Decubitus (doorligwonden): Oorzaken van drukzweren

Decubitus (doorligwonden) is een aandoening die tot stand komt bij patiënten die een lange tijd in eenzelfde positie doorbrengen, bijvoorbeeld omwille van ziekte, verlamming of ouderdom. De ziekte ontstaat door wrijving of niet-opgeheven druk bij mensen die zich niet kunnen bewegen. De snel ontwikkelende doorligwonden verschijnen vervolgens op onder andere de stuit, de heupen of de hielen. Doorligwonden en zweren zijn behandelbaar, maar een te late behandeling leidt tot levensbedreigende complicaties. Dankzij enkele maatregelen zijn zowel patiënten als medisch personeel in staat om het risico op het ontwikkelen van doorligwonden te verminderen.

• Epidemiologie van decubitus
• Synoniemen decubitus
• Oorzaken van doorligwonden
• Risicofactoren voor de ontwikkeling van doorligwonden
• Symptomen
• Indeling van drukzweren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van drukwonden
• Preventie van decubituszweren
• Prognose van doorligplekken
• Complicaties van een doorligwonde
• Bot- en gewrichtsinfectie
• Cellulitis
• Sepsis
• Kanker

Epidemiologie van decubitus

De prevalentie van doorligwonden op de afdeling intensieve zorg bedraagt naar schatting 16,6 tot 20,7 procent. Decubitus verschijnt namelijk voornamelijk bij patiënten die zijn opgenomen in het ziekenhuis.

Synoniemen decubitus

Voor decubitus bestaan enkele synoniemen:

• bedwonden
• bedzweren
• decubituszweren
• doorligplekken
• doorligwonden
• drukpijn
• drukplekken
• drukulcera
• drukwonden
• drukzweren

Oorzaken van doorligwonden

Decubitus komt tot stand door een minder goede bloeddoorstroming van de weefsels, veroorzaakt door druk-, wrijvings- en/of schuifkrachten op het weefsel tussen de opperhuid en het bot. De weefsels krijgen vervolgens onvoldoende zuurstof en sterven af.

Risicofactoren voor de ontwikkeling van doorligwonden

Gezonde personen voelen de pijn van aanhoudende druk, en zijn hiervan zelfs bewust tijdens de slaap om dan voortdurend te wisselen van positie. Mensen die echter niet in staat zijn om kleine bewegingen te maken, lopen het risico op drukzweren. Bijgevolg komen doorligwonden voornamelijk voor bij ouderen en bij immobiele, onbewuste of verlamde patiënten. Ze zijn te wijten aan ischemie (zuurstoftekort) van de huid door aanhoudende druk over een benige prominentie, meestal de hiel en heiligbeen. Volgende risicofactoren zijn bekend:

• een slechte voeding:
• anemie (bloedarmoede)
• hypoalbuminemie (verlaagde albuminewaarden in het bloed)
• vitamine C-tekort
• zinkdeficiëntie
• een verminderd gevoel:
• coma
• diabetes mellitus (suikerziekte) (diabetische neuropathie is een complicatie van diabetes waarbij een verminderd gevoel optreedt)
• door medicijnen veroorzaakte slaap
• een neurologische aandoening
• gewicht:
• ondergewicht
• overgewicht
• incontinentie
• fecale incontinentie
• urine-incontinentie
• langdurige immobiliteit (onbeweeglijkheid):
• apathie (gebrek aan motivatie in het leven)
• artritis (gewrichtsontsteking)
• een ernstige lichamelijke ziekte
• een gipsverband
• een operatie en postoperatieve status
• intensieve zorgen (intensive care)
• paraplegie (verlamming van onderlichaam met verlies van gevoel)
• vaatziekten:
• atherosclerose (slagaderverkalking)
• diabetes mellitus
• sclerodermie (opbouw van littekenweefsel in huid en organen)
• vasculitis (ontsteking van een bloedvat)

Symptomen

De klachten verschijnen voornamelijk aan de benige gebieden rond de achterkant van het hoofd, de enkels, de heupen, de hielen, de knieën, de oren, de schouderbladen en de stuit, maar zijn in principe aan alle lichaamsdelen mogelijk. De aangetaste delen krijgen eerst een donkerrode, en later een blauwe en zwarte kleur. Vervolgens vertoont zich een korst die afvalt, waarna een moeilijk te genezen zweer tot stand komt (slechte wondgenezing). De zweervorming ontstaat soms reeds erg snel, namelijk binnen één à drie uur nadat de huidverkleuring is opgetreden. In een latere fase geraakt deze zweer geïnfecteerd en komt pus uit de zweer. Een geïnfecteerde zweer heeft een lange hersteltijd nodig, en tevens verspreidt de infectie zich mogelijk naar andere plaatsen in het lichaam.

Indeling van drukzweren

Decubitus is in te delen in vier fasen op basis van de diepte, de ernst en andere kenmerken. Een snelle identificatie van de symptomen is nodig om complicaties te voorkomen.

