Slaapverlamming (slaapparalyse): Oorzaken en symptomen

In het midden van de nacht ontwaken en er zeker van zijn dat er een slechte figuur in de kamer aanwezig is en niet kunnen bewegen of praten is een heel enge gebeurtenis die vaak te wijten is aan slaapparalyse (slaapverlamming). Bij deze slaapstoornis is een patiënt tijdelijk niet in staat om te bewegen of praten wanneer hij ontwaakt. In werkelijkheid vertoeft de patiënt nog in de REM-fase van de slaap waardoor de hersenen ontwaken maar het lichaam nog in slaap is. Een slaapgebrek of een slechte slaapkwaliteit liggen vaak aan de basis van slaapverlamming. Wanneer de patiënt deze factoren aanpakt, verbeteren de symptomen van deze angstaanjagende aandoening meestal.

• Epidemiologie van slaapparalyse
• Oorzaken: Lichaam in REM-slaap terwijl hersenen ontwaken
• Risicofactoren van slaapverlamming
• Symptomen
• Verlamming van lichaam
• Hallucinaties: Slaapverlammende demonen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van tijdelijke verlamming en hallucinaties
• Prognose
• Complicaties van tijdelijk niet kunnen bewegen of praten tijdens het ontwaken

Epidemiologie van slaapparalyse

Tot 8-32% procent van de volwassenen ervaart minstens één keer in een leven slaapverlamming. De prevalentie is het hoogst bij psychiatrische patiënten.

Oorzaken: Lichaam in REM-slaap terwijl hersenen ontwaken

Er zijn drie soorten spieren in het menselijk lichaam:

• de hartspier (het hart)
• de gladde spieren (aanwezig in de interne organen en werken zonder de vrijwillige controle)
• de skeletspieren (doen de ledematen en andere lichaamsdelen bewegen)

Tijdens een episode van slaapverlamming werken de hartspier en gladde spieren prima, maar de patiënt verliest de controle over de skeletspieren.

Slaapparalyse treedt mogelijk op ieder moment tijdens de nacht op, maar de lichamelijke verlamming verschijnt meestal wel wanneer de patiënt zich in de REM-slaap (Rapid Eye Movement) of in de derde slaapfase bevindt (de droomfase). Tijdens de REM-slaap is het lichaam verlamd en blijft de patiënt dromen. Het lichaam beschermt zichzelf door zich te verlammen in deze slaapfase, zodat de dromen niet in het echt worden uitgevoerd. Bij een slaapverlamming vertoeft de patiënt in de REM-slaap waarbij de hersenen ontwaken maar het lichaam nog steeds verlamd is. De patiënt ontwaakt dus gedeeltelijk uit de REM-slaap waardoor hij zich tussen de slaap en het ontwaken bevindt.

Risicofactoren van slaapverlamming

Volgende groepen lopen een verhoogd risico op de slaapstoornis:

• nieuwe moeders
• patiënten die lange dutjes overdag nemen (meer dan twee uur)
• patiënten die op de rug slapen
• patiënten die overmatig stimulerende middelen gebruiken zoals tabak en alcohol
• patiënten met een overmatige slaap (meer dan negen uur per nacht)
• patiënten met een slaapgebrek (minder dan zes uur per nacht)
• patiënten met een verstoord slaapritme (bijvoorbeeld meermaals per nacht ontwaken)
• patiënten met narcolepsie, een aandoening die extreme vermoeidheid en een verlies van controle over de ledematen veroorzaakt
• patiënten met psychische aandoeningen (angst, stress, misbruik op jonge leeftijd, ...)
• studenten

Symptomen

Verlamming van lichaam

Meestal ontstaat de episode van slaapverlamming slechts éénmalig en komt dit daarna niet meer voor. Andere patiënten lijden af en toe aan slaapverlamming maar in ernstige gevallen ervaart een patiënt meermaals per nacht terugkerende episodes van slaapparalyse. Bij het merendeel van de patiënten ontstaat de episode na één à drie uur na het inslapen.

Wanneer een patiënt met slaapverlamming ontwaakt, ademt hij goed en kan hij alles rond hem heen zien en horen. De patiënt is echter niet in staat om te praten en te bewegen. De ledematen zijn bevroren en voelen zwaar aan en zelfs het bewegen van de tenen is onmogelijk. Ook het hoofd voelt zwaar aan. Na circa vijftien seconden tot enkele minuten krijgt de patiënt wel het gevoel van het lichaam terug.

