Spasticiteit, verhoogde spierspanning

Spasticiteit, spastisch of spasme. Deze begrippen omschrijven een verhoogde spierspanning en spierkrampen. Later kan er verlamming optreden: spastische verlamming. Vaak is de oorzaak voor spasticiteit te vinden in onder andere een ongeval waarbij een dwarslaesie optreedt, een aangeboren afwijking aan de hersenen of aan het ruggenmerg of een beroerte. Tijdens de bevalling kan ook een en ander misgaan waardoor er een zuurstoftekort optreedt bij de baby.

Spasticiteit of spasme

Spasticiteit is een toestand waarbij er sprake is van een verhoogde spierspanning. Een spasme is een onwillekeurige samentrekking van spieren, veroorzaakt door spasticiteit. Beiden begrippen zijn dus niet hetzelfde maar staan wel nauw met elkaar in verband. Spasticiteit kan bij iedereen voorkomen, van jong tot oud. Soms is dit aangeboren, soms als gevolg van een ongeval of ziekte. Vooral bij te vroeg geboren kinderen komt spasticiteit vaker voor, ongeveer bij 1 op de 10 gevallen.

Spasticiteit herkennen

Bij spasticiteit is er sprake van een verhoging in de spanning in de spieren. Dit is vooral waarneembaar bij inspanning of beweging, maar ook bij emotionele situaties. Dit betekent niet dat spasticiteit niet in rust voorkomt: ook dit gebeurt maar soms minder vaak of minder duidelijk. Er komt ook spastische verlamming voor. Hierbij kan de patiënt de bewegingen niet goed uitvoeren. Dit wordt veroorzaakt door het niet goed samenwerken van de spieren. Wat we zien zijn grove bewegingen, verkeerde bewegingen en 'onhandigheid'.

Oorzaak

Spasticiteit is vaak aangeboren en is al ontstaan tijdens de zwangerschap. Een defect in de hersenen is hier de oorzaak van. Vooral tijdens de eerste drie maanden van de zwangerschap kan het mis gaan, tijdens de aanleg van de baby. Later in de zwangerschap kan bijvoorbeeld een infectieziekte voor schade aan de hersenen zorgen. Tijdens de bevalling kan er ook iets mis gaan, waardoor de baby tijdelijk zonder zuurstof komt te zitten. Een kort moment zonder zuurstof is soms al voldoende om schade aan de hersenen aan te richten. Hoe langer de hersenen zonder zuurstof, hoe groter de schade zal zijn.

Een andere oorzaak is een ongeval waarbij óf de hersenen beschadigd raken óf het ruggenmerg. Dit laatste wordt ook wel een dwarslaesie genoemd. Een dwarslaesie kan ook veroorzaakt worden door een wervelbreuk, een ontsteking van het ruggenmerg, een gezwel of een aangeboren open rug. Alle vormen van dwarslaesie veroorzaken soms tot vaak spasticiteit. Ook een beroerte kan spasticiteit veroorzaken. Bij baby's wordt als oorzaak ook wel ernstige geelzucht gevonden als oorzaak.

Halfzijdige spastische verlamming

Vooral bij kinderen komt halfzijdige spastische verlamming voor en is aangeboren. Bij ouderen wordt het vaak gezien na een beroerte. Bij halfzijdige spastische verlamming is slechts één zijde verlamd en spastisch, de andere zijde functioneert normaal. Bij het syndroom van Little komt vaker deze vorm van spasticiteit voor.

Symptomen en behandeling

Spasticiteit is herkenbaar door grove bewegingen en een verstoorde motoriek. Daarnaast treden er spierverkrampingen op. Soms worden de ledematen in een stand gedwongen (dwangstad) en soms raken de spieren na verloop van tijd helemaal slap. Dit laatste wordt vooral gezien bij een dwarslaesie.

Niet altijd is spasticiteit direct te herkennen. Vaak vallend de eerste symptomen pas om rond de leeftijd van zes maanden oud. De baby zou in deze fase voor het eerst iets vast moeten gaan pakken. Wat opvalt is dat de motoriek niet soepel verloopt en dat de stand van de hand anders staat tijdens het grijpen. Vaak hebben kinderen naast spasticiteit ook nog andere aandoeningen zoals epilepsie, taalachterstand, algemene ontwikkelingsachterstand, gedragsafwijkingen, geestelijke achterstand etc. Degelijke symptomen moeten altijd door een kinderarts nagekeken worden, vooral wanneer er meerdere symptomen voorkomen en deze niet tijdelijk zijn.

De behandeling bestaat uit fysiotherapie en/of logopedie. Verder kunnen er hulpmiddelen worden aangeschaft. Het is belangrijk om zo vroeg mogelijk met behandeling te beginnen, om te voorkomen dat de klachten erger worden. Niet altijd is spasticiteit volkomen te behandelen, maar het stilleggen van de achteruitgang is al een belangrijke stap. Veel kinderen met spasticiteit zullen uiteindelijk een redelijk normaal leven kunnen leiden, andere kinderen zullen later aangepast werk verrichten of in ernstige gevallen begeleiding nodig hebben. Een en ander hangt af van de mate van spasticiteit en de behandeling: deze dient zeer intensief te zijn.

Bij ouderen zal soms een dagbehandeling nodig zijn, vooral na een beroerte. Tijdens deze behandeling zal men voornamelijk gericht zijn in het opnieuw mobiliseren van de patiënt en te werken aan de zelfredzaamheid. Het is bij halfzijdige verlamming vaak mogelijk om weer zelfstandig te worden. Bij volledige spastische verlamming is dit niet altijd mogelijk maar kan men de patiënt aanleren met hulpmiddelen om te gaan. Vaak ligt het probleem bij ouderen in een langere genezingstijd, zowel geestelijk als lichamelijk.

Een dwarslaesie betekent niet dat iemand nooit meer zal kunnen lopen of altijd spastisch blijft. Dit hangt mede af van de beschadiging. Intensieve fysiotherapie en revalidatie kan zeer goede resultaten boeken.

Lees verder

• Verlamming: verschijnselen, van bell, middenrif
• Wervelbreuk: oorzaak, symptomen, behandeling en herstel
• Handicap of invalide