Bartter-syndroom: Nieraandoening met elektrolytenstoornis

Het Bartter-syndroom is een nieraandoening waarbij een onbalans in het lichaam van kalium, calcium, natrium (= zout) en andere verwante moleculen optreedt. Een breed scala aan symptomen kan ontstaan door deze elektrolytenstoornis, waaronder uitdroging, vermoeidheid, een lage bloeddruk en krampen. De symptomen, die sterk kunnen variëren in ernst, ontstaan afhankelijk van het type en de vorm van de aandoening, hetzij voor de geboorte of in de kindertijd. De erfelijke aandoening is onderverdeeld in verschillende types afhankelijk van de betrokken veranderingen in de genen. De ziekte werd voor het eerst beschreven door Frederic Bartter en zijn collega's in 1960.

• Synoniemen Bartter-syndroom
• Epidemiologie syndroom van Bartter
• Incidentie
• Geografische verschillen
• Leeftijdsverdeling
• Mechanisme
• Genetische mutaties
• Fysiologische veranderingen
• Invloed op andere systemen
• Oorzaken en erfelijkheid
• Vormen van nierziekte
• Risicofactoren
• Genetische predispositie
• Consanguiniteit
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Neonaten
• Populaties met hoge consanguiniteit
• Familieleden van patiënten
• Symptomen van elektrolytenstoornis
• Alarmsymptomen
• Ernstige hypokaliëmie
• Uitdroging bij neonaten
• Groeivertraging
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling en prognose
• Prognose
• Complicaties van het Bartter-syndroom
• Preventie van het Bartter-syndroom
• Praktische tips voor het leven met Bartter-syndroom
• Let op de elektrolytenbalans
• Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon
• Gebruik medicijnen volgens voorschrift
• Blijf goed gehydrateerd
• Vermijd overmatige inspanning en stress
• Regelmatige medische controle is essentieel
• Misvattingen rond Bartter-syndroom
• Bartter-syndroom is een vorm van nierfalen
• Alle patiënten met Bartter-syndroom hebben dezelfde symptomen
• Bartter-syndroom treft alleen volwassenen
• Bartter-syndroom heeft geen invloed op andere organen
• Medicatie kan het Bartter-syndroom volledig genezen
• Bartter-syndroom leidt altijd tot groeiachterstand
• Alleen de nieren spelen een rol bij Bartter-syndroom

Synoniemen Bartter-syndroom

Het Bartter-syndroom is eveneens bekend onder de volgende synoniemen:

• de ziekte van Bartter
• het syndroom van Bartter
• hyperaldosteronisme met hyperplasie van de bijnierschors
• juxtaglomerulaire hyperplasie met secundaire aldosteronisme

Epidemiologie syndroom van Bartter

Bartter-syndroom is een zeldzame erfelijke aandoening die de nierfunctie beïnvloedt en gekenmerkt wordt door elektrolytenstoornissen. De prevalentie varieert afhankelijk van de geografische regio, maar wordt wereldwijd geschat op ongeveer 1 per 1 miljoen mensen. Hoewel het syndroom beide geslachten gelijkmatig treft, worden bepaalde genetische subtypes mogelijk vaker in specifieke populaties aangetroffen. Het syndroom kan zich manifesteren op verschillende leeftijden, van neonatale tot volwassen stadia, waarbij de neonatale vorm vaak ernstigere symptomen veroorzaakt.

Incidentie

De incidentie van het Bartter-syndroom wordt geschat op minder dan 1 op 50.000 geboorten. In gebieden waar consanguiniteit meer voorkomt, kan de incidentie hoger liggen door de autosomaal recessieve overerving.

Geografische verschillen

Regionale verschillen in de prevalentie kunnen worden verklaard door genetische variatie en de mate van verwantschap in bepaalde populaties. In sommige landen met een hogere mate van consanguiniteit wordt een verhoogd aantal gevallen gemeld.

Leeftijdsverdeling

De neonatale vorm van Bartter-syndroom presenteert zich kort na de geboorte, terwijl mildere vormen pas op latere leeftijd kunnen worden gediagnosticeerd. De gemiddelde leeftijd bij diagnose varieert sterk afhankelijk van de ernst van de symptomen.

Mechanisme

Bartter-syndroom ontstaat door genetische mutaties die leiden tot disfunctie in de ionentransportmechanismen in de nieren. Deze defecten beïnvloeden met name de lis van Henle, een essentieel onderdeel van de nier dat betrokken is bij de regulatie van natrium, kalium en chloride.

