Decubitus (doorligwonden): Oorzaken van drukzweren

Decubitus (doorligwonden) is een aandoening die ontstaat bij patiënten die lange tijd in dezelfde positie blijven, bijvoorbeeld door ziekte, verlamming of ouderdom. De aandoening ontstaat door wrijving of druk die niet wordt opgeheven bij mensen die zich niet kunnen bewegen. De snel ontwikkelende doorligwonden verschijnen vaak op onder andere de stuit, de heupen of de hielen. Doorligwonden en zweren zijn behandelbaar, maar een te late behandeling kan leiden tot levensbedreigende complicaties. Dankzij enkele maatregelen kunnen zowel patiënten als medisch personeel het risico op het ontwikkelen van doorligwonden verminderen.

• Epidemiologie van decubitus
• Synoniemen decubitus
• Oorzaken van doorligwonden
• Risicofactoren voor de ontwikkeling van doorligwonden
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Indeling van drukzweren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van drukwonden
• Prognose van doorligplekken
• Complicaties van een doorligwonde
• Bot- en gewrichtsinfectie
• Cellulitis
• Sepsis
• Kanker
• Preventie van doorligwonden
• Praktische tips voor het leven / omgaan met decubitus (doorligwonden)
• Preventieve maatregelen
• Behandeling van doorligwonden
• Professionele hulp en voeding
• Misvattingen rond decubitus
• Decubitus komt alleen voor bij ouderen
• Een zachte matras voorkomt decubitus volledig
• Decubitus ontstaat alleen door langdurig liggen
• Een rode plek is niet ernstig en verdwijnt vanzelf
• Zalf en verbandmiddelen kunnen decubitus genezen zonder andere maatregelen
• Als de wond eenmaal gesloten is, is er geen risico op herhaling
• Goede voeding speelt geen rol bij de preventie en genezing van decubitus

Epidemiologie van decubitus

De prevalentie van doorligwonden op de afdeling intensieve zorg bedraagt naar schatting 16,6 tot 20,7 procent. Decubitus komt voornamelijk voor bij patiënten die zijn opgenomen in het ziekenhuis.

Synoniemen decubitus

Voor decubitus bestaan enkele synoniemen:

• bedwonden
• bedzweren
• decubituszweren
• doorligplekken
• doorligwonden
• drukpijn
• drukplekken
• drukulcera
• drukwonden
• drukzweren

Oorzaken van doorligwonden

Decubitus ontstaat door een verminderde bloeddoorstroming van de weefsels, veroorzaakt door druk-, wrijvings- en/of schuifkrachten op het weefsel tussen de opperhuid en het bot. Hierdoor krijgen de weefsels onvoldoende zuurstof en sterven ze af.

Risicofactoren voor de ontwikkeling van doorligwonden

Gezonde personen voelen de pijn van aanhoudende druk en zijn zich hiervan bewust, zelfs tijdens de slaap, waardoor ze voortdurend van positie wisselen. Mensen die echter niet in staat zijn om kleine bewegingen te maken, lopen een verhoogd risico op drukzweren. Doorligwonden komen voornamelijk voor bij ouderen en bij immobiele, onbewuste of verlamde patiënten. Ze zijn te wijten aan ischemie (zuurstoftekort) van de huid door aanhoudende druk op een benige prominentie, meestal de hiel en het heiligbeen. Volgende risicofactoren zijn bekend:

• een slechte voeding:
• anemie (bloedarmoede)
• hypoalbuminemie (verlaagde albuminewaarden in het bloed)
• vitamine C-tekort
• zinkdeficiëntie
• een verminderd gevoel:
• coma
• diabetes mellitus (suikerziekte) (diabetische neuropathie is een complicatie van diabetes waarbij een verminderd gevoel optreedt)
• door medicijnen veroorzaakte slaap
• een neurologische aandoening
• gewicht:
• ondergewicht
• overgewicht
• incontinentie
• fecale incontinentie
• urine-incontinentie
• langdurige immobiliteit (onbeweeglijkheid):
• apathie (gebrek aan motivatie in het leven)
• artritis (gewrichtsontsteking)
• een ernstige lichamelijke ziekte
• een gipsverband
• een operatie en postoperatieve status
• intensieve zorgen (intensive care)
• paraplegie (verlamming van het onderlichaam met verlies van gevoel)
• vaatziekten:
• atherosclerose (slagaderverkalking)
• diabetes mellitus
• sclerodermie (opbouw van littekenweefsel in huid en organen)
• vasculitis (ontsteking van een bloedvat)

Symptomen

De klachten verschijnen voornamelijk aan de benige gebieden rond de achterkant van het hoofd, de enkels, de heupen, de hielen, de knieën, de oren, de schouderbladen en de stuit, maar kunnen in principe op alle lichaamsdelen voorkomen. De aangetaste delen krijgen eerst een donkerrode kleur en later een blauwe en zwarte kleur. Vervolgens vormt zich een korst die afvalt, waarna een moeilijk te genezen zweer ontstaat (slechte wondgenezing). De zweervorming kan zich soms binnen één à drie uur ontwikkelen nadat de huidverkleuring is opgetreden. In een latere fase kan de zweer geïnfecteerd raken en pus gaan afscheiden. Een geïnfecteerde zweer heeft een lange hersteltijd en kan de infectie verspreiden naar andere delen van het lichaam.

