Kleefstra syndroom: symptomen, oorzaken en stellen diagnose

Het Kleefstra syndroom is een zeer zeldzame genetische afwijking die leidt tot onder meer een ontwikkelingsachterstand, leerproblemen en een lage spierspanning en daardoor moeite met lopen en de gehele motoriek. Daarnaast hebben mensen met het Kleefstra syndroom vaak diverse zeer herkenbare gelaatskenmerken. De aandoening - vernoemd naar de Nederlandse klinisch geneticus die het ontdekte - verkreeg in Nederland bekendheid door de Volkskrant-columns van Willem Vissers, wiens zoon het Kleefstra syndroom heeft.

Kleefstra syndroom

• Wat is het Kleefstra syndroom?
• Symptomen
• Oorzaken
• Het stellen van de diagnose
• Behandeling en prognose

Wat is het Kleefstra syndroom?

Het Kleefstra syndroom (ook wel 9q34 deletie syndroom genoemd) is een zeldzame genetische afwijking die leidt tot een meervoudige handicap. De belangrijkste kenmerken van het syndroom zijn een ontwikkelingsachterstand, leermoeilijkheden, een lage spierspanning en enkele herkenbare uiterlijke kenmerken. Daarnaast kunnen ook nog diverse andere symptomen optreden, die per persoon verschillen maar wel met de aandoening in verband gebracht worden. De uiterlijke kenmerken zijn vooral aanwezig in het aangezicht. Mensen met het Kleefstra syndroom hebben vaak bollende wenkbrauwen, een kleine hoofdomtrek, een hypoplasie (onderontwikkeling) van het middelste gedeelte van het gezicht en een naar voren staande onderkaak.

Het Kleefstra syndroom is vernoemd naar de Nederlandse klinisch geneticus dr. Tjitske Kleefstra. Het is een relatief recent ontdekte aandoening. Het werd in 2006 voor het eerst opgenomen in de Online Mendelian Inheritance of Man, de databank waarin alle ziekten zijn opgenomen waarvan een genetische component bekend is. Tot 2017 zijn er wereldwijd niet meer dan 200 gevallen van de aandoening gedocumenteerd.

In Nederland verkreeg het zeldzame Kleefstra syndroom landelijke bekendheid door de columns van sportjournalist Willem Vissers, wiens zoon Samuel Vissers het Kleefstra syndroom heeft. In zijn columns voor de Volkskrant - die tevens gebundeld zijn in een boek - vertelt hij over de dagelijkse beslommeringen van zijn gezin dat zich zo goed mogelijk probeert aan te passen aan de behoeften van Samuel. De jongen - die op zijn zestiende de mentale capaciteiten van een kind van anderhalf heeft - is onder meer autistisch, heeft gedragsproblemen, moeite met lopen en slikken en kan niet praten.

Symptomen

De belangrijkste symptomen van het Kleefstra syndroom, die bij alle patiënten met de aandoening voorkomen zijn:

• Ontwikkelingsachterstand
• Leermoeilijkheden
• Lage spierspanning (hypotonie) en daardoor onder meer moeite met staan en lopen
• Herkenbare uiterlijke kenmerken in het gezicht

Andere veel voorkomende problemen die bij het Kleefstra syndroom horen zijn:

• Gedragsproblemen (onder meer aan autisme verwante problemen)
• Epilepsie
• Slaapstoornissen
• Slikproblemen
• Aangeboren hartafwijkingen
• Oogafwijkingen waaronder scheelzien
• Milde geslachtsafwijkingen bij jongens

Andere problemen die minder vaak voorkomen maar wel met het Kleefstra syndroom in verband gebracht worden zijn:

• Afwijkingen van het gebit
• Afwijkingen aan het bindweefsel
• Afwijkingen in de anatomie van handen en voeten
• Nierafwijkingen
• Gehoorverlies
• Lichte plekken in de huid
• Anus atresie (geboren worden zonder anus)

De genoemde afwijkingen bij het Kleefstra syndroom zijn niet altijd direct na de geboorte waarneembaar. Zeker wanneer de voor het Kleefstra syndroom zo opvallende gelaatstrekken minder goed zichtbaar zijn wordt niet altijd direct vermoedt dat er iets mis is met een kindje. Vrij vroeg zal het echter op gaan vallen dat het kindje in de ontwikkeling achterblijft. Zo kan het bijvoorbeeld vaak niet goed bewegingen volgen met de ogen, zijn er voedingsproblemen en komen zaken als epilepsie, groeiachterstanden en slaapproblemen aan de oppervlakte.

Oorzaken

Het Kleefstra syndroom wordt veroorzaakt door het ontbreken van een klein stukje van het uiteinde van het chromosoom 9 (9q34.3). Dit missende stukje bevat het gen EHMT1. Dit hele kleine genetische foutje is de veroorzaker van het syndroom. Ook een foutje in de DNA-code van dit specifieke gen kan het Kleefstra syndroom veroorzaken. In de meeste van de gedocumenteerde gevallen van de aandoening gaat het om de novo genmutaties. Slechts in één bekend geval werd een erfelijke component gevonden.

Het stellen van de diagnose

Het stellen van een diagnose kan door middel van fluorescentie-in-situhybridisatie (een techniek waarbij chromosoomdelen aangekleurd worden en vervolgens onder een speciale microscoop bestudeerd kunnen worden), multipele ligatie-afhankelijke probe-amplificatie (waarmee kleine gedeeltes van het DNA nauwkeurig geanalyseerd kunnen worden) of door middel van DNA-microarray diagnostiek.

Behandeling en prognose

Omdat het Kleefstra syndroom relatief recent is ontdekt is er nog weinig bekend over de levensverwachting van mensen die ermee geboren zijn. Ook is er geen standaard behandeling en worden de verschillende problemen die met de ziekte gepaard gaan symptomatisch behandeld.