Genetische mutaties

De aandoening wordt veroorzaakt door mutaties in verschillende genen, zoals SLC12A1, KCNJ1, en CLCNKB. Deze genen coderen voor eiwitten die essentieel zijn voor de elektrolyttransportkanalen.

Fysiologische veranderingen

De defecten resulteren in overmatige uitscheiding van natrium, kalium en chloride, wat leidt tot hypokaliëmie, metabole alkalose en secundaire hyperaldosteronisme. Dit mechanisme veroorzaakt de karakteristieke symptomen van Bartter-syndroom, zoals spierzwakte en groeivertraging.

Invloed op andere systemen

Naast nierstoornissen kan Bartter-syndroom ook het cardiovasculaire systeem en het endocriene systeem beïnvloeden, wat kan leiden tot complicaties zoals hypotensie en insulineresistentie.

Oorzaken en erfelijkheid

Genmutatie
Mutaties (= veranderingen) in ten minste vijf genen veroorzaken het Bartter-syndroom. Mutaties in het SLC12A1-gen leiden tot type I. Type II is het gevolg van mutaties in het KCNJ1-gen. Mutaties in het CLCNKB-gen zijn verantwoordelijk voor type III. Type IV resulteert uit mutaties in het BSND-gen of uit een combinatie van mutaties in de CLCNKA- en CLCNKB-genen. Tot slot veroorzaakt het CASR-gen ook nog een vorm van het Bartter-syndroom, met name type V. Al deze genen spelen een belangrijke rol bij de normale nierfunctie. Door de genmutaties zijn de nieren niet in staat om zout te reabsorberen, wat leidt tot het verlies van te veel zout in de urine. Door de afwijkingen van het zouttransport ontstaan eveneens problemen met de reabsorptie van andere geladen atomen (ionen), waaronder kalium en calcium. De resulterende onbalans van ionen in het lichaam leidt tot de belangrijkste kenmerken van het Bartter-syndroom.

Onbekend
Bij sommige patiënten met het Bartter-syndroom is de genetische oorzaak van de ziekte onbekend.

Anatomie
De nieren zijn door de genmutatie niet in staat om zout (= natrium) te reabsorberen. Hierdoor verliezen patiënten te veel natrium via de urine. Dit veroorzaakt een toename van het hormoon aldosteron, waardoor de nieren te veel kalium uit het lichaam verwijderen. De aandoening leidt eveneens tot een abnormaal zuurevenwicht in het bloed (hypokaliëmische alkalose), waardoor te veel calcium in de urine terechtkomt.

Overervingspatroon
Deze aandoening kent een autosomaal recessief overervingspatroon, waardoor beide kopieën van het gemuteerde gen in elke cel aanwezig moeten zijn opdat de aandoening verschijnt bij de patiënt. De ouders van een patiënt met een autosomaal recessieve aandoening dragen elk een exemplaar van het gemuteerde gen, maar vertonen normaal gesproken geen symptomen van de aandoening.

Vormen van nierziekte

Type I en II
Type I en II hebben de eigenschappen van prenataal Bartter-syndroom. De vroeggeboorte is het gevolg van polyhydramnion, de medische term voor “bovenmatige hoeveelheid vruchtwater in het lamsvlies (= amnion)”. Vaak is deze vorm levensbedreigend.

Type III en V
Type III heeft meestal de kenmerken van het klassieke Bartter-syndroom. Hierbij starten de symptomen in de kindertijd (voor de leeftijd van twee jaar).

Type IV
Type IV gaat ook gepaard met een vroeggeboorte, maar wordt vaak ook geassocieerd met gehoorproblemen. Daarom is dit type bekend als prenataal Bartter-syndroom met perceptief gehoorverlies.

Risicofactoren

Hoewel Bartter-syndroom een genetische aandoening is, zijn er verschillende factoren die de kans op het ontwikkelen of verergeren van de aandoening kunnen beïnvloeden.

Genetische predispositie

Een familiegeschiedenis van Bartter-syndroom verhoogt het risico aanzienlijk. De autosomaal recessieve overerving vereist dat beide ouders drager zijn van een defect gen.

Consanguiniteit

Consanguiniteit vergroot de kans op het doorgeven van recessieve genetische aandoeningen, waaronder Bartter-syndroom.

Omgevingsfactoren

Hoewel genetica de belangrijkste rol speelt, kunnen omgevingsfactoren zoals een verhoogde zoutinname de symptomen verergeren of sneller aan het licht brengen.

