonde voeding en medische zorg, wat kan bijdragen aan een verhoogd risico op nieraandoeningen en chronische pijn. In Nederland heeft ongeveer 18% van de mensen met een lager inkomen regelmatig last van flankpijn, vaak door uitgestelde of ontoereikende medische zorg.

Oorzaken van flankpijn

Meest voorkomende oorzaken

Enkele van de meest voorkomende oorzaken van flankpijn zijn:

• een nierbekkenontsteking, een ontsteking van een deel van de niet, het nierbekken, met hoge koorts, koude rillingen en misselijkheid
• een nierabces, met koorts, buikpijn, rillingen en bloed in de urine.
• nierstenen, steentjes van onopgeloste afvalstoffen in de urine, wat symptomen kan geven als ernstige pijn in de flank en rug
• uitdrogingof dehydratie, een tekort aan water in het lichaam
• een blaasontsteking, met typische klachten als pijn bij het plassen, vaker kleine beetjes plassen, pijn in je rug of onderbuik
• gordelroos
• syndroom van Tietze, een reumatische aandoening waarbij er chronische ontsteking van het kraakbeen in je borstkas optreedt
• artrose, wat pijn in de zij kan geven bij heupartrose
• een wervelfractuur, bijvoorbeeld door een val van grote hoogte, een verkeersongeval of botontkalking
• een beknelde zenuw
• spierspasmen

Minder vaak voorkomende oorzaken

Minder vaak voorkomende oorzaken van flankpijn zijn onder andere:

• nierziekten
• longontsteking met klachten als pijn bij ademhalen en slijm ophoesten
• acute pancreatitis of alvleesklierontsteking met hevige buikpijn, met uitstralingspijn naar de rug, de zij en de schouders (schouderpijn)
• appendicitis of blindedarmontsteking, wat meestal begint met een plotselinge, hevige pijn rondom de navel die zich verspreidt naar rechtsonder in de buik.
• een blokkade in de urinewegen
• een inflammatoire darmaandoening, zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa
• een nierinfarct, dat optreedt wanneer een bloedstolsel de bloedtoevoer naar de nier blokkeert
• een abdominaal (in de buik) aorta-aneurysma (AAA), een uitstulping van een bloedvat ter hoogte van de buikslagader
• LACNES (Lateral Cutaneous Nerve Entrapment Syndrome): een pijnbeeld waarbij sprake is van zenuwpijn die lijkt op de pijn bij ACNES (buikwandpijnsyndroom), maar dan in de flank (de pijn bevindt zich altijd op één specifieke plek in de flank en is met één vinger aan te wijzen)

Urineweginfectie

Een urineweginfectie wordt veroorzaakt door bacteriën die de urinewegen binnendringen, waaronder de nieren, blaas, urineleiders en urethra (plasbuis). Symptomen van een urineweginfectie bestaan uit:

• pijn in de onderrug of pijn in de onderbuik (bij een blaasontsteking)
• pijn in de bovenrug en het niergebied (pijn aan de nieren) bij een infectie van de bovenste urinewegen

Andere symptomen zijn onder meer:

• een frequente drang om te plassen
• branderig gevoel bij het plassen
• bloed in de urine
• koorts

Flankpijn door nierstenen

Nierstenen zijn steenachtige afzettingen, welke zijn opgebouwd uit een groot aantal kleine kristallen die gevormd zijn in de urine. Nierstenen kunnen hevige pijn veroorzaken als ze vast komen te zitten in de urineleider of in de nier. Nierstenen veroorzaken plotselinge, ernstige pijn in de flank die in golven kan voorkomen. De pijn kan ook door de lies naar beneden stralen. Andere klachten die kunnen optreden zijn:

• bloed in de urine
• Misselijkheid of braken
• pijnlijk urineren

Musculoskeletale problemen

Soms is flankpijn terug te voeren op een musculoskeletaal probleem. Dit kan een spierspanning of een gescheurde spier zijn door verhoogde fysieke activiteit, een val of ander trauma, het optillen van iets te zwaars of repetitieve bewegingen. Spiergerelateerde pijn zal vaak als een doffe pijn ervaren worden en verergert gewoonlijk met fysieke activiteit, druk of bij niezen of lachen. Je kunt ook last hebben van een beknelde zenuw.