Alarmsymptomen

De alarmsymptomen bij decubitus zijn onder andere:

• veranderingen in de kleur van de huid, zoals roodheid, blauwheid of zwartheid
• toegenomen pijn of gevoeligheid in het aangetaste gebied
• verandering in de huidtemperatuur, zoals warmte of koelte
• afwezigheid van een normale huidreactie bij druk

Indeling van drukzweren

Decubitus wordt ingedeeld in vier fasen op basis van de diepte, ernst en andere kenmerken. Een snelle identificatie van de symptomen is cruciaal om complicaties te voorkomen.

• Stadium I: In het eerste stadium verschijnt een niet-wegdrukbare roodheid van de intacte huid die warm en jeukend aanvoelt.
• Stadium II: Een pijnlijke open wonde of blaar met een verkleurde huid eromheen kenmerkt stadium II (met pijnlijke huiduitslag).
• Stadium III: In de derde fase van drukzweren ontstaat een kraterachtig uiterlijk door weefselbeschadiging onder het huidoppervlak. De peesbladen zijn niet aangetast in dit stadium.
• Stadium IV: In het laatste stadium van decubitus zijn de huid en weefsels ernstig beschadigd. De spieren, botten, pezen en gewrichtskapsels zijn mogelijk zichtbaar. Stadium IV kan gepaard gaan met een infectie.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt verder de patiënt of zijn begeleider over de recente medische geschiedenis. Decubitus wordt gediagnosticeerd door middel van een visueel onderzoek, waarbij de arts de grootte en de vorm van de zweer controleert, alsook of er vocht uit de zweer komt.

Behandeling van drukwonden

Minder ernstige decubitus geneest vaak binnen een paar weken met de juiste behandeling. De patiënt kan deze behandeling soms zelfs thuis voortzetten. Een open wonde geneest meestal traag en slecht door de schade aan de huid en andere weefsels. Bij ernstige verwondingen kan soms een operatie nodig zijn. Mogelijke behandelingen voor decubitus zijn:

• adequate pijnstillers (mogelijk zijn opiaten nodig)
• bedrust met (schuim)kussens en fleecedekens (om druk en wrijving op de botten, zoals het heiligbeen en hielbeen, te voorkomen)
• behandeling van onderliggende aandoeningen
• incontinentie voorkomen (om een snellere ontwikkeling van decubitus te vermijden)
• met lucht gevulde kussens voor patiënten in rolstoelen
• niet-irriterende occlusieve (afsluitende) vochtige verbanden (bijvoorbeeld hydrocolloïde verbanden)
• negatieve druk wondtherapie (vacuüm-geassisteerde therapie)
• orale (via de mond ingenomen) antibiotica
• topische (lokaal toegediende) antibiotica (bijvoorbeeld Zinc Oxide) en enzymen

Prognose van doorligplekken

De meerderheid van pijnlijke drukplekken komt in het ziekenhuis voor. Zeventig procent verschijnt in de eerste twee weken van een ziekenhuisopname en in 70% betreft het orthopedische patiënten. Zweren in stadium II genezen binnen één tot zes weken, maar zweren die fase 3 of 4 bereiken, genezen vaak pas na enkele maanden of anders genezen ze niet (vooral bij patiënten met aanhoudende gezondheidsproblemen). Tachtig procent van de patiënten met diepe zweren waarbij het onderhuidse weefsel betrokken is, sterft in de eerste vier maanden.

Complicaties van een doorligwonde

Zonder behandeling leidt een doorligwonde mogelijk tot ernstige complicaties.

Bot- en gewrichtsinfectie

Bot- en gewrichtsinfecties zijn mogelijk wanneer decubitus zich naar de gewrichten of botten verspreidt. Dit resulteert mogelijk tot beschadiging van kraakbeen en weefsels en tot een vermindering van de ledemaat- en gewrichtsfunctie.

Cellulitis

Cellulitis is een potentieel levensbedreigende bacteriële huidinfectie die het huidoppervlak tot de diepste huidlaag treft. Cellulitis leidt mogelijk tot bloedvergiftiging (sepsis) en daarnaast verspreidt de infectie zich mogelijk naar andere lichaamsdelen.

Sepsis

Sepsis (bloedvergiftiging) is een aandoening waarbij bacteriën door de zweren binnendringen en dan de bloedbaan infecteren. Dit leidt tot een shock en orgaanfalen, wat een levensbedreigende aandoening is.

Kanker

Tot slot hebben patiënten met doorligwonden een hoger risico op het ontwikkelen van een agressieve vorm van kanker in de plaveiselcellen van de huid.

