Kartagener-syndroom: Afwijkingen aan luchtwegen en organen

Het Kartagener-syndroom is een zeldzame erfelijke aandoening die wordt gekenmerkt door afwijkingen aan de luchtwegen, zoals chronische sinusitis (bijholteontsteking) en bronchiëctasieën (uitzetting en irritatie van de luchtwegen). Vaak gaat deze aandoening gepaard met situs inversus, een toestand waarbij de organen in een spiegelbeeldige positie staan ten opzichte van hun normale locatie. Onvruchtbaarheid komt ook vaak voor bij deze aandoening. Het syndroom werd voor het eerst beschreven door de arts Siewert in 1904, maar de Zwitserse arts Manes Kartagener heeft de aandoening uitgebreider gedocumenteerd in 1933.

• Synoniemen Kartagener-syndroom
• Epidemiologie erfelijke stofwisselingsziekte
• Mechanisme
• Oorzaken en erfelijkheid
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen Kartagener-syndroom

Het Kartagener-syndroom (KS) staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Afzelius-syndroom
• Ciliaire dysfunctie
• Dextrocardie-bronchiëctasie-sinusitis syndroom
• Immotile cilia syndrome
• Kartagener’s triade
• Siewert syndroom
• Syndroom van Kartagener

Epidemiologie erfelijke stofwisselingsziekte

Het Kartagener-syndroom is een zeldzame genetische aandoening die wordt gekarakteriseerd door een combinatie van bronchiale ciliaire dyskinesie, situs inversus (de omgekeerde positionering van inwendige organen) en chronische sinusitis. Het komt voor bij ongeveer 1 op de 16.000 tot 1 op de 32.000 geboorten, hoewel de prevalentie kan variëren afhankelijk van de geografische regio en de aanwezigheid van genetische voorouders die de aandoening dragen.

Prevalentie van Kartagener-syndroom

Het Kartagener-syndroom is relatief zeldzaam, maar komt vaker voor in bepaalde populaties. Studies hebben aangetoond dat het vaker voorkomt bij mensen van Europese of Aziatische afkomst, maar zeldzaam is in Afrikaanse populaties. De prevalentie is geschat tussen de 1 op de 16.000 en 1 op de 32.000 geboorten, hoewel dit moeilijk precies vast te stellen is vanwege de variëteit aan genetische mutaties die de aandoening kunnen veroorzaken.

Situs inversus en genotypische variatie

Situs inversus, de omgekeerde plaatsing van organen in het lichaam, komt voor bij ongeveer 50% van de gevallen van het Kartagener-syndroom. De genetische basis van het syndroom wordt vaak geassocieerd met mutaties in genen die betrokken zijn bij de beweging van cilia, zoals het DNAH5- of DNAI1-gen.

Leeftijd en geslacht

Hoewel het Kartagener-syndroom van invloed kan zijn op mensen van alle leeftijden en geslachten, wordt het vaak gediagnosticeerd in de kindertijd, wanneer symptomen zoals chronische sinusitis, gehoorverlies, en ademhalingsproblemen beginnen. Er zijn geen duidelijke geslachtsverschillen in de prevalentie van het syndroom, hoewel sommige onderzoeken suggereren dat mannen meer last hebben van luchtwegproblemen dan vrouwen.

Mechanisme

Het Kartagener-syndroom wordt veroorzaakt door een defect in de beweging van de cilia, de haarachtige structuren die zich aan de oppervlakte van cellen bevinden. Deze cilia spelen een cruciale rol bij het transporteren van slijm en andere deeltjes door de luchtwegen, het voortbewegen van eicellen in de vrouwelijke voortplantingsorganen, en het handhaven van de normale functie van verschillende organen. Bij het Kartagener-syndroom functioneren de cilia niet goed, wat leidt tot verschillende gezondheidsproblemen.

Defect in de ciliaire beweging

Het mechanisme achter het Kartagener-syndroom is een defect in de motiliteit van de cilia, wat het transport van slijm in de luchtwegen belemmert. Dit resulteert in een ophoping van slijm, wat kan leiden tot chronische infecties van de luchtwegen, zoals sinusitis, bronchitis en longontsteking.