Alvleesklierontsteking

Ligging en functie van de alvleesklier

De alvleesklier of het pancreas is een orgaan dat dwars in de buik ligt, ongeveer 15 cm lang is en 1-3 cm dik. De alvleesklier bevindt zich gedeeltelijk achter de maag en de twaalfvingerige darm en is nodig voor een goede bloedsuikerspiegel en spijsvertering. De alvleesklier produceert insuline en het maakt cellen die enzymen maken, welke het voedsel helpen verteren.

Ontstoken alvleesklier

In de alvleesklier kunnen ontstekingen ontstaan, wat 'alvleesklierontsteking' of 'pancreatitis' wordt genoemd. Men maakt hierbij een onderscheid tussen een acute alvleesklierontsteking en een chronische alvleesklierontsteking. Een alvleesklierontsteking die plotseling opkomt wordt 'acute alvleesklierontsteking' genoemd en bij een ontsteking die wat milder is en vaker na elkaar optreedt, spreekt men van een 'chronische alvleesklierontsteking'.

Oorzaken: overmatig alcoholgebruik en galwegstenen

De twee belangrijkste oorzaken van een acute alvleesklierontsteking is overmatig alcoholgebruik en galwegstenen. Het komt vaak voor dat de oorzaak onduidelijk is. In dat geval spreekt men van een 'idiopatische' vorm. De belangrijkste oorzaak van chronische alvleesklierontsteking is overmatig alcoholgebruik.

Symptomen van een alvleesklierontsteking

Een chronische alvleesklierontsteking of pancreatitis verloopt doorgaans wisselend. Dat wil zeggen dat rustige perioden worden afgewisseld door perioden dat de klachten weer de kop opsteken. Na iedere ontsteking van de alvleesklier vormt zich littekenweefsel, wat ervoor kan zorgen dat de afvoerbuis voor alvleeskliersappen zich vernauwt. De sappen kunnen hierdoor minder gemakkelijk wegstromen en hierdoor neemt de druk in het orgaan toe, hetgeen gepaard kan gaan met pijn.

Bij een acute alvleesklierontsteking staat hevige buikpijn en algeheel ziek zijn op de voorgrond. Er kan tevens sprake zijn van rugpijn, aangezien de alvleesklier achter in de buik ligt, evenals flankpijn. De acute vorm kan mild verlopen, maar er kan ook sprake zijn van een ernstig ziektebeeld.

Een alvleesklierontsteking of pancreatitis kan meestal worden vastgesteld op basis van de gepresenteerde klachten, lichamelijk onderzoek, laboratoriumonderzoek en beeldvormend onderzoek (een echo of CT-scan).

Symptomen geassocieerd met flankpijn

Flankpijn kan dof, stekend, krampen of scherp zijn. De pijn kan aanvalsbewijs optreden, waarbij de aanvallen in wisselende frequentie komen en gaan.

Symptomen van een probleem aan de nieren

De flankpijn is waarschijnlijk te wijten aan een nierprobleem als je ook de volgende symptomen hebt:

• huiduitslag en jeuk
• vermoeidheid
• gezwollen enkels
• metaalsmaak in de mond
• koorts
• duizeligheid
• misselijkheid
• braken
• kortademigheid
• concentratieproblemen
• bloed in de urine
• pijn tijdens het plassen

Schakel onverwijld een arts in als je een van de bovenstaande symptomen ervaart, samen met langdurige pijn in de flank.

Symptomen van uitdroging

Schakel ook direct medische hulp in als je aanhoudende flankpijn ervaart samen met deze symptomen van uitdroging:

• extreme dorst
• niet meer zweten
• duizeligheid
• een snelle pols
• een droge, kleverige mond
• hoofdpijn
• koorts
• obstipatie
• donkere urine
• verminderde urineproductie

Het is belangrijk om uitdroging snel en adequaat te behandelen. Wanneer je te veel vocht verliest, werken de organen, cellen en weefsels niet zoals ze zouden moeten. Dit kan leiden tot gevaarlijke complicaties, waaronder shock.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

De arts zal proberen te achterhalen wat de onderliggende oorzaak van de flankpijn is. Hij of zij zal vragen stellen over je klachten, zoals:

• waar heb je pijn?
• wanneer begon de pijn?
• hoe voelt de pijn?
• hoe vaak heb je last van de pijn?
• hoe lang duurt de pijn?
• welke andere klachten heb je?