Risicogroepen

Bepaalde populaties en omstandigheden verhogen de kans op Bartter-syndroom of de ernst ervan.

Neonaten

Pasgeborenen met de neonatale vorm van Bartter-syndroom lopen een hoger risico op complicaties zoals ernstige uitdroging en groeiachterstand.

Populaties met hoge consanguiniteit

In gemeenschappen waar huwelijken tussen bloedverwanten gebruikelijk zijn, komt Bartter-syndroom vaker voor door de verhoogde kans op homozygote mutaties.

Familieleden van patiënten

Broers en zussen van patiënten hebben een verhoogd risico op het erven van het defecte gen en kunnen drager zijn of zelf symptomen ontwikkelen.

Symptomen van elektrolytenstoornis

De patiënten groeien bij de elektrolytenstoornissen slecht in vergelijking met leeftijdsgenoten. Ze verliezen namelijk overmatig veel zout (natriumchloride) via de urine, wat leidt tot veel dorst (polydipsie), uitdroging (hydratatie), braken, constipatie, een verlaagde bloeddruk (hypotensie) en een verhoogde urineproductie (polyurie). Bovendien leidt dit tot grote hypercalciurie (verhoogd calciumgehalte in de urine), wat resulteert in een verzwakking van het bot (osteopenie). Ook ontstaat een verharding van het nierweefsel (nefrocalcinose). Bij het Bartter-syndroom heeft de patiënt tevens last van een te laag kaliumgehalte in het bloed (hypokaliëmie), wat spierzwakte, krampen en vermoeidheid veroorzaakt. Heel af en toe ontstaat gehoorverlies door afwijkingen in het binnenoor (perceptieve doofheid).

Alarmsymptomen

De vroege herkenning van symptomen is cruciaal om complicaties te voorkomen.

Ernstige hypokaliëmie

Symptomen zoals spierzwakte, hartritmestoornissen en krampen kunnen wijzen op een ernstige elektrolytenstoornis.

Uitdroging bij neonaten

Overmatige urineproductie en uitdroging bij pasgeborenen kunnen alarmsignalen zijn van de neonatale vorm van Bartter-syndroom.

Groeivertraging

Een vertraagde groei en ontwikkelingsachterstand zijn vaak de eerste tekenen bij kinderen met Bartter-syndroom.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De prenatale vormen van het Bartter-syndroom worden vaak meteen bij de geboorte opgemerkt, al kunnen prenatale onderzoeken reeds op de aanwezigheid van deze ziekte wijzen. Patiënten zijn mager en hebben vaak weinig spiermassa. Kenmerkend zijn een driehoekig gezicht, een prominent voorhoofd, grote ogen, uitstekende oren (flaporen) en een neerhangende mond. Scheelzien (strabisme) komt vaak voor.

Diagnostisch onderzoek
De aandoening kan prenataal worden opgespoord met behulp van een echografie. Perceptiedoofheid kan worden geïdentificeerd met een audiometrie (gehooronderzoek). Elektrocardiografie (ECG: meting van de elektrische activiteit van het hart) toont veranderingen die kenmerkend zijn voor hypokaliëmie, zoals afgeplatte T-golven en prominente U-golven. Een nierbiopsie kan nuttig zijn voor de diagnose. Daarnaast zijn een volledig bloedonderzoek en urineonderzoek vereist. Alleen een bloedonderzoek is namelijk onvoldoende, omdat vergelijkbare symptomen ook kunnen optreden bij het gebruik van diuretica (plaspillen) of laxeermiddelen (geneesmiddelen bij obstipatie).

Differentiële diagnose
Bij de volgende aandoeningen en syndromen komen een reeks symptomen voor die sterk lijken op die van het Bartter-syndroom. Daarom worden ze als differentiële diagnose beschouwd:

• aangeboren chloride diarree
• hyperaldosteronisme
• Gitelman-syndroom
• Pseudohypoaldosteronisme type I
• Glomerulonefritis

Behandeling en prognose

De behandeling van het Bartter-syndroom is vaak gericht op het verlichten van de symptomen en het verbeteren van de kwaliteit van leven. De therapieën kunnen variëren afhankelijk van de ernst en het type van de aandoening. Meestal bestaat de behandeling uit het gebruik van kaliumsupplementen en calciumsupplementen, evenals het toedienen van medicijnen zoals ACE-remmers en angiotensine II-antagonisten om het zoutverlies te verminderen. Het voorschrijven van NSAID’s (niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen) kan ook nuttig zijn, vooral bij patiënten met een verhoogd calciumverlies.

