Ontstoken lymfeklieren: symptomen, oorzaak en behandeling

Ontstoken lymfeklieren in lies, oksel, hals of buik, zijn meestal het gevolg van een infectie. Geïnfecteerde lymfeklieren raken opgezet en zijn daardoor vaak voelbaar. Bekend zijn opgezette lymfeklieren in de hals, in de nek, achter het oor, in de lies en onder de oksels. Ontstoken lymfeklieren zijn daarnaast vaak gevoelig en pijnlijk. Ook kan de ontstoken lymfeklier warm zijn en de huid ter plaatse kan rood kleuren. De behandeling van een ontstoken lymfeklier hangt af van de onderliggende oorzaak. Een ontsteking van de lymfeklieren wordt lymfadenitis of lymfeklierontsteking genoemd.

• Lymfadenitis: ontstoken lymfeklieren
• Wat is het?
• Een infectie is vaak de oorzaak
• Lymfeklierzwelling
• Epidemiologie van lymfadenitis (ontstoken lymfeklieren)
• Twee soorten lymfeklierontsteking
• Gelokaliseerde lymfadenitis
• Gegeneraliseerde lymfadenitis
• Oorzaken ontstoken lymfeklieren in lies, oksel en hals
• Infectieuze oorzaken
• Kattenkrabziekte
• Coccidioidomycose of stofkoorts
• Gegeneraliseerde cytomegalovirus
• Cariës / abces
• Epstein-Barr virus (klierkoorts)
• Tularemie
• Histoplasmose
• Tuberculose (tbc)
• Vijfde ziekte (parvovirus B19)
• Rubella (rodehond)
• Salmonella
• Streptococcus pneumoniae
• Streptokokkeninfectie groep A
• Toxoplasmose
• Keelontsteking
• Yersinia enterocolitica
• Auto-immuunziekten en systemische aandoeningen
• Reumatoïde artritis (RA)
• Sarcoïdose
• Ziekte van Kawasaki
• Systemische lupus erythematodes (SLE)
• Kanker en hematologische aandoeningen
• Lymfoom: kanker van het lymfestelsel zelf
• Leukemie: bloedkanker die ook lymfeklieren kan aantasten
• Uitzaaiingen van andere kankers: secundaire lymfadenopathie door metastase
• Reactieve hyperplasie door allergieën of immuunreacties
• Allergische reacties
• Medicatie-geïnduceerde lymfadenitis
• Ontstoken lymfeklieren door vaccinaties
• Trauma en wondinfecties
• Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's)
• Syfilis: zwelling van de lieslymfeklieren in het eerste stadium
• Lymfogranuloma venereum (LGV): chlamydia die zich richt op de lymfeklieren
• Gonorroe en herpes simplex virus (HSV): zwelling van de lieslymfeklieren
• Symptomen van lymfadenitis
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Aanvullend onderzoek
• Lymfadenitis behandeling
• Bacteriële infecties behandelen
• Virale infecties behandelen
• Schimmelinfecties behandelen
• Abcessen aanpakken
• Systemische aandoeningen behandelen
• Algemene tips bij lymfeklierenontsteking
• Complicaties voorkomen
• Complicaties van ontstoken lymfeklieren
• Abcesvorming
• Cellulitis
• Sepsis (bloedvergiftiging)
• Chronische lymfeklierzwelling
• Verspreiding van de infectie
• Lymfoedeem
• Prognose
• Preventie van ontstoken lymfeklieren

Lymfadenitis: ontstoken lymfeklieren

Wat is het?

Lymfadenitis is de medische term voor ontstoken lymfeklieren. Meestal is lymfadenitis het gevolg van een infectie. Een lymfeklier bevat vele lymfocyten, witte bloedcellen, die je lichaam helpen bij het bestrijden van infecties. Aldus worden ziekteverwekkers, zoals bacteriën en virussen, onschadelijk gemaakt. Het lymfestelsel werkt als een filter in het lichaam. Lymfeklieren filteren het lymfevocht en halen er lichaamsvreemde stoffen (afvalstoffen) uit. Je hebt ongeveer 600 lymfeklieren in je lichaam.

Een infectie is vaak de oorzaak

Lymfeklierontsteking is vaak het gevolg van een infectie elders in het lichaam. Infecties die zich verspreiden naar lymfeklieren, worden meestal veroorzaakt door een bacterie, een virus of een schimmel. Het is belangrijk om te achterhalen hoe de infectie zich heeft verspreid naar je lymfeklieren, zodat de arts de juiste behandeling instellen. In zeldzame gevallen kunnen lymfklieren opzetten als gevolg van bijvoorbeeld stofwisselings- en stapelingsaandoeningen of kanker.

Ontstoken lymfeklieren kunnen behoorlijk vervelend zijn, maar gelukkig is de behandeling meestal eenvoudig, afhankelijk van wat de oorzaak is.

Lymfeklierzwelling

Een normale lymfeklier is klein en stevig. Wanneer lymfeklieren besmet raken, nemen ze meestal in omvang toe, worden gevoelig, en kunnen in andere gebieden van je lichaam worden gevoeld tijdens een lichamelijk onderzoek door de arts.

Epidemiologie van lymfadenitis (ontstoken lymfeklieren)

Lymfadenitis, of ontsteking van de lymfeklieren, is een veelvoorkomende medische aandoening waarbij de lymfeklieren opzwellen door een ontstekingsreactie. Hoewel het vaak een tijdelijke en goedaardige aandoening is, kan het in sommige gevallen wijzen op infecties, auto-immuunziekten of zelfs maligniteiten. Hier een uitgebreide blik op de epidemiologie van lymfadenitis, inclusief variaties naar leeftijd, geslacht, klimaat, genetische factoren en geografische verschillen tussen Nederland, België en wereldwijd.

Leeftijd en geslacht: wie krijgt het en waarom?
Lymfadenitis kan bij mensen van alle leeftijden voorkomen, maar het treft vooral kinderen en jongvolwassenen. Kinderen zijn vaak gevoeliger voor infecties zoals verkoudheid en griep, wat leidt tot ontstoken lymfeklieren bij ongeveer 30% van de kinderen jonger dan 10 jaar wereldwijd (bron: WHO). Bij kinderen komt lymfadenitis het meest voor in de halsstreek, vaak door infecties van de bovenste luchtwegen. Naar schatting heeft 15-20% van de kinderen in Nederland minstens één keer last van ontstoken lymfeklieren, vooral in de wintermaanden als infecties vaker voorkomen.