Genetische mutaties en ciliaire dyskinesie

De genetische basis van het syndroom wordt meestal geassocieerd met mutaties in genen die coderen voor proteïnen die betrokken zijn bij de structuur en functie van de cilia. Deze mutaties beïnvloeden de beweging van de cilia, wat de normale functie van de luchtwegen en voortplantingsorganen verstoort.

Situs inversus en ciliaire motiliteit

Situs inversus, de omgekeerde plaatsing van de organen, komt voor bij ongeveer de helft van de patiënten met het Kartagener-syndroom. Dit gebeurt doordat het defect in de ciliaire beweging ook invloed heeft op de normale symmetrie van de organen in het lichaam tijdens de vroege ontwikkeling.

Oorzaken en erfelijkheid

Het Kartagener-syndroom is aangeboren en wordt veroorzaakt door een defect in het trilhaarmechanisme, dat essentieel is voor de normale werking van cilia (trilhaartjes) in het lichaam. Dit defect is te wijten aan mutaties in verschillende genen die betrokken zijn bij de functie van de cilia. De aandoening volgt een autosomaal recessief overervingspatroon, wat betekent dat een persoon twee defecte kopieën van het gen moet erven (één van elke ouder) om de aandoening te ontwikkelen.

Risicofactoren

Het Kartagener-syndroom is een erfelijke aandoening die wordt overgedragen volgens een autosomaal recessief patroon. Dit betekent dat een patiënt het syndroom moet erven van beide ouders die drager zijn van het defecte gen. Er zijn enkele risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van deze aandoening kunnen verhogen.

Autosomaal recessief overervingspatroon

Het Kartagener-syndroom wordt meestal geërfd via een autosomaal recessief patroon, wat betekent dat een patiënt twee defecte kopieën van het betrokken gen moet hebben om de aandoening te ontwikkelen. Dragers van één defecte kopie vertonen geen symptomen, maar kunnen het defect doorgeven aan hun kinderen.

Genetische achtergrond en mutaties

Genetische mutaties in de genen die betrokken zijn bij de ciliaire beweging, zoals DNAH5 en DNAI1, worden geassocieerd met het Kartagener-syndroom. De kans op het syndroom is verhoogd bij mensen die drager zijn van deze specifieke mutaties, en het komt vaker voor bij bepaalde bevolkingsgroepen met een hoger percentage van dragerschap.

Ouders die drager zijn van defecte genen

Wanneer beide ouders drager zijn van een defect gen voor het Kartagener-syndroom, is de kans 25% dat hun kind de aandoening zal ontwikkelen. Dragers hebben geen symptomen, maar kunnen de genetische afwijking doorgeven aan hun nakomelingen.

Risicogroepen

Patiënten die een genetische predispositie hebben voor het Kartagener-syndroom, zijn de belangrijkste risicogroep. Er zijn geen specifieke omgevingsfactoren die het risico op het ontwikkelen van het syndroom beïnvloeden, aangezien het een genetische aandoening is.

Genetische predispositie en familiegeschiedenis

Gezinsleden van patiënten met het Kartagener-syndroom hebben een verhoogd risico om het syndroom ook te ontwikkelen, vooral als er een familiale geschiedenis van autosomaal recessieve aandoeningen is.

Bevolkingsgroepen met verhoogd risico

Hoewel het Kartagener-syndroom voorkomt in alle bevolkingsgroepen, komt het vaker voor bij mensen van Europese en Aziatische afkomst, met een relatief lagere prevalentie bij Afrikaanse populaties.

Symptomen

Het Kartagener-syndroom wordt gekenmerkt door twee belangrijke afwijkingen: primaire ciliaire dyskinesie (PCD) en situs inversus (aandoening waarbij organen in spiegelbeeldige positie staan).

Primaire ciliaire dyskinesie (PCD)

Bij PCD functioneren de cilia niet normaal; ze bewegen niet, bewegen onvoldoende of bewegen in de verkeerde richting. Dit resulteert in een ophoping van bacteriën en slijm in de luchtwegen, wat leidt tot chronische infecties van de bovenste en onderste luchtwegen. De onbeweeglijkheid van de cilia in de voortplantingsorganen kan bij mannen leiden tot onvruchtbaarheid (mannelijke onvruchtbaarheid). Vrouwen met PCD kunnen ook onvruchtbaar zijn (vrouwelijke onvruchtbaarheid) door de onbeweeglijkheid van cilia in de eileiders.

