Agorafobie: Angst voor drukke situaties en plaatsen

Ongeveer 2% van de bevolking heeft ooit in het leven wel eens een paniekaanval. Ongeveer één derde daarvan ontwikkelt agorafobie, de medische term voor “pleinvrees” of “straatvrees”. Dit is een angststoornis waarbij een persoon intense angst ervaart om aanwezig te zijn op een plaats of in een situatie waaruit ontsnappen moeilijk is of geen hulp te verwachten valt. Hierdoor ontwikkelt de persoon zowel mentale als fysieke symptomen. Het is belangrijk dat personen dit tijdig melden en uitgebreid bespreken met de arts, want dankzij enkele zelfzorgtips, goede begeleiding en/of eventueel medicatie, verbeteren bij de meeste mensen de symptomen of is een volledig herstel zelfs mogelijk. In sommige gevallen heeft pleinvrees echter een grote en blijvende invloed op de kwaliteit van leven van de persoon die hieraan lijdt.

• Epidemiologie angststoornis
• Oorzaken agorafobie
• Symptomen: Angst voor drukke situaties en plaatsen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling straatvrees met medicatie en therapie
• Integratieve benaderingen
• Prognose is meestal goed
• Complicaties pleinvrees
• Preventieve maatregelen

Epidemiologie angststoornis

De meeste personen ontwikkelen agorafobie tussen de leeftijd van 15 en 35 jaar. Twee tot vier keer meer vrouwen dan mannen lijden aan pleinvrees. Circa 4% van de Nederlandse bevolking lijdt aan straatvrees. Het grootste deel van mensen die voor het eerst lijden aan straatvrees, heeft recent een dierbare verloren.

Oorzaken agorafobie

Agorafobie ontwikkelt zich meestal als een complicatie van paniekstoornis, een angststoornis met paniekaanvallen en momenten van intense angst. Een persoon die een paniekaanval heeft ervaren, vreest dat deze situatie opnieuw zal plaatsvinden en wil daarom de plaats of situatie waarin dit eerder gebeurde vermijden. Een minderheid van de mensen met agorafobie heeft geen geschiedenis van paniekaanvallen. In deze gevallen ontstaat de pleinvrees als gevolg van angst voor criminaliteit, terrorisme, ziekte of een ongeval. Traumatische gebeurtenissen, zoals een sterfgeval, dragen bij aan straatvrees, evenals bepaalde overgeërfde genen.

Symptomen: Angst voor drukke situaties en plaatsen

Personen met agorafobie ervaren angst op bepaalde plekken of in bepaalde situaties omdat ze zich niet veilig voelen in de openbare ruimte. De angst is vaak erger op drukke plaatsen. De symptomen van pleinvrees zijn zowel mentaal als fysiek gerelateerd.

Mentaal

Mentale symptomen van agorafobie omvatten:

• angst dat mensen te veel gaan staren naar de persoon met straatvrees
• angst om alleen van huis te gaan / een langere tijd in huis verblijven
• angst om de tijd alleen door te brengen
• angst om te sterven
• angst op plaatsen waar het moeilijk is om te ontsnappen (plein, bus, lift, alleen buitenshuis, in een rij staan, in een winkelcentrum, op een feestje, op een brug staan e.d.): Hierdoor gebeuren boodschappen online en ontstaat “vermijdingsgedrag”.
• angst voor het verlies van controle in een openbare plaats
• een depressie: Veel patiënten met agorafobie hebben eveneens een depressie.
• een ongewoon humeur hebben of agitatie (opwinding) vertonen
• het gevoel hebben dat het lichaam en de omgeving niet echt is
• suïcidale gedachten (gedachten over zelfmoord)
• zelfverminking
• zich gescheiden voelen van anderen
• zich hulpeloos voelen
• zich schamen of dom voelen in het bijzijn van andere mensen

Fysiek
Lichamelijke klachten zijn:

• bevingen
• blozen
• diarree
• duizeligheid of flauwvallen
• een algemeen ziek gevoel (malaise)
• een snel kloppend hart (tachycardie)
• een snelle ademhaling (hyperventilatie) / ademhalingsproblemen
• een verstikkend gevoel
• gevoel van warmte of koude
• hartkloppingen (palpitaties)
• hoofdpijn
• kortademigheid
• misselijkheid of andere maagklachten
• onverklaarbare zwakte
• oorsuizen (tinnitus aurium)
• pijn op de borst
• rillingen
• slikproblemen (dysfagie)
• zweten

