Tactiele hallucinaties: Onecht gevoel van aanraking

Patiënten die lijden aan hallucinaties nemen dingen waar die in werkelijkheid niet bestaan. Deze valse zintuiglijke waarneming zonder echte externe prikkels is meestal visueel of auditief, maar af en toe ontstaan ook hallucinaties inzake geur, smaak en gevoel. Tactiele hallucinaties duiden op een denkbeeldig gevoel van iets dat het lichaam aanraakt. Dit symptoom komt voor bij diverse psychische en neurologische aandoeningen maar ook enkele omgevingsfactoren zijn verantwoordelijk voor tactiele hallucinaties. Cognitieve gedragstherapie is vaak inzetbaar voor het behandelen van patiënten die lijden aan tactiele hallucinaties, maar ook andere therapievormen zijn bekend voor dit symptoom.

• Oorzaken van tactiele hallucinaties
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van onecht gevoel van waarneming
• Copingstrategieën
• Medicatie
• Psychische ondersteuning
• Psycho-educatie
• Complicaties van tactiele hallucinatie

Oorzaken van tactiele hallucinaties

Een tactiele hallucinatie is een vorm van hallucinaties. Dit komt tot stand door enkele veranderingen in de hersenfunctie. Wellicht werkt de elektrische activiteit binnen een bepaald hersengebied niet goed als gevolg van:

• fantoompijn (pijn en sensaties in ledemaat na amputatie)
• formicatie: insecten die op of onder hun huid kruipen en die in feite niet aanwezig is
• het gebruik van illegale drugs (drugsmisbruik)
• medicijnen: medicijnen voor de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met bevingen), antidepressiva, anti-epileptica of antihypertensiva (medicatie voor de behandeling van een hoge bloeddruk) (medicijnen tasten de neurotransmitters in de hersenen mogelijk aan)
• misbruik van alcohol (alcoholmisbruik) of ontwenningsverschijnselen van alcohol (delirium tremens)
• neurologische aandoeningen: de ziekte van Parkinson, de ziekte van Alzheimer (vorm van dementie), Lewy-body-dementie (problemen met denken, slapen en humeur), narcolepsie (overmatig slaperig en verlies van controle van de ledematen)
• psychiatrische en psychische aandoeningen: een depressie, schizofrenie (aandoening met o.a. waanideeën en hallucinaties), manie (extreme energie veroorzaakt door een bipolaire stoornis of een andere stemmingsstoornis), een psychose (verlies van realiteit met wanen en hallucinaties) …

Symptomen

Meestal veroorzaakt de hallucinatie onaangename, ongemakkelijke, verontrustende gevoelens. Bij een tactiele hallucinatie denkt de patiënt een aanraking of beweging op het lichaam te voelen, terwijl dit in werkelijkheid niet aanwezig is. De patiënt voelt bijvoorbeeld een kietelend gevoel terwijl niemand of niets hem aanraakt. Volgende symptomen komen hierbij nog voor:

• het gevoel alsof de huid van het gezicht en het hoofd uitgerekt is
• het gevoel alsof de maag of andere organen van het lichaam intern bewegen of verschuiven
• het gevoel alsof een insect of een worm op of onder de huid kruipt (formicatie)
• het gevoel alsof iemand op de lippen kust of geslachtsgemeenschap heeft, ook al bevindt zich niemand rond de patiënt
• valse jeuk en een branderig gevoel van de huid

Patiënten die lijden aan de ziekte van Parkinson, voelen zich tijdens het lopen in het ‘luchtledige’ (zweven in de lucht) of anders lijkt het alsof ze op katoen lopen.

Sommige patiënten ervaren op hetzelfde moment verschillende soorten hallucinaties.

Diagnose en onderzoeken

Om (tactiele) hallucinaties te diagnosticeren, is eerst een grondige medische geschiedenis van de patiënt nodig. Verder voert de arts een lichamelijk, neurologisch en psychisch onderzoek uit. Beeldvormende onderzoeken zoals een elektro-encefalografie (EEG: hersenfilmpje) en MRI-scan van de hersenen zijn eveneens essentieel om aandoeningen uit te sluiten of op te sporen. Een uitgebreid bloedonderzoek en urineonderzoek is tot slot nodig.

Behandeling van onecht gevoel van waarneming

De behandeling van tactiele hallucinaties bestaat uit het aanpakken van de onderliggende oorzaak die verantwoordelijk is voor tactiele hallucinaties

Copingstrategieën

Sommige patiënten minimaliseren de frequentie van hallucinaties en de ernst van de symptomen door copingstrategieën te gebruiken. Vooral bij neurologische aandoeningen zijn volgende tips en trucs voor een aantal patiënten effectief:
bezig zijn met hobby's, naar muziek luisteren of televisie kijken

• ergens rustig of vredig gaan zitten
• fysiek actief zijn
• hardop praten of in de geest praten
• het gezelschap van vrienden en geliefden opzoeken
• liggen of gaan slapen
• meditatie en ontspanningstechnieken
• uitlokkende factoren herkennen en vermijden
• zichzelf vertellen dat de hallucinatie uiteindelijk zal verdwijnen en niet echt is

Medicatie

Antipsychotica behandelen veel psychische stoornissen. Benzodiazepinen behandelen delirium tremens. Andere medicijnen behandelen de ziekte van Parkinson. Verschillende medicijnen verhogen het risico op hallucinaties en daarom is het aanpassen van de dosis of het stopzetten van het medicijn soms nodig onder toezicht van een arts.

Psychische ondersteuning

Daarnaast is cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie) in veel gevallen nodig om de emotionele symptomen te verminderen zoals de angst voor hallucinaties en ook om hallucinaties te begrijpen. Steun van familieleden en vrienden is eveneens belangrijk.

Psycho-educatie

Eén van de grootste problemen bij het behandelen van hallucinaties is dat veel patiënten terughoudend zijn om toe te geven dat ze lijden aan hallucinaties. Daarom is het belangrijk om correcte informatie en voorlichtingsmateriaal te lezen over hallucinaties en aandoeningen en omgevingsfactoren waarbij dit tot uiting kan komen. Dit helpt patiënten om de symptomen te begrijpen en mogelijke behandelingsopties te identificeren. Psycho-educatie is ook vaak nuttig voor familieleden, partners of vrienden zodat ze meer begrip en ondersteunende zorg kunnen bieden.

Complicaties van tactiele hallucinatie

Het is belangrijk dat een patiënt goed begrijpt dat hallucinaties onechte percepties zijn, want onbehandeld ontstaan mogelijk ernstige of gevaarlijke complicaties. Zo is het mogelijk dat een patiënt bijvoorbeeld een onecht brandend gevoel ervaart op de huid en wil hij het lichaam koelen door van een hoge brug in het water te springen. Verder ervaren veel patiënten angstige gevoelens. Het is bijgevolg zeer belangrijk om ondersteuning en een behandeling voor het onderliggend probleem te krijgen.

Lees verder

• Hallucinaties: Waanvoorstellingen en onechte percepties