Agorafobie: Angst voor drukke situaties en plaatsen

Ongeveer 2% van de bevolking heeft ooit in het leven wel eens een paniekaanval. Ongeveer één derde daarvan ontwikkelt agorafobie, de medische term voor “pleinvrees” of “straatvrees”. Dit is een angststoornis waarbij een persoon intense angst ervaart om aanwezig te zijn op een plaats of in een situatie waaruit ontsnappen moeilijk is of geen hulp te verwachten valt. Hierdoor ontwikkelt de persoon zowel mentale als fysieke symptomen. Het is belangrijk dat personen dit tijdig melden en uitgebreid bespreken met de arts, want dankzij enkele zelfzorgtips, goede begeleiding en/of eventueel medicatie, verbeteren bij de meeste mensen de symptomen of is een volledig herstel zelfs mogelijk. In sommige gevallen heeft pleinvrees echter een grote en blijvende invloed op de kwaliteit van leven van de persoon die hieraan lijdt.

• Epidemiologie angststoornis
• Prevalentie en demografische gegevens
• Levensduur en recidief
• Mechanisme
• Cognitieve en gedragsmatige theorieën
• Neurologische en genetische factoren
• Oorzaken agorafobie
• Risicofactoren
• Genetische aanleg en familiegeschiedenis
• Ervaringen met paniekstoornissen
• Risicogroepen
• Volwassenen met een geschiedenis van paniekstoornissen
• Mensen met een chronische angststoornis
• Symptomen: Angst voor drukke situaties en plaatsen
• Alarmsymptomen
• Angst voor ontsnappen en hulp
• Vermijden van sociale situaties en buitenactiviteiten
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling straatvrees met medicatie en therapie
• Integratieve benaderingen
• Prognose is meestal goed
• Complicaties pleinvrees
• Preventieve maatregelen
• Praktische tips voor het omgaan met agorafobie
• Zoek professionele hulp
• Overweeg medicatie
• Bouw kleine stappen in je dagelijks leven in
• Zoek sociale steun
• Focus op ademhalingstechnieken
• Versterk je mentale gezondheid
• Houd een dagboek bij
• Wees geduldig met jezelf

Epidemiologie angststoornis

Prevalentie en demografische gegevens

Agorafobie is een angststoornis die wordt gekarakteriseerd door intense angst of ongemak in situaties waar ontsnappen moeilijk zou kunnen zijn of waar hulp niet beschikbaar is in geval van paniek. Het komt voor bij ongeveer 1-2% van de wereldbevolking en heeft de neiging om eerder bij vrouwen dan bij mannen voor te komen. De aandoening wordt vaak gediagnosticeerd tijdens de adolescentie of vroege volwassenheid, hoewel het ook kan beginnen in de kindertijd of op latere leeftijd.

Levensduur en recidief

Agorafobie heeft vaak een chronisch beloop, waarbij sommige mensen gedurende hun leven periodes van verbetering ervaren, maar ook terugvallen kunnen hebben. Onbehandeld kan de aandoening verergeren en de levenskwaliteit aanzienlijk beïnvloeden, doordat patiënten zich vaak beperken tot hun huis of een kleine, vertrouwde omgeving.

Mechanisme

Cognitieve en gedragsmatige theorieën

Het mechanisme van agorafobie kan deels worden begrepen vanuit cognitieve en gedragsmatige benaderingen. Volgens de cognitieve theorie ontwikkelen mensen met agorafobie irrationele gedachten en angsten over gevaarlijke situaties, ondanks het ontbreken van objectieve dreiging. Dit wordt vaak versterkt door het vermijden van angstige situaties, wat de angst in stand houdt en zelfs versterkt.

Neurologische en genetische factoren

Er is bewijs dat genetische aanleg een rol speelt bij het ontstaan van agorafobie. Er is ook onderzoek dat suggereert dat verstoringen in de serotonine- en gamma-aminoboterzuur (GABA)-systemen in de hersenen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van angststoornissen, waaronder agorafobie. Deze neurotransmitters reguleren emotionele reacties en angst.

