Longknobbeltjes: Oorzaken van noduli (knobbels) in longen

Een longknobbeltje is een klein gezwelletje in de long, met een diameter kleiner dan 3 centimeter. Longknobbeltjes kunnen goedaardig of kwaadaardig zijn. Goedaardige knobbeltjes zijn het gevolg van diverse aandoeningen, zoals ontstekingen, infecties of andere oorzaken. Kwaadaardige longknobbeltjes komen voor in verschillende vormen. Symptomen zijn niet altijd aanwezig, vooral niet bij goedaardige knobbeltjes. Kwaadaardige knobbeltjes veroorzaken echter vaak hoest, kortademigheid en andere klachten. De behandeling van longknobbeltjes is sterk afhankelijk van de oorzaak en of de knobbeltjes goedaardig of kwaadaardig zijn. Meestal is een combinatie van medicatie, operatie en/of radiotherapie mogelijk. De vooruitzichten zijn per geval erg verschillend.

• Epidemiologie van longnoduli
• Oorzaken en soorten van longknobbeltjes
• Goedaardige noduli
• Kwaadaardige noduli
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van longknobbeltjes
• Goedaardige longknobbeltjes
• Kwaadaardige longknobbeltjes
• Prognose van longknobbels
• Preventie van longknobbeltjes
• Roken
• Andere risicofactoren
• Vaccinatie
• Regelmatige controles

Epidemiologie van longnoduli

Longknobbeltjes komen vrij vaak voor en zijn te vinden op één op de vijfhonderd röntgenfoto’s van de borstkas en één op de honderd CT-scans van de borstkas.

Oorzaken en soorten van longknobbeltjes

Knobbeltjes in de longen kunnen goedaardig (benigne) of kwaadaardig (maligne) zijn. De kans dat een knobbeltje goedaardig is, is groter bij:

• Patiënten jonger dan 40 jaar: Deze groep heeft een lagere kans op longkanker.
• Verkalkte knobbeltjes: Verkalkte gebieden in een knobbeltje wijzen vaak op een goedaardige aandoening.
• Kleine noduli: Kleine longknobbeltjes zijn over het algemeen goedaardig.

Naast roken zijn er nog andere risicofactoren voor kwaadaardige longknobbeltjes:

• Blootstelling aan kankerverwekkende stoffen: Asbest, siliciumstof en radon zijn voorbeelden van stoffen die het risico op longkanker verhogen.
• Erfelijke aanleg: Mensen met een familiegeschiedenis van longkanker hebben een verhoogd risico.
• Chronische longziekten: COPD en emfyseem verhogen de kans op longkanker.

Goedaardige longknobbeltjes hebben verschillende oorzaken, waaronder:

• Ontstekingen: Longontsteking, schimmelinfecties en andere ontstekingen kunnen leiden tot de vorming van littekenweefsel (granuloom) in de longen, wat soms zichtbaar is als een knobbeltje op een röntgenfoto of CT-scan.
• Infecties: Parasieten, bacteriën en virussen kunnen infecties veroorzaken die longknobbeltjes kunnen veroorzaken.
• Andere aandoeningen: Auto-immuunziekten, sarcoïdose en amyloïdose zijn enkele voorbeelden van aandoeningen die longknobbeltjes kunnen veroorzaken.

Goedaardige noduli

Ongeveer 90% van de longknobbeltjes kleiner dan 3 centimeter in diameter is goedaardig. Deze goedaardige longtumoren kunnen zich in verschillende delen van de longen ontwikkelen. Er zijn diverse oorzaken voor goedaardige longnoduli. Meestal ontstaan ze door een ontsteking in de longen**, die het gevolg is van een infectie of andere aandoening. In dat geval is de knobbel een teken van littekenweefsel (granuloom) dat door de eerdere ontsteking is gevormd.