Daarna zal de arts lichamelijk onderzoek verrichten.

Vervolgonderzoek

De arts zal ook bloedonderzoek en beeldvormend onderzoek uitvoeren om de oorzaak van de flankpijn te bepalen. Beeldvormend onderzoek, zoals echografie of röntgenfoto's, geeft de arts de mogelijkheid om diep in je lichaam te kijken, teneinde eventuele problemen in de organen, weefsels en spieren op te sporen.

Andere diagnostische onderzoeken die de arts kan aanbevelen zijn onder meer:

• een CT-scan van de buik, een soort gespecialiseerde röntgenfoto die dwarsdoorsneden van de buik kan laten zien
• een cystoscopie, waarbij een dunne buis met een aangesloten camera in de blaas wordt gebracht
• urineonderzoek
• een urinekweek om te achterhalen welke bacterie de ontsteking veroorzaakt en welk medicijn (antibioticum) daar goed tegen helpt

Behandeling van flankpijn

Algemeen

Het behandelen van flankpijn vereist altijd het verhelpen van de onderliggende oorzaak. Als gevolg hiervan zal de behandeling van het ene geval van pijn in de flank tot het andere geval enorm verschillen. Een niersteenaanval wordt behandeld met medicijnen, waardoor de spieren van de urinewegen zich ontspannen. Soms is het nodig om de steen te verwijderen met een uitwendige niersteenvergruizer of via een kijkoperatie. Een urineweginfectie kan worden behandeld met het juiste antibioticum. Een ernstigere uitdroging moet behandeld worden door een arts, waarbij vaak ziekenhuisopname nodig is.

Behandeling van een urineweginfectie

De diagnose 'urineweginfectie' kan bevestigd worden door urineonderzoek. In het laboratorium wordt onderzocht welke bacteriën in de urine aanwezig zijn en er wordt direct getest of de aangetroffen bacterie gevoelig is voor de behandeling met een antibioticum. Bij behandeling met het juiste antibioticum, verdwijnen de klachten vaak al vrij snel. Het is van belang dat je de medicijnenkuur afmaakt, ook als de klachten al in een eerder zijn verdwenen. Als je te snel stopt met een antibioticum, dan vergroot het de kans dat de ontsteking terugkomt.

Bij hoge koorts en ernstig ziek-zijn, geldt het advies om de behandeling van een nierbekkenontsteking in het ziekenhuis aan te vangen. Je krijgt dan antibiotica toegediend via een infuus. Het medicijn komt dan direct in het bloed terecht. In het ziekenhuis wordt extra onderzoek verricht om eventuele andere oorzaken en aandoeningen uit te sluiten, zoals nierstenen of een uitgezette nier waardoor de urine niet goed naar de blaas kan stromen. Wanneer behandeling met antibiotica binnen drie dagen geen verbetering oplevert, zal verder onderzoek nodig zijn.

Bij terugkerende klachten, zal je verwezen worden naar een specialist (vaak een uroloog of gynaecoloog). Deze zal onderzoeken of er een afwijking van de urineweg aanwezig is, die de ontsteking in stand houdt of uitlokt.

Behandeling van alvleesklierontsteking

Medische behandeling is meestal gericht op op symptoombestrijding (het verlichten van de klachten) en daarnaast het voorkomen van verdere verslechtering en functieverlies van de alvleesklier. Je kunt medicijnen krijgen om eventuele tekorten (van enzymen of hormonen) aan te vullen. Je kunt vaak gewoon blijven eten en drinken, aangezien de medicijnen de alvleesklierenzymen aanvullen. Je krijgt vaak ook medicijnen voorgeschreven om de (hevige) pijn te bestrijden.

Soms zal een endoscopische behandeling (ERCP) nodig zijn, waarbij de arts met een flexibele buis (endoscoop) via de mond en de maag tot in de twaalfvingerige darm kan komen, waar de gezamenlijke uitgang van de galwegen en de alvleesklier (papil van Vater) zit. Via de endoscoop wordt contrastvloeistof in de afvoerbuisjes van de galwegen en alvleesklier gespoten, waarna met behulp van een röntgenapparaat de afwijkingen zichtbaar worden. Met behulp van kleine instrumenten door de endoscoop, kan de arts een ingreep uitvoeren waarbij de afvoermogelijkheid van alvleeskliersap en galvloeistof verbetert. Dit doet de arts door een klein sneetje te maken bij de afvoergang (een papillotomie). De arts kan ook een buisje (stent) in de afvoergang plaatsen, waardoor afvoer van alvleeskliersap kan verbeteren. Wanneer de arts tijdens de procedure galstenen signaleert, kan hij deze met een speciaal grijpertje of met een ballon verwijderen.