Bij volwassenen ligt de incidentie iets lager, maar ook hier kunnen infecties of andere ontstekingsprocessen leiden tot opgezette lymfeklieren. Vrouwen hebben een iets hogere kans op lymfadenitis dan mannen, vooral door hormonale verschillen die de gevoeligheid voor auto-immuunziekten verhogen. In Nederland is de verhouding vrouwen/mannen met lymfadenitis ongeveer 3:2, en bij auto-immuun-gerelateerde vormen van lymfadenitis ligt het aandeel vrouwen nog hoger (bron: RIVM).

Klimaat en seizoensinvloeden
Het klimaat en seizoen spelen een rol in het vóórkomen van lymfadenitis. Infecties, de belangrijkste oorzaak van ontstoken lymfeklieren, komen vaker voor in gematigde klimaten met duidelijk afgebakende seizoenen, zoals Nederland en België. In Nederland komen lymfadenitisgevallen vaker voor in de herfst- en wintermaanden, wanneer luchtweginfecties en griepepidemieën pieken. Tijdens deze maanden heeft ongeveer 15% van de bevolking op enig moment opgezette lymfeklieren door een infectie (bron: Nederlands Huisartsen Genootschap).

In tropische en subtropische klimaten, zoals in de Nederlandse Caribische gebiedsdelen (bijvoorbeeld Bonaire), spelen andere factoren mee. Daar vormen tropische infecties zoals dengue en chikungunya een risicofactor voor lymfadenitis. In deze gebieden wordt een seizoensgebonden stijging van 10-15% waargenomen in gevallen van lymfadenitis, vooral tijdens en na het regenseizoen wanneer het aantal muggen en de kans op infecties toeneemt (bron: PAHO).

Geografische verschillen: Nederland, overzeese gebiedsdelen, België en wereldwijd

• Nederland: In Nederland komt lymfadenitis voornamelijk door luchtweginfecties zoals verkoudheid en griep. Jaarlijks heeft ongeveer 10-15% van de bevolking last van ontstoken lymfeklieren. De meeste gevallen komen voor in de winter, en infecties in de hals en nek zijn het meest voorkomend. Door de goede gezondheidszorg worden de meeste gevallen snel behandeld en zijn ze tijdelijk van aard.
• Nederlandse overzeese gebiedsdelen: In de Nederlandse Caribische gebiedsdelen komen meer tropische infecties voor, zoals dengue, die lymfadenitis kunnen veroorzaken. Het tropische klimaat en de frequente infectie-uitbraken zorgen ervoor dat daar ongeveer 20% van de bevolking jaarlijks last heeft van lymfadenitis. Deze gevallen zijn vaak serieuzer en langduriger dan die in Nederland en vergen soms uitgebreide medische zorg.
• België: In België zijn de cijfers vergelijkbaar met die in Nederland, met een jaarlijks vóórkomen van lymfadenitis bij 10-12% van de bevolking. In Vlaanderen worden vaker luchtweginfecties als oorzaak gezien, terwijl in Wallonië soms ook tuberculose-gerelateerde lymfadenitis voorkomt in rurale gebieden, met een lichte piek bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem. Belgische gezondheidsstatistieken tonen dat lymfadenitis iets vaker voorkomt in de wintermaanden.
• Wereldwijd: Wereldwijd vertoont de prevalentie van lymfadenitis een grote variatie. In ontwikkelde landen komt lymfadenitis voornamelijk voor door bacteriële en virale infecties, en ongeveer 20% van de bevolking ervaart jaarlijks ontstoken lymfeklieren (bron: CDC). In ontwikkelingslanden wordt lymfadenitis vaak veroorzaakt door specifieke infectieziekten zoals tuberculose en HIV. In Sub-Sahara Afrika bijvoorbeeld, worden lymfeklieren vaak aangetast door tuberculose en HIV, wat bijdraagt aan een jaarlijkse prevalentie van meer dan 30%.

Genetische factoren: erfelijkheid en immuunsysteemgevoeligheid
Genetische factoren spelen ook een rol in de gevoeligheid voor lymfadenitis, vooral bij auto-immuun- en infectieziekten. Mensen met een familiegeschiedenis van auto-immuunziekten, zoals reumatoïde artritis of lupus, hebben een hogere kans op lymfadenitis. Deze ziekten veroorzaken chronische ontstekingen en kunnen leiden tot gezwollen lymfeklieren. Auto-immuunziekten komen wereldwijd voor bij ongeveer 5-8% van de bevolking, en mensen met deze ziekten hebben vaak langdurige en terugkerende episodes van lymfadenitis (bron: WHO).

Daarnaast is de genetische aanleg voor het hebben van een actief immuunsysteem een factor. Sommige families hebben een genetische predispositie voor snellere immuunresponsen, waardoor ze gevoeliger zijn voor ontstekingsreacties, waaronder lymfadenitis. Deze aanleg is minder gedocumenteerd, maar studies suggereren dat ongeveer 5% van de wereldbevolking een genetisch verhoogd risico heeft op auto-immuun gerelateerde lymfadenitis.

Andere risicofactoren
Naast leeftijd, geslacht, klimaat en genetica zijn er nog diverse risicofactoren die de kans op lymfadenitis vergroten:

• Chronische infecties en immunosuppressie: Mensen met chronische infecties zoals HIV, tuberculose of hepatitis hebben een veel hogere kans op lymfadenitis. Wereldwijd wordt ongeveer 25% van de gevallen van lymfadenitis veroorzaakt door chronische infecties. Immunosuppressieve behandelingen, zoals chemotherapie, verhogen het risico op infecties, waardoor deze groep ook een verhoogd risico heeft op lymfadenitis.
• Medicatie en vaccinaties: Sommige medicijnen, zoals anti-epileptica en bepaalde antibiotica, kunnen als bijwerking lymfeklieren aantasten. Daarnaast kunnen vaccins, zoals het BCG-vaccin tegen tuberculose, in zeldzame gevallen tot lymfadenitis leiden bij kinderen, met een geschatte incidentie van 2-5% van de gevaccineerden (bron: WHO).
• Leefstijl en stress: Stress en een ongezonde leefstijl kunnen indirect bijdragen aan lymfadenitis door het immuunsysteem te verzwakken. Chronische stress kan bijvoorbeeld de immuunfunctie verminderen, waardoor de kans op infecties toeneemt. 30% van de Nederlanders rapporteert regelmatig stress, en bij deze groep worden vaker infectiegerelateerde aandoeningen gemeld, inclusief lymfadenitis (bron: CBS).
• Voedingsdeficiënties: Tekorten aan bepaalde vitamines, zoals Vitamine C en zink, kunnen de immuunrespons verzwakken. Vooral in ontwikkelingslanden waar voeding niet altijd even gevarieerd is, komt lymfadenitis door een verzwakt immuunsysteem vaker voor. Het risico is daar tot wel 25% hoger bij mensen met een tekort aan essentiële voedingsstoffen.