Infecties
Besmettelijke oorzaken van longnoduli zijn onder andere:

• [ARTIKEL=170525]Ascariasis (worminfectie met buikpijn en piepende ademhaling)
• Aspergillose (schimmelinfectie met longproblemen)
• Blastomycose (schimmelinfectie met aantasting van huid en longen)
• Coccidiomycose (milde schimmelinfectie)
• Cryptococcosis (schimmelinfectie met aantasting van longen en huid)
• Histoplasmose (schimmelinfectie met longproblemen)
• Longabces (bacteriële infectie met abces in de longen)
• Melioidose (bacteriële infectie met symptomen aan de longen)
• Paragonimiasis (worminfectie met symptomen aan buik en longen)
• Tuberculose (bacteriële infectie met longproblemen)

Ontstekingen
Enkele ontstekingsaandoeningen die longknobbeltjes kunnen veroorzaken, zijn:

• Pneumoconiose (stoflong), zoals silicose en het Caplan-syndroom. Deze aandoeningen worden veroorzaakt door het inademen van schadelijke stoffen zoals silicastof, wat kan leiden tot ontsteking en littekenvorming in de longen.
• Reumatoïde artritis: Deze aandoening veroorzaakt ontsteking in de gewrichten en andere organen, waaronder de longen. In de longen kunnen zich dan noduli vormen.
• Sarcoïdose: Dit is een aandoening die ontsteking veroorzaakt in verschillende organen, waaronder de ogen, huid, longen en het zenuwstelsel. Longknochbels zijn een veelvoorkomend symptoom van sarcoïdose.
• Wegener-granulomatose: Dit is een zeldzame auto-immuunziekte die ontsteking veroorzaakt in de bloedvaten en organen, waaronder de longen. Longknochbels zijn een veelvoorkomend symptoom van Wegener-granulomatose.

Caplan-syndroom
Het Caplan-syndroom is een longziekte die ontstaat door het inademen van stofdeeltjes, zoals asbest, koolstof en silica. Deze stoffen veroorzaken ontsteking en littekenvorming in de longen, wat bekend staat als longfibrose. Hierdoor functioneren de longen minder goed en is er minder zuurstofopname in de bloedbaan. Kenmerken van het Caplan-syndroom zijn onder andere een ontsteking in de longen, meerdere longnoduli van 5 tot 50 mm, vooral in de bovenste longkwabben, kortademigheid, hoesten, pijn op de borst en vermoeidheid. Risicogroepen omvatten mijnwerkers en mensen met reumatoïde artritis (RA) die worden blootgesteld aan stofdeeltjes. De behandeling bestaat uit het voorkomen van blootstelling aan de schadelijke stof, corticosteroïden (ontstekingsremmers) om de ontsteking te verminderen en immunotherapie bij RA-patiënten. De longaandoening is goed behandelbaar met medicatie en het vermijden van de schadelijke stof. De vooruitzichten zijn dan over het algemeen goed.

Andere goedaardige longknobbeltjes
Naast de reeds genoemde aandoeningen, zijn er nog diverse andere oorzaken van goedaardige longknobbeltjes:

• Amyloïdose: Dit is een aandoening waarbij zich abnormale afzettingen van amyloïde-eiwitten ophopen in organen en weefsels, waaronder de longen. Deze afzettingen kunnen leiden tot longknobbeltjes.
• Atelectase: Dit is een aandoening waarbij een deel van de long volledig of gedeeltelijk ineenvalt door verlies van volume. In sommige gevallen kan atelectase leiden tot de vorming van een knobbeltje op de röntgenfoto.
• Blastomen: Dit zijn zeldzame tumoren die ontstaan uit onrijpe cellen. In de longen kunnen blastomen zich manifesteren als knobbeltjes.
• Bloedvatafwijkingen: Goedaardige afwijkingen in de bloedvaten van de longen, zoals hemangiomen, kunnen soms op röntgenfoto's als knobbeltjes zichtbaar zijn.
• Bronchiale adenomen: Dit zijn goedaardige tumoren die zich ontwikkelen in de bronchiën, de luchtwegen in de longen.
• Fibromen: Dit zijn goedaardige bindweefselgezwellen die op een steeltje groeien. In de longen kunnen fibromen op röntgenfoto's als knobbeltjes zichtbaar zijn.
• Hamartomen: Dit zijn kleine, goedaardige gezwellen die bestaan uit verschillende soorten normaal weefsel die op een abnormale manier georganiseerd zijn. Hamartomen van de longen kunnen op röntgenfoto's als knobbeltjes zichtbaar zijn.
• Hemangiomen: Dit zijn goedaardige tumoren van bloedvaten die op verschillende plekken in het lichaam kunnen voorkomen, waaronder de longen. Hemangiomen in de longen kunnen op röntgenfoto's als knobbeltjes zichtbaar zijn.
• Longfibrose: Dit is een chronische aandoening waarbij het longweefsel verhardt en littekens vertoont. In sommige gevallen kunnen gebieden met littekenweefsel op röntgenfoto's als knobbeltjes zichtbaar zijn.
• Longinfarcten: Dit is de afsterving van longweefsel als gevolg van de afsluiting van een bloedvat. In zeldzame gevallen kan een longinfarct leiden tot de vorming van een knobbeltje op de röntgenfoto.
• Neurofibromen: Dit zijn goedaardige tumoren die ontstaan uit zenuwweefsel. Neurofibromen kunnen in verschillende delen van het lichaam voorkomen, waaronder de longen. In de longen kunnen neurofibromen op röntgenfoto's als knobbeltjes zichtbaar zijn.