Soms is een operatie nodig om ernstige pijnklachten te bestrijden. Bij een dergelijke ingreep kan een deel van de alvleesklier met het littekenweefsel verwijderd worden. Voorts kan de arts de afvoergang van de alvleesklier verbinden met een deel van de dunne darm, waardoor de alvleeskliersappen weer goed kunnen wegstromen.

Prognose

Flankpijn, die stekende of zeurende pijn aan de zijkant van je lichaam, kan je aardig van je stuk brengen. Of het nu gaat om een milde irritatie of een hevige pijnscheut, je wilt natuurlijk weten wat de vooruitzichten zijn. Gelukkig is de prognose bij flankpijn vaak goed, zeker als de oorzaak wordt aangepakt!

Korte termijn: Snel herstel bij eenvoudige oorzaken

In veel gevallen is flankpijn het resultaat van iets eenvoudigs, zoals spierpijn na een intensieve workout of een verkeerde beweging. Met rust, wat lichte rekoefeningen en eventueel een pijnstiller ben je binnen een paar dagen weer op de been. De meeste mensen ervaren al snel verlichting, en binnen een week is de pijn vaak helemaal verdwenen.

Lange termijn: Oorzaken opsporen en aanpakken

Als de flankpijn veroorzaakt wordt door iets als nierstenen of een infectie, kan het herstel wat langer duren, maar ook dan is de prognose vaak positief. Nierstenen kunnen vanzelf worden uitgeplast of, als ze groter zijn, met medische behandeling worden verwijderd. Zodra de steen eruit is, verdwijnt de pijn meestal direct. Bij een infectie, zoals een urineweginfectie, zorgen antibiotica er vaak binnen een paar dagen voor dat de pijn afneemt en je je weer beter voelt.

Chronische flankpijn: Tijd voor een plan

Heb je langer last van flankpijn of komt het steeds terug? Dan is het belangrijk om samen met je arts op zoek te gaan naar de onderliggende oorzaak. Soms kan chronische flankpijn het gevolg zijn van een aandoening zoals nierproblemen of een ontsteking. Gelukkig zijn er tal van behandelingen beschikbaar, en met de juiste zorg is de kans groot dat je klachten onder controle komen.

Chirurgie? Slechts in zeldzame gevallen

In de meeste gevallen is chirurgie niet nodig om flankpijn te verhelpen. Alleen bij ernstige nierproblemen of andere complexe oorzaken kan een operatie nodig zijn. Maar zelfs dan is de prognose vaak goed, en kun je rekenen op een volledig herstel na de ingreep.

Kortom: Flankpijn gaat vaak voorbij

Of je nu te maken hebt met spierpijn, een infectie of nierstenen, de vooruitzichten bij flankpijn zijn meestal gunstig. Met de juiste behandeling, wat rust en geduld ben je vaak snel weer de oude. Dus geen zorgen: flankpijn mag dan even vervelend zijn, maar je herstel is meestal dichterbij dan je denkt!

Preventie van pijn in de flanken

Je kunt flankpijn of pijn in de flanken mogelijk voorkomen door de volgende maatregelen:

• het drinken van ten minste acht glazen water per dag
• geen alcohol drinken of slechts met mate (niet meer dan één glas per dag)
• het beoefenen van veilige seks en goede hygiëne
• het eten van een dieet van voornamelijk groenten, fruit en magere eiwitten bevat
• dagelijks bewegen
• overgewicht voorkomen

Lees verder

• Pijn aan de nieren: oorzaken en symptomen van nierpijn
• Pijn in zij: oorzaken van pijn in de rechterzij of linkerzij
• Pijn in de zij of flank: rechts en links en pijn in de rug
• Stinkende urine: oorzaken urine die stinkt bij vrouw en man
• Nieren: functie, ligging, anatomie en werking van de nieren