Slaapverlamming (slaapparalyse): Oorzaken en symptomen

In het midden van de nacht ontwaken en het gevoel hebben dat er een dreigend figuur in de kamer aanwezig is, zonder in staat te zijn om te bewegen of te spreken, is een angstaanjagende ervaring die vaak te maken heeft met slaapparalyse. Bij deze slaapstoornis is de patiënt tijdelijk niet in staat om te bewegen of te spreken bij het ontwaken. Dit komt doordat de patiënt zich nog in de REM-fase van de slaap bevindt, terwijl de hersenen al zijn ontwaakt. Slaapgebrek of een slechte slaapkwaliteit liggen vaak aan de basis van slaapparalyse. Door deze factoren aan te pakken, verbeteren de symptomen van deze verontrustende aandoening meestal.

• Epidemiologie van slaapparalyse
• Oorzaken: Lichaam in REM-slaap terwijl hersenen ontwaken
• Risicofactoren voor slaapparalyse
• Symptomen van slaapparalyse
• Verlamming van het lichaam
• Hallucinaties: Angstaanjagende ervaringen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van tijdelijke verlamming en hallucinaties
• Prognose
• Complicaties van slaapparalyse
• Preventie van slaapparalyse

Epidemiologie van slaapparalyse

Tot 8-32% van de volwassenen ervaart op enig moment in hun leven slaapparalyse. De prevalentie is het hoogst bij mensen met psychiatrische aandoeningen.

Oorzaken: Lichaam in REM-slaap terwijl hersenen ontwaken

Het menselijk lichaam heeft drie soorten spieren:

• De hartspier (het hart)[/ITEM]
• De gladde spieren (aanwezig in de interne organen en functioneren zonder vrijwillige controle)[/ITEM]
• De skeletspieren (verantwoordelijk voor de beweging van ledematen en andere lichaamsdelen)[/ITEM]

Tijdens een episode van slaapparalyse functioneren de hartspier en de gladde spieren normaal, maar de controle over de skeletspieren is tijdelijk verloren.

Slaapparalyse kan op elk moment tijdens de nacht optreden, maar verschijnt meestal tijdens de REM-slaap (Rapid Eye Movement) of in de derde slaapfase, de droomfase. Tijdens de REM-slaap is het lichaam verlamd om te voorkomen dat dromen fysiek worden uitgevoerd. Bij slaapparalyse is de patiënt gedeeltelijk ontwaakt uit de REM-slaap, waardoor de hersenen actief zijn maar het lichaam nog steeds verlamd is. Dit leidt tot een toestand tussen slapen en wakker zijn.

Risicofactoren voor slaapparalyse

De volgende groepen hebben een verhoogd risico op slaapparalyse:

• Nieuwe moeders[/ITEM]
• Mensen die lange dutjes overdag nemen (meer dan twee uur)[/ITEM]
• Mensen die op hun rug slapen[/ITEM]
• Mensen die overmatig stimulerende middelen gebruiken, zoals tabak en alcohol[/ITEM]
• Mensen die meer dan negen uur per nacht slapen[/ITEM]
• Mensen met een slaaptekort (minder dan zes uur per nacht)[/ITEM]
• Mensen met een verstoord slaapritme (bijvoorbeeld meerdere keren per nacht wakker worden)[/ITEM]
• Mensen met narcolepsie, een aandoening gekenmerkt door extreme vermoeidheid en verlies van controle over de spieren[/ITEM]
• Mensen met psychische aandoeningen zoals angst, stress, of trauma's uit de kindertijd[/ITEM]
• Studenten, die vaak door stress en onregelmatige slaappatronen worden beïnvloed[/ITEM]

Symptomen van slaapparalyse

Verlamming van het lichaam

Een episode van slaapparalyse duurt meestal slechts enkele minuten en komt soms slechts één keer voor. Bij andere mensen komen de episodes af en toe voor, en in ernstige gevallen kunnen ze meerdere keren per nacht optreden. Meestal begint een episode één tot drie uur na het inslapen.

Wanneer een patiënt met slaapparalyse ontwaakt, kan hij goed ademen en alles om zich heen zien en horen, maar kan hij niet bewegen of spreken. De ledematen voelen zwaar en zijn verlamd, zelfs het bewegen van de tenen is onmogelijk. Ook het hoofd voelt zwaar aan. Na ongeveer vijftien seconden tot enkele minuten herstelt de controle over het lichaam zich vaak weer.