Let op: Deze lijst is niet uitputtend. Er zijn nog andere zeldzame oorzaken van goedaardige longknobbeltjes.

Kwaadaardige noduli

Kwaadaardige longknobbeltjes zijn het gevolg van longkanker of metastasen (uitzaaiingen van kanker). Metastasen in de longen komen het meest voor bij borstkanker, darmkanker, blaaskanker en prostaatkanker. Andere kwaadaardige aandoeningen die zich in de longen kunnen manifesteren als knobbeltjes zijn lymfomen (kanker van lymfocyten), sarcomen en carcinoïde tumoren (het carcinoïd syndroom: afscheiding van serotonine in het lichaam).

Symptomen

Een longknobbeltje is een klein, afgerond of ovaal gezwelletje in de long. De knobbeltjes (noduli) hebben meestal een diameter tot drie centimeter. Als ze groter zijn, is er sprake van een longmassa (longtumor), wat vaak wijst op een kwaadaardige longtumor. De patiënt heeft één of meer knobbeltjes in de longen, afhankelijk van de oorzaak.

In de meeste gevallen ervaart de patiënt geen symptomen bij een goedaardig longknobbeltje. De eventueel aanwezige symptomen zijn gerelateerd aan de aandoening die verantwoordelijk is voor de vorming van de knobbeltje.

Wanneer een knobbeltje tot stand komt door longkanker of te wijten is aan een andere kwaadaardige oorzaak, ervaart de patiënt ofwel geen symptomen, of anders zet de knobbeltje een nieuwe hoestaanval (met bloed) (hoesten) in gang.

Een piepende ademhaling (stridor), kortademigheid (), pijn op de borst ([ARTIKEL=188912]), rugpijn en [ARTIKEL=189829]gewichtsverlies zijn andere kenmerken die bij symptomatische patiënten mogelijk zijn.

Diagnose en onderzoeken

In de meeste gevallen beseft de patiënt niet dat hij of zij longknobbeltjes heeft totdat de arts een onderzoek uitvoert, meestal voor een andere aandoening. De diagnose van longknobbeltjes wordt gesteld met behulp van een thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas) of een CT-scan ([ARTIKEL=170346]) van de longen. Longknobbeltjes moeten meestal minstens één centimeter groot zijn om zichtbaar te zijn op een röntgenfoto, terwijl noduli van slechts één tot twee millimeter soms op een CT-scan te zien zijn.

Als de arts een potentiële knobbel op een röntgenfoto ontdekt, is het belangrijk dat de patiënt een CT-scan krijgt. Kleine tumoren kunnen namelijk gemakkelijk over het hoofd worden gezien op een röntgenfoto. In sommige gevallen kan ook een [ARTIKEL=169062]bronchoscopie (inwendig kijkonderzoek van de luchtwegen) of [ARTIKEL=168652]longbiopsie (weefselverwijdering) nodig zijn om een stukje weefsel van de verdachte knobbel te verkrijgen om de oorzaak definitief vast te stellen.

Behandeling van longknobbeltjes

Goedaardige longknobbeltjes

In de meeste gevallen is geen behandeling nodig voor een goedaardig longknobbeltje dat al enkele jaren onveranderd is. Soms kan de knobbel wijzen op een actieve infectie of ontsteking in de longen. In dat geval zal de arts de behandeling baseren op de onderliggende aandoening en de aanwezige symptomen. De meest gebruikte medicijnen zijn:

• Antibiotica: bij een bacteriële infectie
• Antifungica: bij een schimmelinfectie
• Corticosteroïden: bij een ontstekingsaandoening

Kwaadaardige longknobbeltjes

Wanneer de longknobbel kwaadaardig is, maar de kanker nog niet is uitgezaaid, zal de arts de tumor operatief verwijderen.
Biopsie: Heeft de arts een niet-chirurgische biopsie uitgevoerd en zijn de resultaten van het weefselonderzoek van de long twijfelachtig, dan zal hij ook het longknobbeltje verwijderen.