Chronische sinusitis
Patiënten met het Kartagener-syndroom hebben vaak chronische sinusitis, waarbij de sinussen langdurig gezwollen en ontstoken zijn. Dit kan leiden tot terugkerende middenoorontstekingen (otitis media), wat kan resulteren in ernstige complicaties zoals huidschade en gehoorverlies. Een loopneus is ook een veelvoorkomend symptoom.

Verwijde en geïrriteerde luchtwegen
Patiënten met het Kartagener-syndroom ontwikkelen vaak bronchiëctasieën, een aandoening waarbij de luchtwegen verwijd en geïrriteerd zijn door herhaalde infecties. Dit resulteert in chronische hoest (), vermoeidheid ([ARTIKEL=192529]) en kortademigheid ([ARTIKEL=183851]). Bronchiëctasieën komen bijna altijd voor bij volwassenen met het syndroom.

Situs inversus

Ongeveer de helft van de patiënten met PCD heeft ook situs inversus. Bij deze aandoening liggen de organen in een spiegelbeeldige positie ten opzichte van hun normale locatie. Bij "situs inversus totalis" bevinden alle organen zich in spiegelbeeldige positie. Bij "situs inversus thoracalis" zijn alleen de longen en het hart verplaatst, en bij "situs inversus abdominalis" zijn de lever, maag en milt verplaatst.

Alarmsymptomen

De symptomen van het Kartagener-syndroom kunnen variëren, maar er zijn verschillende alarmsymptomen die wijzen op de aanwezigheid van deze genetische aandoening.

Chronische sinusitis en ademhalingsproblemen

Een van de meest voorkomende symptomen van het Kartagener-syndroom is chronische sinusitis, die gepaard kan gaan met terugkerende luchtweginfecties, hoesten, en kortademigheid. Patiënten hebben vaak moeite om slijm effectief op te hoesten door de defecte werking van de cilia.

Situs inversus en orgaanverschuivingen

Situs inversus, de omgekeerde positionering van de interne organen, kan vaak een indicatie zijn van het Kartagener-syndroom, hoewel het soms zonder andere symptomen kan worden ontdekt bij röntgen- of echografieonderzoeken.

Problemen met voortplanting

Patiënten met het Kartagener-syndroom kunnen ook problemen ondervinden met vruchtbaarheid, vooral bij mannen, vanwege de impact van de defecte cilia op de voortplantingsorganen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

Bij de diagnose van het Kartagener-syndroom worden de volgende primaire symptomen vaak waargenomen:

1. bronchiëctasieën (bij volwassenen)
2. chronische sinusitis
3. situs inversus

De diagnose wordt soms gesteld bij de geboorte als de pasgeborene ademhalingsproblemen vertoont die zuurstoftherapie vereisen. Vaak wordt het syndroom echter gediagnosticeerd tijdens de vroege adolescentie, wanneer de patiënt chronische sinusitis en [ARTIKEL=190699]oorinfecties heeft en andere oorzaken worden uitgesloten. Andere symptomen kunnen neuspoliepen, verminderde reukzin (hyposmie) en gehoorverlies zijn. Tevens kan clubbing van de vingers en tenen optreden, wat duidt op een tekort aan zuurstof naar de extremiteiten.

Diagnostisch onderzoek

Om de diagnose te bevestigen, kan de arts een röntgenfoto en een CT-scan van de borstkas maken om situs inversus, bronchiëctasieën en eventuele sinusmisvormingen te identificeren. Een biopsie van weefsel uit de neus, luchtpijp of neusamandelen kan worden uitgevoerd om de structuur en functie van de cilia microscopisch te onderzoeken. Daarnaast kan een sputumcultuur helpen bij het identificeren van infectieuze agentia. Een sperma-analyse kan abnormale beweeglijkheid of structurele afwijkingen van sperma aantonen. Bij jonge patiënten kan een ademtest nuttig zijn om verminderde opname van ingeademde stoffen zoals sacharine of lachgas te detecteren.