Hallucinaties: Slaapverlammende demonen

‘Slaapverlammende demonen’ is een bijnaam voor de levendige, angstaanjagende visuele hallucinaties (zien van onechte beelden), auditieve hallucinaties (horen van onechte geluiden) en/of tactiele hallucinaties (onecht gevoel van aanraking) die sommige patiënten tijdens slaapverlamming ervaren. Ze komen voor wanneer patiënten in slaap vallen (hypnagogisch) of ontwaken (hypnopompisch). Deze afleveringen variëren van patiënt tot patiënt, maar veel voorkomende hallucinaties omvatten bijvoorbeeld:

• een sinister wezen dat op de borst zit zodat de patiënt het gevoel krijgt dat hij stikt
• gevoelens van zweefvliegen
• het gevoel hebben dat een persoon naar de patiënt kijkt
• uit het bed worden gesleept
• uit het lichaam treden
• voetstappen horen

Patiënten met dergelijke hallucinaties vinden dit doorgaans erg eng en daarom kunnen ze angstig zijn.

Alarmsymptomen

Bij de meeste patiënten treedt een episode van slaapverlamming eenmalig op, bijvoorbeeld door een slechte slaapkwaliteit of door een slaapgebrek. De aandoening is doorgaans niet gevaarlijk of ernstig. Treedt de verlamming vaker dan één keer per twee weken op, dan is het verstandig om een afspraak te maken bij de neuroloog of een slaapspecialist.

Diagnose en onderzoeken

Voor het opsporen van slaapparalyse bestaat er geen officiële diagnostische test. De arts stelt echter vast wat er is gebeurd tijdens een vraaggesprek.

Behandeling van tijdelijke verlamming en hallucinaties

Voldoende nachtrust, een regelmatig slaapritme en een goede slaapkwaliteit zijn nodig voor het behandelen van episodes van slaapverlamming. Hierbij is het van belang dat de patiënt eveneens stress vermindert. Verder vermijdt de patiënt alcohol en stimulerende middelen omdat dit de slaap verstoort. Tijdens een episode helpt het soms om de ogen snel te bewegen zodat de slaapverlamming sneller verdwijnt. Slapen op de rug is een mogelijke risicofactor voor slaapverlamming dus dit probeert de patiënt te vermijden bij het inslapen. Bij sommige patiënten gaan de symptomen sneller voorbij wanneer ze zich richten op één ledemaat en deze dan langzaam bewegen. Op die manier leidt de patiënt het brein af van de demonen / hallucinaties. Sommige patiënten nemen ook tricyclische antidepressiva in. De persoon die het bed deelt met een patiënt met de slaapstoornis, geeft de patiënt het best een hand wanneer een slaapverlamming optreedt. Dit doorbreekt namelijk de enge gebeurtenis.

Prognose

De patiënt krijgt het gevoel over het lichaam binnen enkele seconden tot minuten terug dus de patiënt mag niet panikeren. Des te meer angst hij heeft, des te langer hij het gevoel heeft dat de slaapparalyse aanhoudt. Wanneer de patiënt bovendien het ‘foutje’ in de hersenen toewijst aan een bovennatuurlijke ervaring in plaats van een probleem met de REM-slaap, houdt de episode ook langer aan.

Complicaties van tijdelijk niet kunnen bewegen of praten tijdens het ontwaken

Sommige patiënten met terugkerende slaapverlamming nemen 's nachts stimulerende middelen of proberen andere methoden om wakker te blijven, wat behoorlijk ongezond kan zijn. Verder ervaren sommige patiënten ook onrealistische gedachten door de slaapparalyse, zoals dat ze bezeten zijn door de duivel. Deze soorten overtuigingen schaden mogelijk de relaties met de partner, vrienden en familie. Sommige patiënten denken dat ze gek worden. Het is vooral moeilijk voor patiënten die al een psychose (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties) hebben; ze hebben het nog moeilijker om onderscheid te maken tussen realiteit en de hallucinaties.

Lees verder

• Verlamming (paralyse): Soorten, oorzaken en symptomen