Twee soorten lymfeklierontsteking

Er kunnen twee soorten lymfeklierontsteking worden onderscheiden

Gelokaliseerde lymfadenitis

Dit is de meest voorkomende vorm. Gelokaliseerde lymfadenitis betekent dat er sprake is van slechts één of een paar knooppunten in de buurt van het gebied waar de infectie aangevangen is. Zo kunnen de lymfeklieren in de nek vergroot zijn vanwege een amandelontsteking.

Gegeneraliseerde lymfadenitis

Dit type lymfeklierontsteking treedt op in verscheidene lymfeknopen en kan worden veroorzaakt door een infectie die door de bloedstroom wordt verspreid, maar het kan ook het gevolg zijn van een systemische ziekte.

Oorzaken ontstoken lymfeklieren in lies, oksel en hals

Lymfadenitis, of ontstoken lymfeklieren, kan ontstaan door verschillende infectieuze en niet-infectieuze oorzaken, afhankelijk van de locatie in het lichaam (bijvoorbeeld lies, oksel of hals). Naast infectieuze aandoeningen zijn er ook systemische, auto-immuun, en andere factoren die tot lymfadenitis kunnen leiden.

Lymfadenitis treedt meestal op wanneer een of meer lymfklieren zijn geïnfecteerd met een bacterie, een virus of een schimmel. Wanneer lymfeklieren worden besmet, is het meestal door een infectie die elders in je lichaam begon. De opgezwollen klieren bevinden zich meestal nabij de plaats van een infectie, tumor of ontsteking. Lymfeklieren in de hals, nek en achter het oor, kunnen opzwellen en ontstoken raken bij een keelontsteking, of een ontsteking van neus, oor, kaak of huid. De lymfeklieren in je lies kunnen opzwellen als er sprake is van bijvoorbeeld een blaasontsteking, ook wel lage urineweginfectie genoemd, of een infectie aan je geslachtsdelen, benen of voeten. Opgezette lymfeklieren in je oksel kan wijzen op een huidinfectie van armen of handen.

Infectieuze oorzaken

Er zijn de volgende infectieuze oorzaken van lymfeklierontsteking in hals, oksel, lies of buik:

Kattenkrabziekte

Kattenkrabziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Bartonella henselae, die via een krab van een besmette kat op mensen wordt overgedragen. Het belangrijkste kenmerk is een lymfeklierzwelling in de buurt van de krabwond.

Coccidioidomycose of stofkoorts

Dit betreft een schimmelziekte die wordt veroorzaakt door de schimmel Coccidiodes immitis. Deze komt voor in droge, alkalische bronnen in bepaalde delen van de Verenigde Staten, Mexico en Zuid-Amerika.

Gegeneraliseerde cytomegalovirus

Bij immuungecompromitteerde patiënten kan cytomegalovirusinfectie (CMV) een gegeneraliseerde ernstige infectie veroorzaken. Daarbij kun je last krijgen van koorts, keelpijn, lymfkliervergroting, algehele malaise, lymfocytose (verhoogd aantal lymfocyten in het bloed) en leverfunctiestoornissen.

Cariës / abces

Een abces kan zich ook ontwikkelen als gevolg van een tandvleesaandoening, zoals onbehandelde tandbederf/cariës. Dit kan gepaard gaan met lymfeklierzwelling in de hals.

Epstein-Barr virus (klierkoorts)

De ziekte van Pfeiffer (veroorzaakt door het Epstein-Barr virus) is een virusinfectie die symptomen als keelpijn, koorts, vergrote klieren en soms een lichte vorm van leverontsteking (hepatitis) veroorzaakt.

Tularemie

Tularemie is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie, welke van dieren op mensen kan overgaan. De ziekte van zowel mild als ernstig verlopen. Het begint vaak met hoofdpijn, rillingen, misselijkheid, braken en koorts. Extreme malaise en uitputting kan optreden. Binnen één tot twee dagen verschijnt er een ontstoken blaar op de plaats van infectie en deze vult zich snel met pus. Daarna breekt deze open, waarna zich een zweer vormt. De plaatselijke lymfeklieren worden groter en kunnen pus produceren. Dit vloeit later weg.

Histoplasmose

Histoplasmose is een infectie met de schimmel Histoplasma capsulatum. Er worden meerdere vormen onderscheiden. De progressieve gedissemineerde vorm van histoplasmose treedt meestal op bij baby's en bij mensen met een verminderde afweer. Symptomen zijn moeheid, zwakte en algehele malaise. Ook kunnen lever (vergrote lever), milt (vergrote milt) en lymfeklieren groter worden.

Tuberculose (tbc)

Tbc is vooral een ziekte van de longen, maar in principe kunnen alle organen door de bacterie die tbc veroorzaakt worden aangetast. Zo is er ook lymfekliertuberculose, welke zich uit door een zwelling van lymfeklieren, bijvoorbeeld in de hals.

Vijfde ziekte (parvovirus B19)

Vijfde ziekte is een kinderziekte met vlekjes, beginnend in het gezicht (appelwangen), soms koorts, algemene malaise of gewrichtsklachten. Andere klachten zijn ook mogelijk, zoals gezwollen lymfeklieren, rode ogen, keelpijn en diarree.

Rubella (rodehond)

Rodehond geeft een vlekkerige, roze-rode huiduitslag, die begint in het gezicht en zich snel uitbreidt naar bovenlijf, armen en benen. Vooral wat oudere kinderen en volwassenen kunnen tevens last krijgen van griepachtige verschijnselen en opgezette lymfeklieren achter het oor en in de nek.

Salmonella

Salmonella-voedselvergiftiging kan leiden tot onder meer lymfeklierontsteking.

Streptococcus pneumoniae

De pneumokok (Streptococcus pneumoniae) kan een infectie veroorzaken met lymfeklierontsteking.

