Clonus: Plotse, voorbijgaande samentrekkingen van spier(en)

Clonus is een aandoening waarbij een patiënt onvrijwillige spierspasmen (spierkrampen) ervaart. Meestal verschijnen de symptomen in de spieren aan het uiteinde van een ledemaat, zoals de enkels en polsen. Hoewel clonus geïsoleerd kan voorkomen, wijst het soms op een onderliggend neurologisch probleem. Voor de arts is het cruciaal om de precieze etiologie te identificeren, zodat de meest effectieve behandeling kan worden gekozen. Wanneer een tijdelijk probleem clonus veroorzaakt, verdwijnen de symptomen vaak vanzelf, maar in sommige gevallen kan clonus een langdurig probleem zijn.

• Terminologie: Clonus versus myoclonus
• Oorzaken: Neurologische aandoeningen
• Symptomen: Plotse, voorbijgaande samentrekkingen van spier(en)
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van spier, spieren of spiergroepen
• Prognose
• Complicaties van clonus
• Preventieve maatregelen en zelfzorg

Terminologie: Clonus versus myoclonus

Clonus is niet hetzelfde als ‘myoclonus’. Bij clonus spelen enkel agonisten-spiergroepen een rol (spieren die samen dezelfde beweging maken), waardoor de beweging ritmisch en in één richting gebeurt. Bij myoclonus zijn zowel de agonisten als antagonisten (tegenovergestelde beweging) betrokken, wat spiertrekkingen veroorzaakt. Dit resulteert in asymmetrische en bidirectionele bewegingen omdat beide spiergroepen proberen te werken (zowel de extensoren = strekkers als flexoren = buigers). Myoclonus leidt tot aritmische bewegingen, terwijl clonus ritmische bewegingen veroorzaakt doordat hierbij maar één spiergroep betrokken is.

Oorzaken: Neurologische aandoeningen

Normaal gesproken gaat informatie van het centrale zenuwstelsel naar de spieren. Bij clonus wordt deze informatiestroom onderbroken. Dit kan spontaan (geïsoleerd) gebeuren zonder de aanwezigheid van andere medische problemen. Soms ligt een neurologische aandoening aan de basis van clonus.

Voorbeelden van deze ziekten omvatten:

• amyotrofe laterale sclerose (ALS)
• cerebrale parese (hersenverlamming)
• de ziekte van Krabbe
• de ziekte van Huntington (progressieve neurologische aandoening)
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met lichamelijke en mentale symptomen)
• een bovenste motorneuronletsel
• een ruggenmerg- en hersenletsel
• het Brown-Séquard syndroom
• leverfalen (door ophoping van afvalstoffen in het lichaam)
• meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek)
• multiple sclerose
• nierfalen (door ophoping van afvalstoffen in het lichaam)
• spastische paraparese
• subacute scleroserende panencefalitis

Symptomen: Plotse, voorbijgaande samentrekkingen van spier(en)

Clonus tast vooral de knieën, enkels, boven- en onderarmspieren en de kaak aan. Clonus veroorzaakt onvrijwillige spierkrampen. Deze spierkrampen zijn plots, intens en frequent en lijken op schokkende bewegingen. Eén spier, meerdere spieren of meerdere spiergroepen kunnen hierbij betrokken zijn. Soms treden ook spraak- en bewegingsproblemen op. Spasticiteit (verhoogde spierstijfheid) komt vaak voor in combinatie met clonus. De onwillekeurige spiercontracties maken het vaak moeilijk om dagelijkse activiteiten uit te voeren. Daarnaast is vermoeidheid een veelvoorkomend probleem bij clonus.

Diagnose en onderzoeken

Clonus is het gevolg van diverse mogelijke neurologische aandoeningen. Een speciale clonustest bepaalt of clonus of een andere ziekte de spierkrampen veroorzaakt. De patiënt ligt op een onderzoekstafel met de voeten rechtop. De arts ondersteunt de voet net boven de enkel met één hand. Daarna neemt hij met de andere hand de voetrug op een licht gespannen manier vast en richt hij de tenen naar de patiënt toe. Als de arts de voet vervolgens loslaat en deze weer in een normale stand staat, ontstaat een clonusreactie bij patiënten met clonus. Wanneer deze minimaal vijf keer schokkerige bewegingen maakt, is de arts zeker van de diagnose ‘clonus’. Wanneer geen reactie optreedt bij de clonustest, dan is clonus afwezig. Deze test is ook mogelijk aan de pols. Een voorbeeld van een clonustest aan de voet is zichtbaar in een Youtube-video.

Behandeling van spier, spieren of spiergroepen

Diverse behandelingsopties zijn beschikbaar voor patiënten met clonus.

Behandeling voor de onderliggende aandoening

De arts behandelt een eventueel andere neurologische aandoening die verantwoordelijk is voor clonus. Meestal wordt een medicamenteuze behandeling ingezet, bijvoorbeeld wanneer multiple sclerose of meningitis aanwezig is.

Botox

Een botoxinjectie zorgt voor de vrijlating van chemicaliën in het lichaam. Deze chemicaliën blokkeren de spieren die clonus veroorzaken.

Chirurgie

Wanneer een letsel of tumor aanwezig is, kan een chirurgische ingreep nodig zijn om het letsel te repareren of de tumor te verwijderen.