Hallucinaties: Angstaanjagende ervaringen

Tijdens een episode van slaapparalyse kunnen sommige patiënten levendige, angstaanjagende visuele hallucinaties (nepbeelden), auditieve hallucinaties (nepgeluiden) en/of tactiele hallucinaties (neppe aanrakingen) ervaren. Deze hallucinaties kunnen optreden bij het in slaap vallen (hypnagogisch) of bij het ontwaken (hypnopompisch). Veelvoorkomende hallucinaties zijn onder andere:

• Een sinister wezen dat op de borst zit, waardoor de patiënt het gevoel heeft te stikken[/ITEM]
• Het gevoel zweefvliegen[/ITEM]
• Het gevoel dat iemand naar de patiënt kijkt[/ITEM]
• Het gevoel uit bed getrokken te worden[/ITEM]
• Het gevoel uit het lichaam te treden[/ITEM]
• Het horen van voetstappen[/ITEM]

Deze hallucinaties kunnen erg beangstigend zijn, waardoor patiënten vaak angstig worden.

Alarmsymptomen

Bij de meeste mensen komt slaapparalyse slechts af en toe voor, vaak als gevolg van slechte slaapkwaliteit of slaaptekort. De aandoening is meestal niet gevaarlijk. Als slaapparalyse vaker dan één keer per twee weken optreedt, is het raadzaam een afspraak te maken met een neuroloog of slaapspecialist.

Diagnose en onderzoeken

Er bestaat geen officiële diagnostische test voor slaapparalyse. De arts kan de diagnose stellen op basis van een gedetailleerd gesprek met de patiënt over de symptomen en de omstandigheden van de episodes.

Behandeling van tijdelijke verlamming en hallucinaties

Het behandelen van slaapparalyse omvat het verbeteren van de slaapkwaliteit, het volgen van een regelmatig slaapritme en het verminderen van stress. Het vermijden van alcohol en andere stimulerende middelen is belangrijk, omdat deze de slaap kunnen verstoren. Tijdens een episode kan het helpen om snel met de ogen te bewegen om de verlamming sneller te verlichten. Slapen op de rug kan een risicofactor zijn, dus het is nuttig om andere slaaphoudingen te proberen. Sommige patiënten vinden verlichting door zich te concentreren op één ledemaat en deze langzaam te bewegen. Dit kan helpen om het brein af te leiden van de hallucinaties. In sommige gevallen kunnen tricyclische antidepressiva worden voorgeschreven. Het is ook nuttig als een partner de hand van de patiënt vasthoudt tijdens een episode, omdat dit kan helpen de angst te verminderen.

Prognose

De symptomen van slaapparalyse verdwijnen meestal binnen enkele seconden tot minuten, dus het is belangrijk om niet in paniek te raken. Hoe meer angst de patiënt ervaart, des te langer kan de episode aanhouden. Wanneer de patiënt de symptomen toeschrijft aan bovennatuurlijke oorzaken in plaats van aan een probleem met de REM-slaap, kan de episode langer duren.

Complicaties van slaapparalyse

Sommige patiënten met terugkerende slaapparalyse kunnen stimulerende middelen gebruiken of andere ongezonde methoden proberen om wakker te blijven, wat schadelijk kan zijn voor hun gezondheid. Anderen kunnen onrealistische overtuigingen ontwikkelen, zoals het idee dat ze bezeten zijn, wat de relaties met partners, vrienden en familie kan schaden. Voor patiënten die al lijden aan een psychose (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties) kan het bijzonder moeilijk zijn om onderscheid te maken tussen realiteit en hallucinaties.

Preventie van slaapparalyse

Er zijn enkele strategieën om slaapparalyse te voorkomen:

• Volg een consistent slaapschema door elke dag op dezelfde tijd naar bed te gaan en op te staan.[/ITEM]
• Zorg voor een goede slaapomgeving door een koele, donkere en stille kamer te creëren.[/ITEM]
• Beperk het gebruik van elektronische apparaten voor het slapengaan om de blootstelling aan blauw licht te verminderen, wat de slaap kan verstoren.[/ITEM]
• Oefen ontspanningstechnieken, zoals meditatie of diepe ademhalingsoefeningen, om stress te verminderen.[/ITEM]
• Vermijd cafeïne en zware maaltijden vlak voor het slapen.[/ITEM]

Door deze maatregelen te nemen, kunnen de symptomen van slaapparalyse worden verminderd en kan de algehele slaapkwaliteit verbeteren.

Lees verder

• Verlamming (paralyse): Soorten, oorzaken en symptomen