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over zijn mentale en fysieke symptomen. Zo vraagt hij de patiënt of hij problemen heeft om het huis alleen te verlaten, of hij bepaalde situaties of plaatsen vermijdt, alsook of hij bepaalde vermijdingsstrategieën heeft om de symptomen voor zichzelf te bestrijden, zoals iemand anders zoeken die boodschappen voor hem doet. Soms vindt de patiënt het moeilijk om gevoelens en emoties te uiten en te vertellen over het persoonlijk leven. Dit is begrijpelijk, maar niettemin belangrijk. Op deze manier vergaart de arts zoveel mogelijk informatie om een correcte en snelle diagnose te stellen. De arts noteert daarnaast de fysieke symptomen. De opsomming van mentale en fysieke klachten wijzen vaak in de richting van pleinvrees.

Behandeling straatvrees met medicatie en therapie

De patiënt krijgt cognitieve gedragstherapie (een vorm van psychotherapie) zodat de persoon werkt aan zijn gedachtepatroon, leert omgaan met stress en ontspanningstechnieken (waaronder traag en diep ademhalen en creatieve visualisatie) toepast. Hierbij is het belangrijk dat hij toegeeft dat hij een ziekte heeft, hierover correcte informatie verzamelt en zelfhulptechnieken toepast. Na verloop van tijd gaat de patiënt ook drukke plaatsen en uitlokkende situaties opzoeken om de angst te overwinnen. Daarnaast neemt hij een antidepressivum. Soms zet de arts eveneens andere anti-angstmedicatie in. Een gezonde levensstijl met voldoende lichaamsbeweging, voldoende rust en gezonde en evenwichtige voeding zonder cafeïne (thee, koffie, cola) en alcohol zijn ook nuttig bij de behandeling van agorafobie.

Integratieve benaderingen

Een integratieve benadering van agorafobie combineert traditionele behandelingen met alternatieve therapieën zoals mindfulness, meditatie en yoga. Deze aanpak kan helpen bij het verminderen van angst en het bevorderen van algemeen welzijn.

Prognose is meestal goed

De meeste patiënten herstellen goed dankzij medicijnen en/of gedragstherapie. Ongeveer één op de drie patiënten herstelt volledig en blijft vrij van symptomen. Bij ongeveer de helft van de patiënten verbeteren de symptomen, maar soms kunnen er nog moeilijke periodes met pleinvrees optreden (bijvoorbeeld bij stress). Ongeveer 20% van de patiënten behoudt ondanks een behandeling toch nog symptomen van agorafobie. Zonder vroege en effectieve hulp is de aandoening moeilijker te behandelen.

Complicaties pleinvrees

Sommige mensen met straatvrees lijden aan één of meer complicaties. Soms gebruiken ze alcohol of andere medicijnen in de hoop zichzelf te kunnen genezen, maar soms verergeren de symptomen hierdoor. Agorafobie is af en toe dermate ernstig dat mensen niet (goed) functioneren op het werk of in sociale situaties. De personen voelen zich tot slot snel geïsoleerd, eenzaam, depressief of suïcidaal (met zelfmoordgedachten).

Preventieve maatregelen

Belang van vroegtijdige behandeling

Het is cruciaal om symptomen van agorafobie in een vroeg stadium te herkennen en te behandelen. Vroegtijdige interventie kan de ontwikkeling van ernstigere symptomen en complicaties voorkomen en de algehele behandelingsefficiëntie verbeteren.

Ondersteuning van familie en vrienden

De betrokkenheid van familieleden en vrienden kan een belangrijke rol spelen bij de behandeling van agorafobie. Door emotionele steun en praktische hulp te bieden, kunnen zij bijdragen aan het herstelproces en de effectiviteit van therapieën verbeteren.

Lees verder

• Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen
• Anti-angstmedicatie: Medicijnen voor behandeling van angst
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie
• Fysieke symptomen van stress en angst