Streptokokkeninfectie groep A

Streptokokkeninfectie groep A kunnen ook een lymfeklierontsteking veroorzaken.

Toxoplasmose

Toxoplasmose is een infectie die wordt veroorzaakt door de parasiet Toxoplasma gondii. Vaak geeft dit geen klachten. Eventuele symptomen zijn onder meer koorts, pijn, spierpijn, moeheid, hoofdpijn en opgezette, ontstoken en pijnlijke lymfeklieren.

Keelontsteking

Lymfeklieren in de hals kunnen opzwellen bij een virale of bacteriële keelontsteking.

Yersinia enterocolitica

Yersinia enterocolitica is een bacterie die een voedselinfectie kan veroorzaken. Dit is de meest voorkomende oorzaak van opgezette en ontstoken lymfeklieren in de buik bij kinderen (mesenteriële adenitis)

Auto-immuunziekten en systemische aandoeningen

Bij auto-immuunziekten speelt het immuunsysteem een hoofdrol in het ontstekingsproces, en lymfeklieren kunnen hierdoor opzwellen, soms ernstig en chronisch. Hoewel lymfeklieren normaal gesproken zwellen als reactie op infecties, is het bij auto-immuunziekten juist een gevolg van het lichaam dat zich tegen zichzelf keert. Hier zijn enkele auto-immuunziekten waarbij ontstoken lymfeklieren (lymfadenitis) vaak voorkomen.

Reumatoïde artritis (RA)

Reumatoïde artritis is een auto-immuunziekte die ontstekingen in de gewrichten veroorzaakt en daarnaast ook lymfeklieren kan doen opzwellen. Dit komt doordat het immuunsysteem, dat bij RA ten onrechte gezonde cellen aanvalt, een verhoogde activiteit vertoont in de lymfeklieren. In Nederland heeft ongeveer 1% van de volwassenen last van reumatoïde artritis, en bij 20-25% van hen worden regelmatig gezwollen lymfeklieren gerapporteerd. Bij RA-patiënten komt deze lymfadenitis vaak voor in de hals, oksel en lies. Bijvoorbeeld, bij een RA-patiënt kan na een periode van verhoogde gewrichtspijn ook zwelling in de oksel of hals optreden, wat soms ten onrechte kan worden aangezien voor een infectie.

Sarcoïdose

Sarcoïdose is een systemische ziekte waarbij het lichaam granulomen (kleine klompjes ontstoken cellen) vormt in organen, inclusief de lymfeklieren. In Nederland heeft ongeveer 0,04% van de bevolking sarcoïdose, en het komt wereldwijd vaker voor bij vrouwen en mensen van Afrikaanse afkomst. Bij sarcoïdose kan lymfadenitis optreden, vooral in de hals en oksel, als gevolg van granuloomvorming in de lymfeklieren. In meer dan 90% van de gevallen komen granulomen voor in de longen en thoracale lymfeklieren, maar in ongeveer 30% van de gevallen worden ook perifere lymfeklieren (zoals in de hals of oksel) aangetast. Een patiënt met sarcoïdose kan bijvoorbeeld last hebben van ademhalingsproblemen, terwijl zwellingen in de hals de eerste uiting zijn van granulomen.

Ziekte van Kawasaki

De ziekte van Kawasaki is een zeldzame maar ernstige ziekte die vooral kinderen onder de vijf jaar treft. Het veroorzaakt ontstekingen in bloedvaten en kan lymfeklieren doen opzwellen, vaak als onderdeel van een acute, systemische ontsteking. In Nederland worden jaarlijks ongeveer 50-60 gevallen van Kawasaki gemeld. Het opvallende aan de ziekte van Kawasaki is de sterke ontstekingsreactie, waarbij de halslymfeklieren significant kunnen opzwellen en gepaard gaan met koorts, rode ogen en een rode, gesprongen huid op de handen en voeten. Bijna 100% van de gevallen van Kawasaki gaat gepaard met lymfadenitis, meestal in de hals. Een klassiek voorbeeld is een peuter met een langdurige, hoge koorts en rode ogen, die daarnaast gezwollen lymfeklieren in de hals ontwikkelt.

Systemische lupus erythematodes (SLE)

Systemische lupus erythematosus (SLE) is een variatie van lupus die specifiek de lymfeklieren kan aantasten. Deze vorm van lupus veroorzaakt systemische ontsteking die zich uitbreidt over verschillende organen en weefsels, inclusief lymfeklieren. Wereldwijd wordt SLE bij ongeveer 0,02-0,05% van de bevolking vastgesteld, met een hogere incidentie bij vrouwen van Afrikaanse en Aziatische afkomst. Bij 40-50% van de patiënten met SLE komt lymfadenopathie voor, vooral in de hals en oksel. De ontsteking in de lymfeklieren kan optreden tijdens flare-ups, periodes waarin de ziekte acuut wordt. Een voorbeeld hiervan is een SLE-patiënt die gedurende een ziekte-opstoot pijnlijke en gezwollen lymfeklieren in de oksel ervaart, als bijkomend effect van de systemische ontsteking die SLE veroorzaakt.

Kanker en hematologische aandoeningen

Lymfeklieren spelen een centrale rol in het immuunsysteem, maar worden soms ook getroffen door verschillende vormen van kanker. De zwelling van lymfeklieren bij kanker kan optreden als directe manifestatie van een kwaadaardige ziekte in het lymfestelsel, zoals lymfoom, of als gevolg van metastase (uitzaaiing) van andere kankers. Hieronder een uitgebreide blik op deze vormen van kanker en hun invloed op de lymfeklieren.

Lymfoom: kanker van het lymfestelsel zelf

Lymfoom (lymfeklierkanker) is een verzamelnaam voor kankers die ontstaan in de lymfocyten, een type witte bloedcel. De belangrijkste soorten zijn Hodgkin-lymfoom en non-hodgkinlymfoom, beide vormen die rechtstreeks de lymfeklieren aantasten. In Nederland worden jaarlijks ongeveer 1.500 gevallen van Hodgkin-lymfoom en 4.000 gevallen van non-Hodgkin-lymfoom vastgesteld, met een iets hogere incidentie bij mannen dan bij vrouwen (bron: Nederlandse Kankerregistratie). Lymfomen presenteren zich vaak door pijnloze zwelling van lymfeklieren, meestal in de hals, oksel, en lies.