Differentiële diagnose

De volgende aandoeningen kunnen symptomen vertonen die lijken op die van het Kartagener-syndroom, en moeten worden overwogen bij de diagnose:

• aangeboren kraakbeendeficiëntie
• adenoïd hyperplasie
• alfa1-antitrypsine-deficiëntie
• allergische bronchopulmonale aspergillose
• allergische rhinitis
• bronchomalacie
• bronchusobstructie
• chronische afstoting na orgaantransplantatie
• chronische aspiratie
• bronchoalveolair carcinoom
• buitenbaarmoederlijke bronchus
• idiopathische interstitiële longontsteking (= pneumonie: ontsteking van de onderste luchtwegen)
• longsekwester
• longslagaderaneurysma
• tumor
• ernstige atopie
• het gele nagel-syndroom (symptomen aan benen, ademhaling en nagels)
• het Young-syndroom
• idiopathische interstitiële longontsteking
• idiopathische longfibrose (littekenweefsel in de longen zonder bekende oorzaak)
• idiopathische neuspoliepen
• immunosuppressie
• inademing van giftige stoffen en rook
• longsekwester
• mucoviscidose
• postinfectieuze bronchiëctasieën
• recidiverende aspiratiepneumonie
• Samter triade
• tracheobronchomegalie
• verworven obstructie door een vreemd lichaam, tumor, lymfadenopathie (gezwollen lymfeklieren), COPD, mucoïd impactie en bindweefselziekten

Behandeling

Hoewel het Kartagener-syndroom niet te genezen is, kunnen de symptomen en complicaties wel behandeld worden. Behandeling omvat vaak:

• Lage doses antibiotica en vaccinaties om chronische ademhalingsproblemen en bijholteontstekingen (sinusitis) te behandelen.
• Oorbuisjes kunnen helpen bij het verminderen van terugkerende middenoorinfecties en gehoorverlies.
• Inhalatiecorticosteroïden kunnen verlichting bieden bij symptomen van bronchiëctasieën.
• Bronchoscopie en tracheotomie kunnen worden gebruikt om slijm uit de luchtwegen te verwijderen.
• In ernstige gevallen kan een longtransplantatie noodzakelijk zijn.

Prognose

De prognose van het Kartagener-syndroom is sterk afhankelijk van de ernst van de symptomen en de tijdige diagnose. Vroege interventie en een passende behandeling kunnen de kwaliteit van leven verbeteren en complicaties verminderen.

Chronische luchtwegaandoeningen en infecties

Patiënten met het Kartagener-syndroom hebben vaak chronische luchtwegaandoeningen die de prognose beïnvloeden. Herhaalde infecties kunnen leiden tot blijvende schade aan de longen en andere ademhalingsorganen, wat de levenskwaliteit kan verminderen.

Vruchtbaarheid en reproductieve gezondheid

Hoewel de meeste patiënten met het Kartagener-syndroom vruchtbaar zijn, kunnen mannen met het syndroom problemen ondervinden met sperma- en zaadbeweging door de defecte cilia, wat hun vermogen om een kind te verwekken kan beïnvloeden.

Levensverwachting

De levensverwachting van patiënten met het Kartagener-syndroom is vergelijkbaar met die van de algemene bevolking, hoewel de gezondheid van de luchtwegen van groot belang is voor het handhaven van een goede levenskwaliteit.

Complicaties

Complicaties die kunnen optreden bij patiënten met het Kartagener-syndroom zijn onder meer bronchiëctasieën, longontsteking, geleidende doofheid en waterhoofd (verhoogd hersen- en ruggenmergvocht in de schedel).

Preventie

Aangezien het Kartagener-syndroom een genetische aandoening is, kan het niet volledig worden voorkomen. Er zijn echter maatregelen die kunnen helpen de symptomen te beheersen en complicaties te voorkomen.

Genetisch advies en voortplantingsopties

Voor gezinnen met een voorgeschiedenis van het Kartagener-syndroom kan genetisch advies nuttig zijn om het risico van het syndroom in toekomstige generaties te begrijpen. In sommige gevallen kunnen technieken zoals pre-implantatie genetische diagnostiek helpen om het risico van overdracht te verminderen.

Behandeling van luchtweginfecties

Het beheer van luchtweginfecties is essentieel voor patiënten met het Kartagener-syndroom. Regelmatige opvolging, antivirale of antibiotische behandelingen, en fysiotherapie kunnen helpen om de gezondheid van de luchtwegen te behouden.

Fysiotherapie en ademhalingsoefeningen

Fysiotherapie gericht op ademhalingsoefeningen kan helpen bij het verbeteren van de longfunctie en het verlichten van symptomen van luchtwegaandoeningen.

Lees verder

• Situs inversus: Aandoening met gespiegelde organen