Preventie van doorligwonden

Preventie van doorligwonden is cruciaal en kan worden bereikt door de volgende maatregelen:

• regelmatig veranderen van de lichaamshouding (bijvoorbeeld elke twee uur)
• gebruik van speciale matrassen en kussens die drukverlagend werken
• zorg voor een goede voeding en hydratatie
• regelmatig inspecteren van de huid op tekenen van decubitus
• gebruik van beschermende barrières zoals zalf en crème tegen incontinentie
• adequate behandeling van huid- en wondinfecties

Praktische tips voor het leven / omgaan met decubitus (doorligwonden)

Preventieve maatregelen

Draai bedlegerige patiënten regelmatig om drukpunten te ontlasten. Gebruik speciale drukverlagende matrassen en kussens. Houd de huid schoon en droog om infecties te voorkomen.

Behandeling van doorligwonden

Reinig wonden zorgvuldig volgens de instructies van een zorgverlener. Gebruik voorgeschreven wondverzorgingsproducten en bedek wonden met steriele verbanden.

Professionele hulp en voeding

Een diëtist kan helpen bij het samenstellen van een eiwitrijk en voedzaam voedingspatroon om het herstel van de huid te bevorderen. Medische opvolging door een wondverpleegkundige is belangrijk om infecties te voorkomen.

Misvattingen rond decubitus

Decubitus, ook wel bekend als doorligwonden, is een ernstige huidaandoening die vooral voorkomt bij patiënten die langdurig bedlegerig of immobiel zijn. Er bestaan veel misverstanden over de oorzaken, preventie en behandeling van decubitus, wat kan leiden tot onvoldoende zorg en verergering van de aandoening. Hieronder worden enkele van de meest voorkomende misvattingen besproken.

Decubitus komt alleen voor bij ouderen

Hoewel ouderen een verhoogd risico lopen op decubitus door een dunnere huid en verminderde mobiliteit, kan het ook bij jongere patiënten voorkomen. Iedereen die langdurig in dezelfde houding blijft liggen of zitten zonder voldoende drukverlichting loopt het risico op doorligwonden. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor patiënten met ruggenmergletsels, ernstige ziektes of ondervoeding.

Een zachte matras voorkomt decubitus volledig

Een zachte matras alleen is niet voldoende om decubitus te voorkomen. Hoewel speciale drukverlagende matrassen kunnen bijdragen aan de vermindering van drukpunten, zijn regelmatige houdingswisselingen, een evenwichtig voedingspatroon en goede huidverzorging essentieel om decubitus te voorkomen. Een zachte matras zonder aanvullende maatregelen kan zelfs het risico verhogen doordat patiënten dieper wegzakken, waardoor beweging moeilijker wordt.

Decubitus ontstaat alleen door langdurig liggen

Veel mensen denken dat decubitus uitsluitend voorkomt bij patiënten die de hele dag in bed liggen, maar langdurig zitten kan net zo goed doorligwonden veroorzaken. Rolstoelgebruikers en patiënten die langdurig in eenzelfde zithouding verkeren lopen eveneens risico, vooral als er geen goede drukverdeling is of als de huid al kwetsbaar is door andere factoren zoals ondervoeding of vochtigheid.

Een rode plek is niet ernstig en verdwijnt vanzelf

Een rode plek op de huid, vooral op drukpunten zoals de hielen, stuit of heupen, kan het eerste teken zijn van beginnende decubitus. Als hierop niet snel actie wordt ondernomen, kan dit leiden tot diepe wonden die tot op het bot kunnen reiken. Regelmatige inspectie van de huid en vroege interventie, zoals het verlichten van druk en het verbeteren van de doorbloeding, zijn cruciaal om verdere schade te voorkomen.

Zalf en verbandmiddelen kunnen decubitus genezen zonder andere maatregelen

Hoewel zalven en speciale verbanden kunnen helpen bij het behandelen van doorligwonden, zijn ze op zichzelf niet voldoende om de aandoening te genezen. Effectieve behandeling vereist een multidisciplinaire aanpak, waaronder drukontlasting, wondverzorging, pijnbestrijding, en voedingsondersteuning. Zonder de onderliggende oorzaken aan te pakken, zoals slechte circulatie of onvoldoende mobiliteit, kan de wond blijven verergeren.

Als de wond eenmaal gesloten is, is er geen risico op herhaling

Zelfs na genezing blijft de huid op de plek van een eerdere doorligwond kwetsbaar. Het littekenweefsel dat zich vormt is vaak minder elastisch en gevoeliger voor nieuwe druk- of wrijvingsschade. Preventieve maatregelen zoals regelmatige houdingsveranderingen en goede huidverzorging blijven daarom essentieel, ook nadat een doorligwond volledig is genezen.

Goede voeding speelt geen rol bij de preventie en genezing van decubitus

Voeding speelt een cruciale rol bij zowel de preventie als het herstel van decubitus. Een eiwitrijk voedingspatroon, voldoende calorieën en essentiële vitaminen en mineralen ondersteunen de wondgenezing en versterken de huid. Ondervoeding kan het genezingsproces vertragen en het risico op nieuwe doorligwonden verhogen. Daarom is een evenwichtige voeding een belangrijk onderdeel van de behandeling.

Lees verder

• Huidzweren: Oorzaken en soorten van zweer of zweren op huid