Prognose

De prognose voor patiënten met het Bartter-syndroom varieert afhankelijk van het type en de ernst van de ziekte. Over het algemeen hebben patiënten met het klassieke Bartter-syndroom een redelijke prognose, vooral met vroege diagnose en behandeling. Bij de prenatale vormen van de ziekte kan de prognose echter veel ernstiger zijn, met name als er complicaties optreden zoals nierfalen en ernstige uitputting.

Complicaties van het Bartter-syndroom

Bij het Bartter-syndroom kunnen verschillende complicaties optreden, zoals:

• [nier]nefrocalcinose (afzetting van calcium in de nieren)
• [kalium]hypokaliëmie (laag kaliumgehalte in het bloed)
• [calcium]hypercalciurie (hoog calciumgehalte in de urine)
• botontkalking door het verlies van calcium
• nierfalen (verlaagd vermogen van de nieren om afvalstoffen uit het bloed te filteren)
• hartritmestoornissen door elektrolytenonevenwichtigheden

Preventie van het Bartter-syndroom

Er zijn momenteel geen specifieke maatregelen die de ontwikkeling van het Bartter-syndroom kunnen voorkomen, vooral omdat de aandoening erfelijk is. Voor ouders met een familiaire voorgeschiedenis van het syndroom kan genetische expertise nuttig zijn om de risico’s voor toekomstige zwangerschappen te beoordelen. Regelmatige medische controles en vroege diagnose zijn cruciaal voor een effectieve behandeling en het beheer van de symptomen van het Bartter-syndroom.

Praktische tips voor het leven met Bartter-syndroom

Bartter-syndroom is een zeldzame aandoening die de nieren beïnvloedt en kan leiden tot een verstoring in het evenwicht van elektrolyten, zoals kalium en natrium. Het kan verschillende symptomen veroorzaken, waaronder uitdroging, spierkrampen, vermoeidheid en een verhoogd risico op nierstenen. Het is belangrijk om de symptomen te herkennen en de juiste zorg te bieden om complicaties te voorkomen.

Let op de elektrolytenbalans

Een van de belangrijkste aspecten van het beheren van Bartter-syndroom is het monitoren van je elektrolyten. Aangezien de nieren niet goed in staat zijn om elektrolyten vast te houden, is het van cruciaal belang om je elektrolyten regelmatig te laten controleren. Dit kan helpen om ernstige tekorten of overschotten van belangrijke mineralen zoals kalium, natrium en calcium te voorkomen, wat de symptomen kan verlichten.

Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon

Een belangrijk aspect van het omgaan met Bartter-syndroom is het aanpassen van je voedingspatroon. Omdat je mogelijk te maken hebt met elektrolytentekorten, kan een dieet dat rijk is aan kalium, natrium en magnesium voordelig zijn. Overleg met je arts of diëtist over de beste voedingskeuzes die jouw symptomen kunnen helpen beheersen. Het kan ook nuttig zijn om bepaalde voedingsmiddelen te vermijden die het probleem kunnen verergeren, zoals te veel cafeïne of zout.

Gebruik medicijnen volgens voorschrift

Bij de behandeling van Bartter-syndroom kunnen medicijnen, zoals kaliumsupplementen of medicijnen om je nierfunctie te ondersteunen, noodzakelijk zijn. Het is belangrijk om deze medicijnen nauwgezet volgens het voorschrift van je arts in te nemen om de werking van je nieren te ondersteunen en het elektrolytenevenwicht op peil te houden. Regelmatige controleafspraken met je arts kunnen helpen om de dosering van deze medicijnen aan te passen aan jouw behoeften.

Blijf goed gehydrateerd

Een ander essentieel aspect van het beheren van Bartter-syndroom is het handhaven van een goede hydratatie. Aangezien de nieren niet goed in staat zijn om vocht vast te houden, kan uitdroging een veelvoorkomend probleem zijn. Zorg ervoor dat je voldoende water drinkt, vooral tijdens warme periodes of als je lichamelijke activiteit onderneemt. Overleg met je arts over de juiste hoeveelheid vocht die je dagelijks moet innemen.

Vermijd overmatige inspanning en stress

Aangezien Bartter-syndroom je lichaam kan belasten, is het belangrijk om overmatige fysieke inspanning en stress te vermijden. Langdurige stress kan de symptomen verergeren en je algemene gezondheid beïnvloeden. Probeer activiteiten zoals yoga, meditatie of ontspanningsoefeningen in je dagelijkse routine op te nemen om je stressniveau te beheersen. Door voor jezelf te zorgen en rust te nemen wanneer dat nodig is, kun je de controle behouden over de aandoening.

