Hersenvocht: onderzoek, ruggenprik en drain

Het hersenvocht omspoeld zowel de hersens als het ruggenmerg. Het heeft onder andere een beschermende functie. Aandoeningen aan de ruggenmerg of de hersenen geven een verandering aan de samenstelling van het hersenvocht weer. Een bekende aandoening is een waterhoofd oftewel hydrocephalie. Om hersenvocht af te nemen, wordt een ruggenmergprik of een achterhoofdsprik gegeven.

Wat is hersenvocht en waartoe dient het?

Hersenvocht, ook wel liquor genoemd, is een vloeistof dat zich in de hersenkamers bevindt. Het omspoelt de hersenen alsmede ook het ruggenmerg. Hersenvocht wordt geproduceerd in de hersenkamers, door bloedvatkluwens. Ook wordt hersenvocht regelmatig afgevoerd. Onder normale omstandigheden is er een goed evenwicht tussen productie en afvoer van hersenvocht. De afvoer vindt plaats via de hersenvliezen. Gefilterd hersenvocht wordt aan een bloedvat afgegeven en met het bloed mee afgevoerd.

De belangrijkste functie van hersenvocht is bescherming van de hersenen en het ruggenmerg door te functioneren als stootkussen. Daarnaast vindt er een uitwisseling van stofwisselingsproducten plaats tussen het hersenvocht en het zenuwweefsel. Bovendien vinden de hersenen steun aan het hersenvocht. Door hun massa en dichtheid zouden de hersenen ineenzakken zonder hersenvocht.

Hersen-en ruggenmergaandoeningen

Verschillende ziekten kunnen voorkomen, waarbij het hersenvocht een rol speelt:
Pseudotumor cerebri : pseudotumor in de hersenen, waardoor een verhoogde druk ontstaat. Komt veel voor bij vrouwen met overgewicht, met name jonge vrouwen. Verschijnselen zijn hoofdpijn, misselijkheid, dubbel zien of wazig zien en soms blijvende uitval van een oog. Het tijdelijk of permanent afvoeren van hersenvocht is een veelgebruikte methode van behandeling.
Normale druk hydrocefalie : wisselende druk van het hersenvocht, veroorzaakt door veroudering, hersenvliesontsteking, een bloeding of anders. De verschijnselen bestaan uit bewegingsstoornissen, incontinentie en vergeetachtigheid en traagheid. De behandeling bestaat uit het plaatsen van een drain, waarbij hersenvocht wordt afgetapt.

Waterhoofd en verhoogde druk

Een waterhoofd is een verschijnsel dat veel bekend is bij mensen. Bij een waterhoofd is er sprake van verhoogde druk van het hersenvocht. Het hersenvocht kan niet weg uit de hersenkamers en veroorzaakt zo een verhoogde druk in de hersenkamers. De aandoening is vaak aangeboren en wordt zodoende meestal bij baby's gezien. De oorzaak is een erfelijk aandoening of een besmettelijk ziekte van de moedert tijdens de zwangerschap.

De hersenfunctie kan ernstig aangetast worden wanneer er sprake is van een waterhoofd, doordat hersengebieden tegen de schedel worden weggedrukt en niet tot ontwikkeling komen. Bij baby's zijn de fontanellen nog niet gesloten, waardoor het hoofd door de verhoogde druk meegroeit. Er ontstaat een te snelle groei van het hoofd. De aders zetten uit en er ontstaan grote ogen.

Bij oudere kinderen en volwassen kan een waterhoofd ontstaan als gevolg van een ongeval. Doordat het hoofd niet meer mee kan groeien met de verhoogde druk, ontstaat er vaak hoofdpijn, misselijkheid, sufheid en wazig of dubbel zien.

Behandeling bestaat uit het plaatsen va een drain waardoor het hersenvocht wordt afgevoerd. Een drain kan zowel intern als extern in het lichaam worden aangebracht. Er wordt bij een interne drain een afleiding naar de buikholte of naar het hart toe gemaakt. De ingreep is vrij eenvoudig, de patiënt blijft wel onder controle van een arts staan. Soms raakt de drain verstopt, waardoor er een nieuwe operatie nodig is. Behandeling bij een waterhoofd is altijd nodig, anders is er een grote kans op overlijden. In ontwikkelingslanden overlijden er vaker kinderen aan de gevolgen van een waterhoofd dan in de westerse landen.

De ruggenprik of lumbaalpunctie

Hersen-en ruggenmergaandoeningen veranderen de samenstelling van het hersenvocht. Door hersenvocht af te nemen, kan deze gebruikt worden voor onderzoek. Hersenvocht wordt afgenomen via een ruggenprik oftewel lumbaalpunctie, of een achterhoofdsprik.

Een ruggenprik is iets waar veel mensen tegenop zien, maar wat in de praktijk wel meevalt. Belangrijk is om volledig ontspannen te blijven tijdens de ruggenprik. De rug moet bol gemaakt worden, waarna meestal onder plaatselijke verdoving de prik wordt gezet. Het kan soms lang duren vooraleer er voldoende vocht is afgetapt. In een enkel geval krijgt de patiënt een spasme doordat deze onvoldoende ontspant. Ook kunnen er klachten zoals koude benen of koorts nadien optreden. Ook hoofdpijn kan tot twee weken aan blijven houden.

Met het afgetapte vocht wordt onderzoek verricht naar ziekten. Zo wordt bij een hersenbloeding vaak bloed aangetroffen in het hersenvocht. Bij multipele sclerose wordt een verhoogd eiwitgehalte of vreemde eiwitten aangetroffen. Bij een hersenvliesontsteking worden ontstekingscellen in het hersenvocht aangetroffen. Door middel van dit onderzoek kan men starten met een gerichte behandeling. Soms is het nodig om voor een tweede maal hersenvocht af te nemen, meestal na de behandeling.