Bij Hodgkin-lymfoom worden de aangetaste lymfeklieren vaak als "rubberachtig" en niet-pijnlijk omschreven. Non-Hodgkin-lymfoom heeft een breder spectrum van symptomen, waarbij sommige agressieve vormen de lymfeklieren snel laten opzwellen. Een patiënt met Hodgkin-lymfoom kan bijvoorbeeld een grote, pijnloze zwelling in de hals opmerken, die aanvankelijk niet gevoelig is, maar groeit in de loop van weken of maanden.

Leukemie: bloedkanker die ook lymfeklieren kan aantasten

Leukemie, een kanker van de bloedcellen die in het beenmerg ontstaat, kan zich eveneens presenteren met opgezette lymfeklieren. Leukemie wordt ingedeeld in acute en chronische vormen en kan het lymfestelsel beïnvloeden, vooral bij de chronische lymfatische leukemie (CLL). In Nederland worden jaarlijks ongeveer 3.000 gevallen van leukemie geregistreerd, met een hogere incidentie bij ouderen (bron: Nederlandse Kankerregistratie).

Bij leukemie kunnen lymfeklieren in de hals, oksel en lies opzwellen als de kwaadaardige bloedcellen zich ophopen in de lymfeklieren. Een patiënt met chronische lymfatische leukemie kan bijvoorbeeld een pijnloze zwelling in de oksel opmerken die samenvalt met andere symptomen, zoals vermoeidheid, bloedarmoede of gewichtsverlies.

Uitzaaiingen van andere kankers: secundaire lymfadenopathie door metastase

Bij uitzaaiing (metastase) kunnen kankercellen van een primaire tumor zich via het bloed of lymfestelsel naar lymfeklieren verplaatsen, waardoor deze opzwellen. Dit is een veelvoorkomend verschijnsel bij kankers die zich snel verspreiden. Enkele voorbeelden van primaire tumoren die uitzaaien naar de lymfeklieren zijn:

• Borstkanker : Bij ongeveer 20-30% van de gevallen van borstkanker worden de lymfeklieren in de oksel aangetast. Een gezwollen okselklier kan het eerste teken zijn van metastase bij een vrouw met een klein, vaak nog onopgemerkt borsttumor.
• Melanoom (huidkanker): Bij melanoom kunnen de lymfeklieren in de nabijheid van de huidtumor opzwellen. Bij een melanoom op de arm kunnen bijvoorbeeld de lymfeklieren in de oksel aangetast zijn. Ongeveer 5-10% van de melanoompatiënten ontwikkelt uiteindelijk lymfeklieruitzaaiingen.
• Kanker van de geslachtsorganen: Bij bijvoorbeeld baarmoederhalskanker of prostaatkanker kunnen de lymfeklieren in de lies opzwellen. Dit wordt vaak gezien in gevorderde stadia van de ziekte. Een man met prostaatkanker kan bijvoorbeeld gezwollen lieslymfeklieren ontwikkelen als gevolg van uitzaaiingen.

• Een vrouw met een kleine borsttumor kan bijvoorbeeld gezwollen lymfeklieren in de oksel opmerken, wat haar eerste reden is om naar de dokter te gaan. Na verdere diagnostiek blijkt dat de okselklieren zijn aangetast door metastase, een signaal dat de kanker zich heeft verspreid en mogelijk ingrijpende behandeling vereist.

Reactieve hyperplasie door allergieën of immuunreacties

Bij reactieve hyperplasie wordt een zwelling van de lymfeklieren veroorzaakt door een verhoogde immuunrespons. Hoewel dit meestal gebeurt als reactie op een infectie, kunnen allergische reacties en bepaalde medicijnen ook leiden tot lymfadenitis. Hieronder een uitgebreide blik op hoe allergieën en medicatie-geïnduceerde immuunreacties lymfeklieren kunnen doen opzwellen.

Allergische reacties

Bij allergische reacties treedt een verhoogde immuunactiviteit op waarbij het lichaam overdreven reageert op een normaal onschuldige stof, zoals pollen, huisstofmijt of bepaalde voedingsmiddelen. Hoewel zeldzaam, kunnen allergieën leiden tot een zwelling van lymfeklieren, vooral in gebieden dichtbij het blootgestelde gebied, zoals de hals bij een pollenallergie. Bij een allergische reactie komen histaminen en andere ontstekingsstoffen vrij die soms lokale lymfeklieren activeren, wat leidt tot reactieve hyperplasie.

In Nederland wordt geschat dat 20-25% van de bevolking last heeft van een vorm van allergie, maar slechts een klein percentage hiervan ervaart gezwollen lymfeklieren als gevolg. Lymfadenitis door allergieën komt voornamelijk voor bij ernstige allergieën, zoals bij anafylaxie. Een voorbeeld is een persoon met een heftige reactie op een wespensteek, die binnen enkele uren opgezette lymfeklieren in de hals ontwikkelt als gevolg van het actieve immuunsysteem dat reageert op het wespengif.

• Een persoon met hooikoorts, die in het voorjaar veel last heeft van pollen, kan bij een hevige allergische reactie niet alleen tranende ogen en een loopneus ontwikkelen, maar ook gezwollen lymfeklieren in de hals. Deze lymfeklieren zwellen op als reactie op de verhoogde activiteit van immuuncellen die de allergische stoffen proberen te neutraliseren. Dit soort reactieve hyperplasie is tijdelijk en neemt af zodra de blootstelling aan de allergenen stopt of vermindert.

Medicatie-geïnduceerde lymfadenitis

Sommige medicijnen kunnen een bijwerking hebben waarbij de lymfeklieren opzwellen. Dit gebeurt vaak doordat bepaalde geneesmiddelen het immuunsysteem direct stimuleren of een immuunreactie veroorzaken. Vooral anti-epileptica en bepaalde antibiotica, zoals penicillines en cefalosporines, kunnen leiden tot lymfadenitis. In deze gevallen zwellen de lymfeklieren vaak op in de hals, oksel of lies en verdwijnen ze meestal wanneer de medicatie wordt gestopt.

• Bijvoorbeeld, ongeveer 1-2% van de mensen die anti-epileptica zoals fenytoïne gebruiken, kan gezwollen lymfeklieren ontwikkelen als bijwerking (bron: Nederlands Huisartsen Genootschap). Dit wordt meestal gezien bij mensen die langdurig op hoge doseringen staan. Een patiënt die onlangs is gestart met een antibioticakuur tegen een keelontsteking kan bijvoorbeeld opgezette lymfeklieren in de hals opmerken als reactie op de medicatie in plaats van de infectie zelf.