Regelmatige medische controle is essentieel

Vanwege de impact van Bartter-syndroom op je nieren en elektrolytenbalans, is het belangrijk om regelmatig medische controleafspraken te hebben. Deze afspraken kunnen helpen om eventuele veranderingen in je gezondheid vroegtijdig op te sporen en ervoor te zorgen dat je behandeling effectief is. Je arts kan ook je nierfunctie volgen en eventuele complicaties zoals nierstenen of een verstoorde bloeddruk identificeren.

Misvattingen rond Bartter-syndroom

Het Bartter-syndroom is een zeldzame erfelijke aandoening die de nierfunctie aantast en leidt tot een verstoring van de zout- en vochtbalans in het lichaam. Deze aandoening wordt veroorzaakt door genetische mutaties die de werking van de niertubuli beïnvloeden, wat resulteert in overmatig verlies van natrium, kalium en chloride. Ondanks de wetenschappelijke inzichten bestaan er nog veel misvattingen over dit syndroom.

Bartter-syndroom is een vorm van nierfalen

Hoewel het Bartter-syndroom de nieren beïnvloedt, is het geen klassiek nierfalen. De nieren blijven urine produceren en afvalstoffen verwijderen, maar ze verliezen essentiële zouten en mineralen, wat kan leiden tot verstoringen in de elektrolyten. Hierdoor kunnen symptomen zoals spierzwakte en uitdroging ontstaan, maar de nierfunctie zelf blijft grotendeels behouden.

Alle patiënten met Bartter-syndroom hebben dezelfde symptomen

De ernst en symptomen van het Bartter-syndroom kunnen sterk variëren per patiënt. Sommige patiënten ervaren ernstige spierkrampen en vermoeidheid, terwijl anderen slechts milde klachten hebben. Daarnaast zijn er verschillende vormen van het syndroom, die elk een iets andere invloed hebben op de nieren en de bijnieren.

Bartter-syndroom treft alleen volwassenen

Deze aandoening begint vaak al in de vroege kindertijd en kan zelfs prenataal worden vastgesteld. Bij sommige baby’s veroorzaakt het overmatig vruchtwater tijdens de zwangerschap, wat een eerste aanwijzing kan zijn voor de aandoening. Vroege diagnose en behandeling zijn cruciaal om groeiachterstanden en ernstige complicaties te voorkomen bij een baby.

Bartter-syndroom heeft geen invloed op andere organen

Door de verstoring in de zoutbalans kunnen andere organen en systemen worden aangetast. Het hart moet harder werken om de bloedcirculatie te behouden, wat kan leiden tot een lage bloeddruk. Daarnaast kunnen spierproblemen en botafwijkingen optreden door een langdurig tekort aan essentiële mineralen zoals calcium en magnesium.

Medicatie kan het Bartter-syndroom volledig genezen

Hoewel medicatie en voedingssupplementen kunnen helpen om de elektrolytenbalans te ondersteunen, bestaat er geen genezing voor het Bartter-syndroom. Patiënten moeten levenslang behandeld worden met bijvoorbeeld kalium- en magnesiumsupplementen om tekorten te voorkomen. Regelmatige bloedonderzoeken zijn noodzakelijk om de therapie aan te passen aan de individuele behoeften.

Bartter-syndroom leidt altijd tot groeiachterstand

Zonder behandeling kan Bartter-syndroom inderdaad groeivertraging veroorzaken, vooral bij kinderen. Door een aangepast dieet en suppletie kunnen de meeste patiënten echter een normale groei en ontwikkeling bereiken. Vroege interventie en medische opvolging spelen hierin een cruciale rol.

Alleen de nieren spelen een rol bij Bartter-syndroom

Naast de nieren zijn ook andere hormoonsystemen betrokken, zoals het renine-angiotensinesysteem, dat invloed heeft op de vocht- en zoutbalans. Verstoring van deze systemen kan onder andere leiden tot spierzwakte, hartritmestoornissen en een verhoogde kans op metabole alkalose, een verstoring van de zuur-basebalans in het bloed.

Door correcte informatie over het Bartter-syndroom te verspreiden, kunnen misverstanden worden weggenomen en kan de zorg voor patiënten met deze aandoening verbeterd worden. Een vroege diagnose en een goed afgestemde behandeling helpen bij het optimaliseren van de levenskwaliteit.