Naast een operatie kan de arts ook radiotherapie en/of chemotherapie inzetten:

• Radiotherapie: Dit is een behandeling met hoge energieradiogolven die de kankercellen doden.
• Chemotherapie: Dit is een behandeling met medicijnen die de kankercellen doden of hun groei remmen.

Prognose van longknobbels

De prognose voor patiënten met een kwaadaardige longknobbeltje varieert en is afhankelijk van het stadium van de ziekte. In veel gevallen is de prognose van longkanker goed wanneer de arts de kanker in een vroeg stadium ontdekt. De kans op genezing is dan groter.

Goedaardige longknobbeltjes hebben in de meeste gevallen een goede prognose en veroorzaken geen complicaties. De knobbeltjes hoeven in veel gevallen zelfs niet behandeld te worden.

Factoren die de prognose van longkanker beïnvloeden:

• Het type longkanker: Er zijn verschillende typen longkanker, met elk hun eigen prognose.
• Het stadium van de kanker: Hoe eerder de kanker wordt ontdekt, hoe beter de prognose.
• De grootte en locatie van de tumor: Grote of slecht gelegen tumoren kunnen moeilijker te behandelen zijn.
• De algehele gezondheid van de patiënt: Patiënten met een goede gezondheid hebben doorgaans een betere prognose.
• De leeftijd van de patiënt: Jongere patiënten hebben doorgaans een betere prognose dan oudere patiënten.
• De reactie op de behandeling: Patiënten die goed reageren op de behandeling hebben doorgaans een betere prognose.

Preventie van longknobbeltjes

Helaas is het niet altijd mogelijk om longknobbeltjes te voorkomen. Er zijn echter verschillende stappen die u kunt nemen om uw risico op het ontwikkelen van longknobbeltjes te verkleinen:

Roken

Stoppen met roken is de enkele effectiefste manier om uw risico op longkanker, en dus ook op longknobbeltjes, te verminderen. Roken is verantwoordelijk voor ongeveer 90% van de longkankers in Nederland.
Ook passief roken is schadelijk voor de longen en kan het risico op longkanker verhogen. Vermijd daarom zoveel mogelijk plaatsen waar gerookt wordt.

Andere risicofactoren

• Blootstelling aan luchtvervuiling: Langdurige blootstelling aan luchtvervuiling, zowel binnenshuis als buitenshuis, kan het risico op longkanker verhogen. Probeer de hoeveelheid luchtvervuiling waaraan u wordt blootgesteld te verminderen.
• Radonblootstelling: Radon is een radioactief gas dat in de bodem voorkomt. Het is de tweede belangrijkste oorzaak van longkanker na roken. U kunt uw radonniveau in huis laten testen en indien nodig maatregelen nemen om het te verlagen.
• Beroepsblootstelling: Sommige beroepen, zoals werken met asbest of silicium, verhogen het risico op longkanker. Neem voorzorgsmaatregelen om uzelf te beschermen tegen deze stoffen als u ermee werkt.
• Een gezonde levensstijl: Een gezonde voeding, voldoende lichaamsbeweging en een gezond gewicht kunnen uw risico op longkanker en andere aandoeningen verminderen.

Vaccinatie

Er is een vaccin beschikbaar tegen HPV (humaan papillomavirus), een virus dat met baarmoederhalskanker en andere kankers, waaronder longkanker, in verband wordt gebracht. Dit vaccin wordt aanbevolen voor meisjes en jonge vrouwen in de leeftijd van 9 tot 19 jaar.

Regelmatige controles

Mensen met een verhoogd risico op longkanker, zoals rokers of mensen die langdurig zijn blootgesteld aan kankerverwekkende stoffen, kunnen baat hebben van regelmatige screeningsonderzoeken. Dit kan helpen om longkanker in een vroeg stadium op te sporen, wanneer de behandeling het meest effectief is.

Lees verder

• Longkanker (bronchuscarcinoom): Kanker in longen