Jacobsen-syndroom: Aangeboren aandoening

Het Jacobsen-syndroom is een aangeboren aandoening die ontstaat door een ontbrekend stuk van chromosoom 11 (deletie). Hierdoor variëren de symptomen sterk. De meeste patiënten hebben een vertraagde ontwikkeling en afwijkingen in gedrag, uiterlijk en bloed. Daarnaast zijn tal van andere symptomen mogelijk. Dr. Jacobsen beschreef de ziekte voor het eerst in de medische literatuur in 1973.

• Synoniemen Jacobsen-syndroom
• Epidemiologie van het Jacobsen-syndroom
• Oorzaken en erfelijkheid: Deletie van genetisch materiaal
• Symptomen: Afwijkingen aan gezicht, bloed en centraal zenuwstelsel
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van het Jacobsen-syndroom

Synoniemen Jacobsen-syndroom

Het Jacobsen-syndroom is ook bekend onder de volgende synoniemen:

• 11q deletiesyndroom
• 11q syndroom, gedeeltelijk
• 11q23 deletiesyndroom
• Del (11) (q23.3)
• Del (11) (qter)
• Deletie 11q-syndroom, gedeeltelijk
• Distale 11q monosomie
• Distale 11q-syndroom
• Distale deletie 11q
• Distale monosomie 11q
• Gedeeltelijke monosomie van de lange arm van chromosoom 11
• Jacobsen trombocytopenie
• Monosomie 11q gedeeltelijk
• Monosomie 11qter
• Telomeren deletie 11q
• Terminale deletie 11q

"JBS" is de afkorting van deze aandoening.

Epidemiologie van het Jacobsen-syndroom

Het Jacobsen-syndroom is zeer zeldzaam. Het komt voor bij 1 op 100.000 pasgeborenen. Sinds de beschrijving van de aandoening zijn enkele honderden gevallen bekend. Ongeveer twee keer zoveel vrouwen als mannen worden geboren met het syndroom.

Oorzaken en erfelijkheid: Deletie van genetisch materiaal

De aangeboren aandoening ontstaat door een deletie van genetisch materiaal in chromosoom 11. Mogelijk zijn 340 genen, die nodig zijn voor de ontwikkeling van normale lichaamsfuncties, betrokken. Omdat deze deletie plaatsvindt aan het uiteinde (terminus) van de lange (q) arm van chromosoom 11, staat het Jacobsen-syndroom ook bekend als terminale deletie 11q. In de meeste gevallen is de aandoening niet erfelijk en ontstaat de deletie tijdens de reproductieve celdeling van de baby in de baarmoeder.

Symptomen: Afwijkingen aan gezicht, bloed en centraal zenuwstelsel

Het Jacobsen-syndroom veroorzaakt uiteenlopende symptomen. Vooral de ontwikkeling is aangetast. Daarnaast ontstaan afwijkingen aan het gezicht en het bloed.

Centraal zenuwstelsel

Het centraal zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) is bij pasgeborenen aangetast. Dit leidt tot verminderde intelligentie, ontwikkelingsproblemen en een motorische achterstand. Kinderen hebben problemen met spreken, lopen, staan en zitten. Later ontstaan gedragsproblemen zoals dwangmatig gedrag, een korte aandachtsspanne en gemakkelijk afgeleid zijn. Vaak krijgen kinderen met het Jacobsen-syndroom de diagnose ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder).

Gezicht

Patiënten hebben vaak schedelafwijkingen, zoals een groot hoofd (macrocefalie) of een puntig voorhoofd (trigonocefalie). Andere veelvoorkomende gezichtsafwijkingen zijn:

• een brede neusbrug
• een dunne bovenlip
• een kleine onderkaak
• een V-vormige mond
• gebitsafwijkingen
• hangende oogleden (ptosis)
• huid die de binnenste ooghoeken bedekt (epicanthale plooien)
• kleine, laagstaande oren die naar achter gedraaid zijn
• ver uit elkaar staande ogen (hypertelorisme)

Bloed
Bijna alle patiënten hebben bij de geboorte het bloedziekte "Paris-Trousseau syndroom". Hierdoor is de functie van de bloedplaatjes abnormaal, wat leidt tot trombocytopenie of pancytopenie (verlaagd aantal van alle bloedcellen). Deze bloedplaatjesaandoening veroorzaakt problemen met overmatige bloedingen en snel blauwe plekken.

Andere symptomen

Andere veelvoorkomende symptomen zijn:

• afwijkingen aan de genitaliën
• afwijkingen aan het gezichtsvermogen, zoals iriscoloboom (oogziekte waarbij een deel van het oog ontbreekt) en een lui oog (amblyopie)
• afwijkingen aan het gehoor
• afwijkingen aan het immuunsysteem
• eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid)
• gastro-intestinale afwijkingen
• hartafwijkingen
• hormonale veranderingen
• nierafwijkingen
• otitis media (middenoorontsteking), frequente oorinfecties, sinusitis en terugkerende luchtweginfecties
• slaapproblemen
• skeletafwijkingen, waaronder clinodactylie (zijwaartse verkromming van vingers of tenen), syndactylie (vergroeiing van vingers of tenen), klompvoeten (voeten draaien naar binnen en beneden) en contracturen, en scoliose (vooral tijdens de adolescentie)
• voedingsproblemen, wat leidt tot een slechte groei en laag gewicht

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De diagnose wordt meestal gesteld bij de geboorte of in de vroege kindertijd. De gezichtsafwijkingen zijn vaak meteen zichtbaar. Verder voert de arts een uitgebreid lichamelijk en neurologisch onderzoek uit.