Ontstoken lymfeklieren door vaccinaties

Vaccinaties kunnen ook een oorzaak zijn van tijdelijke lymfadenitis (ontstoken lymfeklieren). Hier zijn enkele vaccinaties die mogelijk leiden tot gezwollen lymfeklieren als bijwerking:

BCG-vaccin (tuberculosevaccin)
Het Bacillus Calmette-Guérin (BCG) vaccin wordt vooral bij jonge kinderen toegediend in landen waar tuberculose nog voorkomt. Een bijwerking van het BCG-vaccin kan een lokale of regionale lymfadenitis zijn, vooral in de oksel of hals, waar de dichtstbijzijnde lymfeklieren zich bevinden. Dit komt bij 2-5% van de gevaccineerde kinderen voor en is meestal onschuldig, hoewel het soms tot een abces kan leiden dat medische zorg vereist.

COVID-19-vaccin
Na COVID-19-vaccinaties, vooral bij mRNA-vaccins zoals die van Pfizer en Moderna, werd zwelling in de lymfeklieren in de oksel of nabij de prikplaats gerapporteerd. Dit komt doordat het vaccin een sterke immuunreactie kan opwekken, waarbij lymfeklieren opzwellen door verhoogde activiteit van immuuncellen. De zwelling treedt meestal op binnen een paar dagen na de injectie en verdwijnt vanzelf binnen enkele weken. Tot 10-15% van de gevaccineerden kan een lichte zwelling ervaren, hoewel ernstige gevallen zeldzaam zijn.

Mazelen, Bof en Rodehond (MMR)-vaccin
Het MMR-vaccin, dat tegen mazelen, bof en rodehond beschermt, kan ook leiden tot een milde vorm van lymfadenitis. De zwelling komt meestal voor in de hals en treedt doorgaans op binnen 1-2 weken na de vaccinatie. Dit is een tijdelijke en onschuldige bijwerking die meestal vanzelf verdwijnt. Bij ongeveer 5-15% van de gevaccineerden wordt lichte zwelling van de lymfeklieren gemeld.

HPV-vaccin (humaan papillomavirus)
Het HPV-vaccin, dat onder andere baarmoederhalskanker helpt voorkomen, kan in zeldzame gevallen gezwollen lymfeklieren in de hals of nabij de injectieplek veroorzaken. Dit treedt vaak op bij adolescenten, die het vaccin krijgen, en komt bij minder dan 1% van de gevaccineerden voor. De lymfadenitis verdwijnt meestal vanzelf binnen enkele dagen tot weken.

Hepatitis B-vaccin
Het hepatitis B-vaccin kan soms leiden tot zwelling van lymfeklieren als onderdeel van de immuunrespons. Dit gebeurt meestal bij kinderen of volwassenen die gevoelig zijn voor vaccincomponenten en treedt op binnen een paar dagen na vaccinatie. De incidentie van lymfeklierenzwelling is bij hepatitis B-vaccin laag, en het effect is meestal kortdurend.

DTP (Difterie, Tetanus, Pertussis) vaccin
Het DTP-vaccin, vaak gegeven aan kinderen als onderdeel van het reguliere vaccinatieschema, kan ook tijdelijke lymfeklierenzwelling veroorzaken, vooral in de hals of nabij de prikplek. Dit komt door de immuunrespons op de bacteriële componenten in het vaccin. Lichte zwelling in de hals komt voor bij ongeveer 5-10% van de gevaccineerden.

Gele koorts-vaccin
Het vaccin tegen gele koorts, dat vaak wordt toegediend aan reizigers naar endemische gebieden, kan in zeldzame gevallen een sterke immuunreactie opwekken, waaronder zwelling van de lymfeklieren, vaak in de oksel of nek. Het komt bij minder dan 1% van de gevaccineerden voor en verdwijnt meestal zonder behandeling.

Trauma en wondinfecties

Trauma aan de huid, vooral in gebieden zoals de lies of oksel, kan secundaire infecties veroorzaken die leiden tot regionale lymfeklierenzwelling. Dit wordt vaak gezien bij snij- of schaafwonden, bij huidinfecties of door irritatie van scheren.

Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's)

Seksueel overdraagbare aandoening (soa’s) kunnen eveneens tot zwelling van lymfeklieren leiden, vaak in de lies, aangezien deze klieren dicht bij de infectiebron liggen. Bij soa’s ontstaat lymfadenitis doordat het immuunsysteem reageert op de bacteriën of virussen die de infectie veroorzaken. Hieronder een overzicht van enkele soa’s die gepaard gaan met lymfeklierenzwelling.

Syfilis: zwelling van de lieslymfeklieren in het eerste stadium

Syfilis, veroorzaakt door de bacterie Treponema pallidum, kan leiden tot gezwollen lymfeklieren, vooral in de lies, tijdens het eerste stadium van de infectie. In Nederland wordt jaarlijks bij ongeveer 1.200 mensen syfilis vastgesteld (bron: RIVM), en veel van hen ervaren lymfadenitis in het gebied dicht bij de plaats van infectie, meestal in de lies. Het eerste stadium van syfilis gaat vaak gepaard met een pijnloos zweertje (chanker) op de geslachtsdelen, waarna de nabijgelegen lymfeklieren opzwellen.

• Een typisch voorbeeld is iemand die een pijnloos wondje opmerkt na seksuele activiteit, dat na enige tijd vanzelf verdwijnt. Kort daarna zwellen de lieslymfeklieren op en voelen ze enigszins hard aan, wat een aanwijzing is dat het lichaam actief reageert op de bacteriële infectie.

Lymfogranuloma venereum (LGV): chlamydia die zich richt op de lymfeklieren

Lymphogranuloma venereum (LGV) is een agressieve vorm van chlamydia die specifiek de lymfeklieren in de lies aantast. LGV komt vooral voor onder bepaalde risicogroepen, zoals mannen die seks hebben met mannen, en wordt jaarlijks bij ongeveer 100-150 mensen in Nederland gediagnosticeerd (bron: Soa Aids Nederland). De bacterie Chlamydia trachomatis veroorzaakt in het eerste stadium een pijnloze zweer, maar kan in de tweede fase leiden tot ernstige zwelling van de lieslymfeklieren, soms met etterende klieren.