• Stadium I: In het eerste stadium verschijnt een niet-wegdrukbare roodheid van de intacte huid die warm en jeukend aanvoelt.
• Stadium II: Een pijnlijke open wonde of blaar met een verkleurde huid er omheen is typerend voor stadium II (met pijnlijke huiduitslag).
• Stadium III: In de derde fase van drukzweren verschijnt een kraterachtig uiterlijk door weefselbeschadiging onder het huidoppervlak. De peesbladen zijn niet aangetast in dit stadium.
• Stadium IV: In het laatste stadium van decubitus zijn de huid en weefsels ernstig beschadigd. De spieren, botten, pezen en gewrichtskapsels zijn mogelijk zichtbaar. Stadium IV gaat mogelijk gepaard met een infectie.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt verder de patiënt of zijn begeleider over de recente medische geschiedenis. Een arts diagnosticeert decubitus door middel van een visueel onderzoek, waarbij de arts de grootte en de vorm van de zweer controleert, alsook of vocht uit de zweer komt.

Behandeling van drukwonden

Minder ernstige decubitus geneest vaak binnen een paar weken met de juiste behandeling. De patiënt kan deze behandeling soms zelfs thuis voltooien. Een open wonde geneest meestal traag en slecht door de schade aan de huid en andere weefsels. Bij ernstige verwondingen is soms een operatie nodig. Volgende behandelingen zijn mogelijk bij decubitus:

• adequate pijnstillers (mogelijk zijn opiaten nodig)
• bedrust met (schuim)kussens en fleecedekens (om druk en wrijving op de botten zoals bijvoorbeeld heiligbeen en hielbeen te voorkomen)
• behandeling van onderliggende aandoening
• incontinentie voorkomen (dit leidt eveneens sneller tot decubitus)
• met lucht gevulde kussens voor patiënten in rolstoelen
• niet-irriterende occlusief (afsluitende) vochtige verbanden (bijvoorbeeld hydrocolloïde verbanden)
• negatieve druk wondtherapie (vacuüm-geassisteerde therapie)
• orale (via de mond ingenomen) antibiotica of antibioticumcrème (voor de behandeling van een infectie)
• plastische chirurgie (soms is het ook nodig om de dode huid weg te nemen)
• regelmatig draaien maar druk op de heupen vermijden
• speciale drukverlagende matrassen en bedden
• voldoende, gezonde en evenwichtige voeding
• wonden goed reinigen: kleine wonden met water en een milde zeep; open zweren met een zoutoplossing wanneer de verpleegkundige het verband vervangt

Preventie van decubituszweren

Decubituszweren zijn belastend voor patiënten en veroorzaken enorme kosten. Voorkomen is bijgevolg beter dan genezen. Omdat drukzweren vaak optreden in het ziekenhuis, krijgt het klinisch personeel training om risicopatiënten te identificeren. Patiënten vaak verplaatsen is de sleutel tot het voorkomen van drukplekken. Zelfs met uitstekende medische en verpleegkundige zorg zijn doorligwonden echter moeilijk volledig te voorkomen, vooral bij kwetsbare patiënten. Het voorkomen van decubitus vormt vaak een uitdaging. Enkele tips helpen voor het verminderen van de ontwikkeling van bedzweren:

• advies inwinnen van de fysiotherapeut over de meest geschikte posities van de patiënt
• dagelijkse huidinspecties
• de algehele gezondheid op peil houden
• de huid gezond, schoon en droog houden
• een goede voeding aanhouden
• hulpmiddelen gebruiken ter preventie van decubitus zoals een watermatras, een alternerende matras, …
• kleding met dikke naden, knopen of ritsen of te strakke kledij vermijden die op de huid drukken
• oefeningen doen, zelfs in bed en/of met hulp voor het verbeteren van de bloedsomloop
• rolstoelgebruikers minstens om de vijftien minuten verplaatsen en bedlegerige patiënten minstens om de twee uur verplaatsen
• stoppen met roken
• veel water drinken

Prognose van doorligplekken

De meerderheid van pijnlijke drukplekken komt in het ziekenhuis voor. Zeventig procent verschijnt in de eerste twee weken van een ziekenhuisopname en in 70% betreft het orthopedische patiënten. Zweren in stadium II genezen binnen één tot zes weken, maar zweren die fase 3 of 4 bereiken, genezen vaak pas na enkele maanden of anders genezen ze niet (vooral bij patiënten met aanhoudende gezondheidsproblemen). Tachtig procent van de patiënten met diepe zweren waarbij het onderhuidse weefsel betrokken is, sterft in de eerste vier maanden.

Complicaties van een doorligwonde

Zonder behandeling leidt een doorligwonde mogelijk tot ernstige complicaties.

Bot- en gewrichtsinfectie

Bot- en gewrichtsinfecties zijn mogelijk wanneer decubitus zich naar de gewrichten of botten verspreidt. Dit resulteert mogelijk tot beschadiging van kraakbeen en weefsels en tot een vermindering van de ledemaat- en gewrichtsfunctie.

Cellulitis

Cellulitis is een potentieel levensbedreigende bacteriële huidinfectie die het huidoppervlak tot de diepste huidlaag treft. Cellulitis leidt mogelijk tot bloedvergiftiging (sepsis) en daarnaast verspreidt de infectie zich mogelijk naar andere lichaamsdelen.

Sepsis

Sepsis (bloedvergiftiging) is een aandoening waarbij bacteriën door de zweren binnendringen en dan de bloedbaan infecteren. Dit leidt tot een shock en orgaanfalen, wat een levensbedreigende aandoening is.

Kanker

Tot slot hebben patiënten met doorligwonden een hoger risico op het ontwikkelen van een agressieve vorm van kanker in de plaveiselcellen van de huid.

Lees verder

• Huidzweren: Oorzaken en soorten van zweer of zweren op huid