Diagnostisch onderzoek

Een kenmerkend symptoom van de aandoening is de slechte werking van de bloedplaatjes, wat een bloedonderzoek vereist voor de diagnose. Verder zijn een gehooronderzoek, oogonderzoek, endocrien onderzoek en immunologisch onderzoek nodig. Een cytogenetische analyse (chromosoomonderzoek) bevestigt de diagnose. Prenatale diagnostiek is mogelijk door middel van cytogenetische analyse, waarbij de arts een monster van het vruchtwater uit de placenta van de zwangere vrouw neemt of een vlokkentest uitvoert.

Differentiële diagnose

Symptomen van de volgende aandoeningen kunnen lijken op de variëteit van symptomen van het Jacobsen-syndroom:

• Kabuki-syndroom (afwijkingen aan hoofd, gezicht, hersenen en skelet)
• Noonan-syndroom
• Turner-syndroom (aandoening bij meisjes door missende genen)
• verworven trombocytopenie als gevolg van sepsis (bloedvergiftiging: overdreven reactie van het immuunsysteem op ziektekiemen)

Behandeling

Er is geen effectieve behandeling voor het Jacobsen-syndroom. Een ondersteunende behandeling waarbij kinderartsen, neurologen, oogartsen, orthopedisch specialisten, pediatrische cardiologen en andere zorgverleners samenwerken, is nodig. Deze behandelingen worden zo snel mogelijk ingezet om de beste resultaten te bereiken. Bij voedingsproblemen krijgt de patiënt sondevoeding. Een hartoperatie kan nodig zijn bij ernstige hartafwijkingen, wat meestal in de neonatale periode gebeurt. De patiënt krijgt standaard antibiotica. Regelmatig bloedonderzoek is noodzakelijk en een bloedtransfusie kan nodig zijn bij operaties. Infecties worden behandeld met medicatie. Patiënten met oogproblemen krijgen een bril, contactlenzen of een oogoperatie. Orthopedische technieken, eventueel in combinatie met chirurgie, worden gebruikt om afwijkingen aan gewrichten, pezen, spieren en botten te behandelen. Fysiotherapie verbetert coördinatie en mobiliteit. Voor de vertraagde ontwikkeling zijn fysiotherapie, logopedie en ergotherapie beschikbaar. Speciaal onderwijs en psychologische ondersteuning zijn ook beschikbaar.

Prognose

Voor ongeveer 20% van de patiënten met het Jacobsen-syndroom is de prognose somber, en zij overlijden vaak voor de leeftijd van twee jaar als gevolg van hartproblemen of bloedingen. De levensverwachting van patiënten met het Jacobsen-syndroom is niet goed bekend, maar sommige patiënten bereiken de volwassenheid.

Complicaties van het Jacobsen-syndroom

Het Jacobsen-syndroom, ook wel bekend als terminale deletie 11q, is een zeldzame genetische aandoening veroorzaakt door een deletie op de lange arm van chromosoom 11. Deze deletie kan leiden tot een scala aan lichamelijke en verstandelijke problemen. De ernst van de symptomen varieert sterk van persoon tot persoon.

Naast de primaire kenmerken van het Jacobsen-syndroom, zoals craniofaciale dysmorfie, hartafwijkingen, intellectuele achterstand en bloedingsstoornissen, kunnen er ook verschillende complicaties optreden:

• Hartproblemen: Congenitale hartafwijkingen komen vaak voor bij mensen met het Jacobsen-syndroom. Deze kunnen mild tot ernstig zijn en vereisen mogelijk chirurgische ingrepen of medicatie.
• Ontwikkelingsvertraging: Vertraging in de fysieke en mentale ontwikkeling is een veelvoorkomende complicatie. Dit kan leiden tot problemen met motoriek, spraak, leren en sociale vaardigheden.
• Voedingsproblemen: Sommige kinderen met het Jacobsen-syndroom hebben moeite met voeden, wat kan leiden tot ondervoeding. Dit kan te wijten zijn aan zwakte in de spieren die nodig zijn om te slikken of te zuigen, of aan gastro-intestinale problemen.
• Immuuntekorten: Mensen met het Jacobsen-syndroom hebben vaker last van infecties doordat hun immuunsysteem mogelijk niet goed functioneert.
• Epilepsie: Epileptische aanvallen komen voor bij een klein percentage mensen met het Jacobsen-syndroom.
• Hoorproblemen: Hoorverlies is een veelvoorkomende complicatie. Dit kan mild tot ernstig zijn en kan baat hebben bij hoortoestellen of cochleaire implantaten.
• Oogproblemen: Visuele problemen, zoals bijziendheid, scheelzien en verziendheid, komen vaak voor.
• Slaapproblemen: Slaapstoornissen, zoals slaapapneu en slaapwandelen, kunnen optreden.
• Gedragsproblemen: Agressie, hyperactiviteit en autistische kenmerken kunnen voorkomen.
• Psychische problemen: Angst, depressie en psychose kunnen zich ontwikkelen.

Niet alle mensen met het Jacobsen-syndroom zullen deze complicaties ervaren. De ernst en het type complicaties kunnen per persoon sterk variëren.

Goede medische zorg en begeleiding kunnen de kwaliteit van leven van mensen met het Jacobsen-syndroom aanzienlijk verbeteren. Regelmatige controles bij een arts zijn essentieel om complicaties op te sporen en te behandelen.