Bij LGV kunnen de lymfeklieren zo opgezwollen raken dat deze pijnlijk en rood worden, en soms ontstaan er fistels waardoor pus vrijkomt. Een voorbeeld is een patiënt die na een kleine zweer op de geslachtsdelen merkt dat de lymfeklieren in de lies fors gezwollen en gevoelig worden. Dit kan gepaard gaan met koorts en algehele malaise, wat LGV onderscheidt van andere, mildere vormen van chlamydia.

Gonorroe en herpes simplex virus (HSV): zwelling van de lieslymfeklieren

Zowel gonorroe als herpes simplex virus (HSV) kunnen regionale lymfeklieren doen opzwellen, voornamelijk in de liesstreek. Gonorroe, veroorzaakt door Neisseria gonorrhoeae, leidt vaak tot pijnlijke zwelling van de lymfeklieren nabij de infectie, vooral in gevorderde stadia of bij onbehandelde gevallen. In Nederland komt gonorroe jaarlijks bij ongeveer 6.500 mensen voor, en lymfeklierenzwelling treedt vooral op bij mensen met een uitgebreide infectie (bron: RIVM).

Het herpes simplex virus type 2 (HSV-2), verantwoordelijk voor genitale herpes, kan ook leiden tot zwelling van de lymfeklieren. Dit virus veroorzaakt pijnlijke blaasjes op en rond de geslachtsdelen, en de lymfeklieren in de lies kunnen opzwellen als reactie op de virale infectie. In Nederland heeft ongeveer 15% van de bevolking een herpesinfectie, hoewel niet iedereen symptomen vertoont. Bij een uitbraak merken sommige mensen naast blaasjes ook opgezette en gevoelige lymfeklieren in de lies.

• Een persoon met genitale herpes kan na het verschijnen van pijnlijke blaasjes merken dat de lymfeklieren in de lies opgezwollen en gevoelig worden. Deze zwelling kan aanhouden totdat de blaasjes genezen, omdat het lichaam actief het virus bestrijdt.

Symptomen van lymfadenitis

Het belangrijkste symptoom van lymfadenitis zijn vergrote lymfeklieren. Symptomen die worden veroorzaakt door een geïnfecteerde lymfeklier of een groep van knooppunten, kunnen bestaan uit:

• Lymfeklieren die in omvang toenemen;
• Lymfeklieren die gevoelig of pijnlijk zijn bij aanraking;
• Roodheid of rode strepen over de huid;
• De huid over de aangedane lymfeklier voelt warm aan;
• Knooppunten die zijn gevuld met pus (een abces) en deze voelen rubberachtig aan;
• Weglekkende vloeistof van de knooppunten op de huid.

De symptomen van lymfadenitis kunnen veel gelijkenis vertonen met andere medische aandoeningen of problemen. Daarom is het altijd verstandig om door de huisarts een diagnose te laten stellen.

Onderzoek en diagnose

Anamnese en lichamelijk onderzoek

De arts zal je allerlei vragen stellen over de klachten die je hebt. Hij kan bijvoorbeeld vragen stellen over de symptomen, zoals koude rillingen en koorts, vermoeidheid, keelpijn, of je recent op reis bent geweest, in contact bent geweest met katten of andere dieren (kattenkrabziekte), etc. Voorts zal hij je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen en lichamelijk onderzoek verrichten. Tijdens het lichamelijk onderzoek zal de arts op zoek gaan naar tekenen van een infectie in de buurt van de vergrote lymfeklieren.

Aanvullend onderzoek

Aanvullend onderzoek kan nodig zijn om de diagnose te stellen. Deze onderzoeken kunnen bestaan uit:

• Bloedonderzoek om te zoeken naar een infectie;
• Het nemen van een biopt of weefselmonster uit de lymfeknoop voor onderzoeken onder een microscoop;
• Het wegnemen van vloeistof uit de lymfeklieren in een cultuur om te zien wat voor soort bacteriën de infectie veroorzaken.

Lymfadenitis behandeling

De behandeling hangt af van de onderliggende oorzaak. Zodra een infectie zich heeft verspreid naar een aantal lymfeklieren, kan het zich snel verspreiden naar andere delen van je lichaam. Het is daarom belangrijk om de oorzaak van de infectie te vinden en snel aan te vangen met behandeling.

Hier lees je wat je kunt verwachten en wat je kunt doen:

Bacteriële infecties behandelen

• Antibiotica: Als je lymfeklieren ontstoken zijn door een bacterie, krijg je meestal antibiotica voorgeschreven, zoals amoxicilline of cefalexine. Zodra de arts precies weet welke bacterie de boosdoener is, kan de medicatie worden aangepast.
• Hoe lang?: Je slikt de antibiotica meestal 7 tot 14 dagen. In sommige gevallen kan het wat langer duren, vooral als de infectie diep zit of er een abces ontstaat.

Virale infecties behandelen

• Symptomen aanpakken: Bij een virus helpt rust, veel drinken en misschien wat paracetamol of ibuprofen om je beter te voelen. Je lichaam doet de rest.
• In de gaten houden: De arts checkt of je beter wordt. Als het virus erg agressief is, zoals bij het cytomegalovirus of herpes, krijg je mogelijk antivirale medicatie zoals aciclovir.

Schimmelinfecties behandelen

• Antischimmelmedicatie: Heb je een schimmelinfectie? Dan krijg je medicijnen zoals itraconazol of fluconazol voorgeschreven. Ernstige gevallen kunnen een infuusbehandeling nodig hebben met bijvoorbeeld amfotericine B.
• Langere behandeling: Schimmelinfecties kunnen lastig zijn en duren vaak langer om te behandelen. Denk aan weken of zelfs maanden medicatie slikken.

Abcessen aanpakken

• Drainage: Als er een abces (pusophoping) ontstaat, moet de arts dit meestal laten leeglopen. Dit gebeurt met een kleine incisie onder verdoving en geeft meestal direct verlichting. Dit is een zogenaamde abcesdrainage.
• Nazorg met antibiotica: Na de ingreep krijg je vaak nog antibiotica om ervoor te zorgen dat de infectie niet terugkomt.

Systemische aandoeningen behandelen

• Auto-immuunziekten: Bij ziektes zoals lupus kunnen medicijnen nodig zijn die je immuunsysteem onderdrukken, zoals corticosteroïden.
• Kanker: Als je lymfeklieren ontstoken zijn door kanker, kan de behandeling variëren van chemotherapie en bestraling tot een operatie. Dit hangt af van het type en de ernst van de kanker.