Fysiotherapie

De patiënt krijgt oefeningen van een fysiotherapeut om de ernst van de symptomen te verminderen. Dit kan thuis of in een speciale revalidatie-eenheid.

Geneesmiddelen
De arts schrijft medicijnen voor om clonus te behandelen. Veel voorgeschreven medicijnen omvatten immunosuppressiva (geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken), anticonvulsiva (geneesmiddelen tegen schokken) en kalmerende middelen.

Hulpmiddelen

Bepaalde hulpmiddelen kunnen worden ingezet om de stabiliteit te verbeteren en te voorkomen dat (nieuwe) letsels optreden.

Koude therapie

Uit een wetenschappelijke publicatie uit 2015 die verscheen in ‘Med Glas (Zenica)’ blijkt dat het toepassen van koude nuttig kan zijn om de spiersamentrekkingen te verminderen.

Prognose

Bij acute letsels verdwijnen de symptomen van clonus meestal na verloop van tijd. Bij chronische aandoeningen zijn vaak langdurige behandelingen nodig om de symptomen van clonus onder controle te houden. Naarmate de onderliggende aandoeningen verergeren, kan clonus vaker optreden. Snelle en adequate behandeling is altijd noodzakelijk om de kwaliteit van leven van de patiënt te verbeteren en verdere complicaties te voorkomen.

Complicaties van clonus

Clonus kan leiden tot verschillende complicaties, afhankelijk van de ernst en duur van de aandoening. Het is belangrijk om deze complicaties te herkennen en te behandelen om de kwaliteit van leven van de patiënt te verbeteren.

Verminderde mobiliteit

Aanhoudende spierspasmen kunnen de mobiliteit van een patiënt aanzienlijk beperken. Dit kan het moeilijk maken om te lopen, te staan, of zelfs eenvoudige dagelijkse activiteiten uit te voeren. Verminderde mobiliteit kan leiden tot een verhoogd risico op vallen en verwondingen.

Chronische pijn

Clonus kan chronische pijn veroorzaken als gevolg van de voortdurende spierspanning en krampen. Deze pijn kan het dagelijkse leven verstoren en de algemene gezondheid van de patiënt beïnvloeden.

Slaapstoornissen

De onvrijwillige spierspasmen die 's nachts optreden, kunnen leiden tot slaapstoornissen. Een slechte nachtrust kan vermoeidheid verergeren en het dagelijks functioneren negatief beïnvloeden.

Psychosociale impact

Leven met clonus kan een aanzienlijke psychosociale impact hebben. Patiënten kunnen te maken krijgen met angst, depressie, en een verminderd zelfbeeld vanwege de beperkingen die de aandoening met zich meebrengt. Sociale isolatie kan optreden als patiënten zich terugtrekken uit activiteiten die ze vroeger leuk vonden.

Spieratrofie

Langdurige spierspasmen kunnen uiteindelijk leiden tot spieratrofie, waarbij de spieren verzwakken en krimpen. Dit kan de mobiliteit verder beperken en de afhankelijkheid van hulpmiddelen vergroten.

Contracturen

Contracturen zijn permanente samentrekkingen van spieren, pezen of andere weefsels, wat kan resulteren in stijfheid en misvorming van de gewrichten. Dit kan pijn veroorzaken en de bewegingsvrijheid nog verder beperken.

Vermoeidheid

De voortdurende inspanning om spierspasmen te beheersen kan leiden tot extreme vermoeidheid. Deze vermoeidheid kan zowel fysiek als mentaal zijn, wat het vermogen van de patiënt om dagelijkse activiteiten uit te voeren, vermindert.

Ademhalingsproblemen

In zeldzame gevallen, wanneer clonus de spieren van de borstkas en het diafragma aantast, kunnen ademhalingsproblemen optreden. Dit vereist onmiddellijke medische aandacht om ernstige complicaties te voorkomen.

Door aandacht te besteden aan deze mogelijke complicaties, kunnen patiënten en zorgverleners beter voorbereid zijn op de uitdagingen die clonus met zich meebrengt en kunnen ze passende maatregelen nemen om de impact van de aandoening te minimaliseren.

Preventieve maatregelen en zelfzorg

Hoewel clonus vaak een gevolg is van onderliggende aandoeningen, kunnen bepaalde maatregelen helpen om de symptomen te beheersen en de kwaliteit van leven te verbeteren.

Regelmatige controle

Het is belangrijk om regelmatig medische controles te ondergaan om de voortgang van de aandoening te monitoren en de behandeling indien nodig aan te passen.

Gezonde levensstijl

Een gezonde levensstijl kan bijdragen aan het verminderen van de symptomen. Dit omvat regelmatige lichaamsbeweging, een evenwichtig voedingspatroon, voldoende rust en het vermijden van alcohol en tabak.

Stressmanagement

Stress kan de symptomen van clonus verergeren. Het beoefenen van ontspanningstechnieken zoals meditatie, yoga of ademhalingsoefeningen kan helpen om stress te verminderen.

Ondersteunende therapieën

Naast fysiotherapie kunnen andere ondersteunende therapieën, zoals ergotherapie en logopedie, nuttig zijn bij het omgaan met de dagelijkse uitdagingen die clonus met zich meebrengt.