Hersenvliezen en aandoeningen

Hersenvliezen zijn de vliezen die de hersenen maar ook het ruggenmerg omgeven. De hebben een belangrijke functie: bescherming van de hersenen tegen schokken en schadelijke invloeden. daarnaast bevinden zich tussen de hersenvliezen belangrijke bloedvaten die de hersenen voorzien van zuurstof en voedingsstoffen. De hersenvliezen kunnen aangetast worden door een hersenvliesontsteking, een hersenbloeding of een SAB of een tumor of gezwel.

Hersenvliezen: functie

De hersenvliezen zijn de vliezen die zich om de hersenen bevinden. Het zijn vliezen die uit bindweefsel bestaan. Anders dan de naam doet vermoeden bevinden de hersenvliezen zich ook om het ruggenmerg. De hersenen zijn omgeven door het eerste dunne hersenvlies, de pia mater. Deze laag is dun en aan de hersenen zelf is verbonden. Boven de pia mater ligt het tweede hersenvlies, het spinnewebvlies. Als derde en bovenste hersenvlies vinden we de dura mater. Deze laag is vrij stug en heeft de meest beschermende functie. Tussen de tweede en het binnenste hersenvlies bevindt zich een ruimte. Door deze ruimte stroomt het hersenvocht.

Het hersenvocht wordt ook wel liquor en dient als schokdemper. Het hersenvocht bestaat uit vocht dat uitgefilterd wordt vanuit het bloed. Hersenvocht wordt continue vernieuwd: iedere dag ontstaat er een halve liter nieuw hersenvocht en wordt het oude hersenvocht afgebroken. In de ruimte tussen de middelste en binnenste hersenvliezen, waar ook het hersenvocht stroomt, bevinden zich belangrijke bloedvaten die naar de hersenen toelopen.

Hersenvliesontsteking

Waarschijnlijk wel de meest bekende ziekte van de hersenvliezen: een hersenvliesontsteking. Dit wordt ook wel een meningitis genoemd. Meestal is een bacterie of virus de veroorzaker, soms een parasiet. Een hersenvliesontsteking kan zeer snel en ook dodelijk verlopen. Vooral wanneer deze door een bacterie wordt veroorzaakt is de kans op sterfte velen malen groter. Vooral kinderen zijn de grootste slachtoffers.

Een hersenvliesontsteking moet altijd direct behandeld worden. Zonder behandeling kan de patiënt binnen twaalf uur overlijden. Bij baby's is een hersenvliesontsteking niet altijd duidelijk te herkennen. De baby is lusteloos en wil niet drinken. Hij ziet bleek en huilt veel tijdens het verschonen van de luier. Kinderen krijgen vaker hoge koorts dan baby's, zien bleek en krijgen te maken met een bloedvergiftiging. Bij volwassen komt het vaker voor dat het hoofd niet naar voren gebogen kan worden. Daarom wordt een hersenvliesontsteking ook wel nekkramp genoemd.

Bloeding

De bloedvaten die zich in de tussenruimte bevinden kunnen gaan bloeden. Dit wordt een subarachnoïdale bloeding genoemd, afgekort als SAB. Dit kan ontstaan bij mensen die roken of een hoge bloeddruk hebben. Ook slagaderverkalking is een risicofactor. Er ontstaat een zeer ernstige hoofdpijn die plots op komt zetten, zonder aanwijsbare oorzaak of zonder dat er sprake was van hoofdpijn vooraf. Soms wordt dit gevoeld alsof er iets knapt in het hoofd. Vaak is de patiënt daarnaast ook misselijk. Gemiddeld overlijdt 30 procent van de patiënten met een subarachnoïdale bloeding hieraan. Bij nog eens 30 procent treedt er blijvende schade aan de hersenen op. De kans op een latere bloeding is na een eerste bloeding verhoogt. Een SAB komt voor bij 1 op de 10.000 mensen. Een SAB moet niet verward worden met een hersenbloeding oftewel een beroerte. Een hersenbloeding is een algemene benaming voor een bloeding in of buiten de hersenen en omvat verschillende oorzaken en verschijnselen. Een SAB is dus eigenlijk een onderdeel van een hersenbloeding.

Gezwel of tumor

Een gezwel of tumor die de hersenvliezen rekt veroorzaakt klachten van hoofdpijn, stijfheid in de nek en soms ook de onmogelijkheid het hoofd te buigen. Verder kan er misselijkheid ontstaan, braken, epilepsie, gedragsveranderingen en problemen met het zicht of de spraak. Een tumor rondom de hersenvliezen kan niet altijd behandeld worden, dit is afhankelijk van de grootte en de locatie. Een tumor die in de hersenen ontstaat zaait niet uit en wordt een primaire hersentumor genoemd. Vaak zijn kwaadaardige hersentumoren uitzaaiingen vanuit andere tumoren zoals longkanker of borstkanker. Dit heet dan longkanker/borstkanker in de hersenen.

Anencefalie

De afwijking anencefalie ontstaat al vroeg in de zwangerschap. De baby wordt geboren zonder schedeldak en zonder hersenvliezen. De grote hersenen zijn onderontwikkeld. Een baby die met deze afwijking wordt geboren is niet levensvatbaar. Soms wordt een baby levend geboren maar sterft binnen enkele dagen. Er is slechts één geval bekend waarbij een kind 3 jaar oud werd.

Hersenvliestransplantatie

Bij bepaalde ziekten is het mogelijk het hersenvlies te verwijderen en te voorzien van een donorhersenvlies. Dit heet ook wel een hersenvliestransplantatie. Soms kan een hersenvliestransplantatie een ziekte veroorzaken, zoals de ziekte van Creutzfeldt-Jakob. Deze ziekte verloopt dodelijk maar komt gelukkig vrij weinig voor: bij 1 op de 1 miljoen mensen waarvan het grootste gedeelte veroorzaakt wordt door een andere factor dan een hersenvliestransplantatie.

Lees verder

• Ziekte van Creutzfeldt-Jakob
• Monstruositeit: ernstige misvorming
• Hoofdpijn achter de ogen, voorhoofd of achterhoofd