Oorzaken agorafobie

Agorafobie ontwikkelt zich meestal als een complicatie van paniekstoornis, een angststoornis met paniekaanvallen en momenten van intense angst. Een persoon die een paniekaanval heeft ervaren, vreest dat deze situatie opnieuw zal plaatsvinden en wil daarom de plaats of situatie waarin dit eerder gebeurde vermijden. Een minderheid van de mensen met agorafobie heeft geen geschiedenis van paniekaanvallen. In deze gevallen ontstaat de pleinvrees als gevolg van angst voor criminaliteit, terrorisme, ziekte of een ongeval. Traumatische gebeurtenissen, zoals een sterfgeval, dragen bij aan straatvrees, evenals bepaalde overgeërfde genen.

Risicofactoren

Genetische aanleg en familiegeschiedenis

Patiënten met een familiegeschiedenis van angststoornissen of andere psychische aandoeningen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van agorafobie. Genetische factoren die het gevoelig maken voor het ontwikkelen van angststoornissen, kunnen de kans vergroten dat iemand agorafobie ontwikkelt.

Ervaringen met paniekstoornissen

Agorafobie ontwikkelt zich vaak na een paniekaanval. Mensen die één of meerdere paniekaanvallen ervaren, kunnen angst ontwikkelen voor situaties waarin ze zich opnieuw niet veilig voelen, wat kan leiden tot de beperking van hun activiteiten en uiteindelijk tot de ontwikkeling van agorafobie.

Risicogroepen

Volwassenen met een geschiedenis van paniekstoornissen

Agorafobie is nauw verbonden met paniekstoornissen. Patiënten die paniekaanvallen ervaren, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van agorafobie, omdat ze situaties gaan vermijden die zij als gevaarlijk beschouwen.

Mensen met een chronische angststoornis

Mensen die lijden aan algemene angststoornissen of posttraumatische stressstoornis (PTSS) kunnen ook een verhoogd risico hebben op agorafobie. De intensiteit van de angst kan de copingmechanismen verstoren en leiden tot het vermijden van situaties die eerst niet beangstigend werden gevonden.

Symptomen: Angst voor drukke situaties en plaatsen

Personen met agorafobie ervaren angst op bepaalde plekken of in bepaalde situaties omdat ze zich niet veilig voelen in de openbare ruimte. De angst is vaak erger op drukke plaatsen. De symptomen van pleinvrees zijn zowel mentaal als fysiek gerelateerd.

Mentaal

Mentale symptomen van agorafobie omvatten:

• angst dat mensen te veel gaan staren naar de persoon met straatvrees
• angst om alleen van huis te gaan / een langere tijd in huis verblijven
• angst om de tijd alleen door te brengen
• angst om te sterven
• angst op plaatsen waar het moeilijk is om te ontsnappen (plein, bus, lift, alleen buitenshuis, in een rij staan, in een winkelcentrum, op een feestje, op een brug staan e.d.): Hierdoor gebeuren boodschappen online en ontstaat “vermijdingsgedrag”.
• angst voor het verlies van controle in een openbare plaats
• een depressie: Veel patiënten met agorafobie hebben eveneens een depressie.
• een ongewoon humeur hebben of agitatie (opwinding) vertonen
• het gevoel hebben dat het lichaam en de omgeving niet echt is
• suïcidale gedachten (gedachten over zelfmoord)
• zelfverminking
• zich gescheiden voelen van anderen
• zich hulpeloos voelen
• zich schamen of dom voelen in het bijzijn van andere mensen

Fysiek
Lichamelijke klachten zijn:

• bevingen
• blozen
• diarree
• duizeligheid of flauwvallen
• een algemeen ziek gevoel (malaise)
• een snel kloppend hart (tachycardie)
• een snelle ademhaling (hyperventilatie) / ademhalingsproblemen
• een verstikkend gevoel
• gevoel van warmte of koude
• hartkloppingen (palpitaties)
• hoofdpijn
• kortademigheid
• misselijkheid of andere maagklachten
• onverklaarbare zwakte
• oorsuizen (tinnitus aurium)
• pijn op de borst
• rillingen
• slikproblemen (dysfagie)
• zweten

Alarmsymptomen

Angst voor ontsnappen en hulp

Een primair alarmsymptoom van agorafobie is de intense angst voor situaties waarbij ontsnappen moeilijk zou kunnen zijn of waar hulp niet beschikbaar is. Patiënten ervaren vaak een overweldigend gevoel van ongemak wanneer ze zich in drukke plaatsen of in grote menigten bevinden.

Vermijden van sociale situaties en buitenactiviteiten

Patiënten met agorafobie vermijden vaak sociale evenementen of dagelijkse bezigheden zoals boodschappen doen, werk of school, uit angst voor paniekaanvallen of het gevoel dat ze geen controle hebben. Dit kan leiden tot sociale isolatie en een verminderde levenskwaliteit.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over zijn mentale en fysieke symptomen. Zo vraagt hij de patiënt of hij problemen heeft om het huis alleen te verlaten, of hij bepaalde situaties of plaatsen vermijdt, alsook of hij bepaalde vermijdingsstrategieën heeft om de symptomen voor zichzelf te bestrijden, zoals iemand anders zoeken die boodschappen voor hem doet. Soms vindt de patiënt het moeilijk om gevoelens en emoties te uiten en te vertellen over het persoonlijk leven. Dit is begrijpelijk, maar niettemin belangrijk. Op deze manier vergaart de arts zoveel mogelijk informatie om een correcte en snelle diagnose te stellen. De arts noteert daarnaast de fysieke symptomen. De opsomming van mentale en fysieke klachten wijzen vaak in de richting van pleinvrees.

Behandeling straatvrees met medicatie en therapie

De patiënt krijgt cognitieve gedragstherapie (een vorm van psychotherapie) zodat de persoon werkt aan zijn gedachtepatroon, leert omgaan met stress en ontspanningstechnieken (waaronder traag en diep ademhalen en creatieve visualisatie) toepast. Hierbij is het belangrijk dat hij toegeeft dat hij een ziekte heeft, hierover correcte informatie verzamelt en zelfhulptechnieken toepast. Na verloop van tijd gaat de patiënt ook drukke plaatsen en uitlokkende situaties opzoeken om de angst te overwinnen. Daarnaast neemt hij een antidepressivum. Soms zet de arts eveneens andere anti-angstmedicatie in. Een gezonde levensstijl met voldoende lichaamsbeweging, voldoende rust en gezonde en evenwichtige voeding zonder cafeïne (thee, koffie, cola) en alcohol zijn ook nuttig bij de behandeling van agorafobie.

Integratieve benaderingen

Een integratieve benadering van agorafobie combineert traditionele behandelingen met alternatieve therapieën zoals mindfulness, meditatie en yoga. Deze aanpak kan helpen bij het verminderen van angst en het bevorderen van algemeen welzijn.

Prognose is meestal goed

De meeste patiënten herstellen goed dankzij medicijnen en/of gedragstherapie. Ongeveer één op de drie patiënten herstelt volledig en blijft vrij van symptomen. Bij ongeveer de helft van de patiënten verbeteren de symptomen, maar soms kunnen er nog moeilijke periodes met pleinvrees optreden (bijvoorbeeld bij stress). Ongeveer 20% van de patiënten behoudt ondanks een behandeling toch nog symptomen van agorafobie. Zonder vroege en effectieve hulp is de aandoening moeilijker te behandelen.