Algemene tips bij lymfeklierenontsteking

• Rust en drinken: Zorg goed voor jezelf door voldoende rust te nemen en veel water te drinken.
• Pijnverlichting: Heb je pijn? Dan kunnen paracetamol of ibuprofen helpen om de pijn en koorts te verminderen.
• Warmtecompressen: Warme kompressen op de gezwollen klieren kunnen de pijn verzachten en de bloedsomloop stimuleren.
• Gezond eten: Een goede voeding versterkt je immuunsysteem en helpt je sneller te herstellen.

Complicaties voorkomen

• Snel handelen: Zorg ervoor dat je er op tijd bij bent. Hoe eerder je begint met behandelen, hoe kleiner de kans op complicaties.
• Regelmatige controles: Blijf goed in contact met je arts, vooral als de symptomen niet verbeteren of erger worden.

Samenvattend: de behandeling hangt af van wat de lymfeklierenontsteking veroorzaakt, maar in de meeste gevallen kom je er met antibiotica of antivirale middelen wel bovenop. Soms is een operatie nodig, maar de arts weet wat het beste voor je is. Dus blijf rustig en zorg dat je op tijd hulp zoekt!

Complicaties van ontstoken lymfeklieren

Hoewel de meeste gevallen van ontstoken lymfeklieren (lymfadenitis) goed te behandelen zijn, kunnen er in sommige gevallen complicaties optreden, vooral als de infectie niet op tijd wordt aangepakt. Hier zijn enkele mogelijke complicaties:

Abcesvorming

Wanneer een lymfeklier ernstig geïnfecteerd raakt, kan er pus in de klier ophopen, wat leidt tot de vorming van een abces. Dit kan pijn veroorzaken en moet mogelijk worden gedraineerd door een arts.

Cellulitis

Als de infectie zich verspreidt naar het omliggende weefsel, kan cellulitis ontstaan. Dit is een bacteriële infectie van de huid die zwelling, roodheid en pijn veroorzaakt. Het vereist vaak behandeling met antibiotica.

Sepsis (bloedvergiftiging)

In ernstige gevallen kan de infectie in de lymfeklieren de bloedbaan binnendringen, wat leidt tot sepsis, een levensbedreigende toestand. Symptomen van sepsis zijn hoge koorts, snelle hartslag, snelle ademhaling en verwarring. Dit vereist onmiddellijke medische hulp.

Chronische lymfeklierzwelling

Soms blijft een lymfeklier opgezwollen, zelfs nadat de infectie is verdwenen. Dit kan wijzen op een aanhoudend probleem of op een onderliggende aandoening die verdere behandeling nodig heeft.

Verspreiding van de infectie

Als de ontsteking zich niet beperkt tot de lymfeklieren, kan de infectie zich verspreiden naar andere organen en weefsels. Dit kan de complicaties verder verergeren en extra behandelingen vereisen.

Lymfoedeem

Soms kan schade aan de lymfeklieren of lymfevaten leiden tot lymfoedeem, waarbij er zich vocht ophoopt in de weefsels. Dit veroorzaakt zwelling, meestal in de armen of benen, en kan langdurig ongemak en mobiliteitsproblemen veroorzaken.

Prognose

De prognose van ontstoken lymfeklieren (lymfadenitis) is over het algemeen goed, vooral als de onderliggende oorzaak snel wordt behandeld. De meeste mensen herstellen volledig zonder langdurige problemen, mits de juiste zorg wordt geboden.

Bacteriële infecties
Bij bacteriële infecties, zoals keelontstekingen of huidinfecties, reageren de lymfeklieren doorgaans goed op antibiotica. Na de behandeling verdwijnen de zwellingen vaak binnen enkele dagen tot weken.

Virale infecties
Virale infecties, zoals de ziekte van Pfeiffer of cytomegalovirus, kunnen wat langer duren om te genezen. De zwelling van de lymfeklieren kan enkele weken aanhouden, maar zal meestal vanzelf verdwijnen zonder blijvende schade.

Schimmelinfecties
Schimmelinfecties vereisen vaak een langere behandelingsduur, maar met de juiste antischimmelmedicatie is de prognose meestal positief. Het kan echter enkele weken of maanden duren voordat de infectie volledig is verdwenen.

Abcessen
Als er een abces ontstaat, is chirurgische drainage vaak noodzakelijk. Na het verwijderen van het abces en de behandeling van de infectie is de prognose doorgaans goed, hoewel volledig herstel enige tijd kan duren.

Systemische aandoeningen
Bij lymfadenitis veroorzaakt door auto-immuunziekten of kanker hangt de prognose sterk af van de ernst van de onderliggende aandoening. Vroege diagnose en behandeling zijn belangrijk voor een betere uitkomst, vooral bij kanker.

Chronische of aanhoudende zwelling
In sommige gevallen kunnen de lymfeklieren vergroot blijven, zelfs na de behandeling. Hoewel dit meestal geen reden tot bezorgdheid is, moet bij aanhoudende of verergerende zwelling verder onderzoek worden verricht om ernstigere oorzaken uit te sluiten.

Preventie van ontstoken lymfeklieren

Was je handen regelmatig
Dit voorkomt veel infecties die gezwollen lymfeklieren kunnen veroorzaken.

Zorg goed voor wonden
Maak snijwonden en schaafwonden schoon om infecties te vermijden.

Blijf gezond
Eet gezond, slaap voldoende en beweeg regelmatig om je immuunsysteem sterk te houden.

Houd je vaccinaties bij
Vaccins kunnen virussen zoals rodehond en Pfeiffer voorkomen.

Vermijd contact met zieken
Blijf weg van mensen met besmettelijke ziektes als je kunt.

Stop met roken
Roken verzwakt je immuunsysteem en maakt je vatbaarder voor infecties.

Met deze eenvoudige tips verklein je de kans op ontstoken lymfeklieren en blijf je gezonder.

Lees verder

• Lymfeklierontsteking: symptomen, oorzaak en behandeling
• Lymfeklieren: functie, taken, ligging & ziekten lymfestelsel
• Non-Hodgkin-lymfoom (NHL): symptomen, oorzaak en behandeling
• Lymfeklierzwelling kind: symptomen, oorzaak en behandeling
• Gezwollen lymfeklieren: klieren in hals, nek, lies & oksel