Complicaties pleinvrees

Sommige mensen met straatvrees lijden aan één of meer complicaties. Soms gebruiken ze alcohol of andere medicijnen in de hoop zichzelf te kunnen genezen, maar soms verergeren de symptomen hierdoor. Agorafobie is af en toe dermate ernstig dat mensen niet (goed) functioneren op het werk of in sociale situaties. De personen voelen zich tot slot snel geïsoleerd, eenzaam, depressief of suïcidaal (met zelfmoordgedachten).

Preventieve maatregelen

Belang van vroegtijdige behandeling
Het is cruciaal om symptomen van agorafobie in een vroeg stadium te herkennen en te behandelen. Vroegtijdige interventie kan de ontwikkeling van ernstigere symptomen en complicaties voorkomen en de algehele behandelingsefficiëntie verbeteren.

Ondersteuning van familie en vrienden
De betrokkenheid van familieleden en vrienden kan een belangrijke rol spelen bij de behandeling van agorafobie. Door emotionele steun en praktische hulp te bieden, kunnen zij bijdragen aan het herstelproces en de effectiviteit van therapieën verbeteren.

Praktische tips voor het omgaan met agorafobie

Agorafobie is een angststoornis waarbij je angst hebt om je in bepaalde situaties te bevinden, vaak buiten je huis of op drukke plaatsen. Dit kan leiden tot een beperking van je dagelijkse activiteiten. Het is belangrijk om te begrijpen hoe je agorafobie kunt beheren en behandelen.

Zoek professionele hulp

Het is essentieel om professionele hulp te zoeken bij het beheren van agorafobie. Een psycholoog of psychiater kan je begeleiden in therapieën zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) en exposuretherapie. Deze therapieën helpen je stap voor stap om de situaties die angst oproepen, onder ogen te zien en ermee om te gaan.

Overweeg medicatie

Soms kan medicatie helpen bij het verminderen van de symptomen van agorafobie. Er zijn verschillende soorten medicatie, zoals medicatie die vaak worden voorgeschreven om angst te verminderen. Het is belangrijk om samen met je arts de beste behandelingsopties voor jou te bespreken.

Bouw kleine stappen in je dagelijks leven in

Het kan nuttig zijn om langzaam je comfortzone uit te breiden. Begin met het bezoeken van rustige en vertrouwde plaatsen, zoals een nabijgelegen winkel of een park, en werk je geleidelijk aan naar meer uitdagende situaties. Dit kan je helpen om je angst te overwinnen zonder jezelf te overbelasten.

Zoek sociale steun

Het delen van je ervaringen met vrienden, familie of een steungroep kan enorm helpen. Sociale steun biedt niet alleen emotionele steun, maar kan je ook motiveren om je angsten onder ogen te zien. Praat openlijk over je gevoelens met mensen die je vertrouwt, zodat je je minder alleen voelt.

Focus op ademhalingstechnieken

Ademhalingsoefeningen kunnen je helpen om je angst te verminderen. Wanneer je merkt dat je angstig wordt, probeer dan diepe ademhalingen in te nemen en langzaam uit te ademen. Dit helpt om je zenuwstelsel te kalmeren en de symptomen van paniek te verminderen.

Versterk je mentale gezondheid

Het behouden van een gezonde geest kan je helpen om beter om te gaan met angst en stress. Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon, voldoende slaap en lichaamsbeweging. Deze factoren spelen een belangrijke rol in het versterken van je mentale gezondheid en het verminderen van angstgevoelens.

Houd een dagboek bij

Het bijhouden van een dagboek waarin je je gedachten en gevoelens noteert, kan helpen om je angsten beter te begrijpen. Het kan ook nuttig zijn om triggers van je angst te identificeren, zodat je ze beter kunt aanpakken.

Wees geduldig met jezelf

Het overwinnen van agorafobie kost tijd. Wees geduldig met jezelf en vier kleine overwinningen onderweg. Het is normaal om ups en downs te ervaren, maar elke stap voorwaarts is een overwinning.

Lees verder

• Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen
• Anti-angstmedicatie: Medicijnen voor behandeling van angst
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Vorm van psychotherapie
• Fysieke symptomen van stress en angst