Psychotische depressie: Depressieve symptomen en psychose

Sommige patiënten met een ernstige depressie ervaren ook een psychose naast de gebruikelijke symptomen van een depressie. Een psychose is een psychische aandoening waarbij een patiënt dingen begint te zien en horen die er niet echt zijn (hallucinaties) of valse ideeën over de werkelijkheid ervaren (wanen). Verder is mogelijk ook sprake van ongeorganiseerd of ongeordend denken. Wanneer een psychose optreedt naast een depressie, staat dit bekend als een ‘psychotische depressie’ (depressieve stoornis met psychotische kenmerken). De exacte oorzaak is niet gekend, maar mogelijk spelen genetische factoren en hoge niveaus van het stresshormoon cortisol een rol. Een psychotische depressie is mogelijk een beangstigende aandoening, maar een enkele behandelingen zijn beschikbaar voor het verlichten van de klachten. De vooruitzichten voor het herstel zijn tot slot goed met de juiste behandeling.

• Epidemiologie van psychische aandoening
• Oorzaken: Genetische factoren en verhoogde cortisolwaarden
• Risicofactoren van psychotische depressie
• Symptomen
• Depressie
• Bijkomende tekenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van depressieve stoornis met psychotische kenmerken
• Medicatie
• Elektroconvulsietherapie
• Prognose van een depressie met psychotische symptomen
• Complicaties van symptomen van depressie en psychose

Epidemiologie van psychische aandoening

Circa 3 tot 11% van alle personen krijgt tijdens het leven te maken met een ernstige depressie. 10 tot 15% van de patiënten met een ernstige klinische depressie ontwikkelt een psychotische depressie. Het is echter onmogelijk om een exact aantal te kleven op patiënten die mogelijk vatbaar zijn voor een psychotische depressie, omdat er anno oktober 2020 onvoldoende bekend is over de oorzaken van de aandoening. Bovendien veranderen de definities en meetinstrumenten voor een depressie voortdurend, dus daarom zijn ook prevalentiecijfers erg variabel.

Oorzaken: Genetische factoren en verhoogde cortisolwaarden

De exacte oorzaak van een psychotische depressie is onbekend anno oktober 2020, maar er zijn wel enkele theorieën bekend. Mogelijk is de psychische aandoening te wijten aan een combinatie van genen. Bepaalde genen zijn verantwoordelijk voor depressieve symptomen, terwijl andere mogelijk verantwoordelijk zijn voor de psychotische symptomen. Hierdoor heeft een patiënt een genetische kwetsbaarheid voor een depressie en/of psychose geërfd. Deze theorie zou verklaren waarom niet alle patiënten met een depressie een psychose ontwikkelen. Een andere theorie is dat hoge niveaus van het stresshormoon cortisol betrokken zijn bij de totstandkoming van een psychotische depressie. Hoge niveaus van cortisol zijn namelijk vaak aanwezig bij patiënten met een depressie.

Risicofactoren van psychotische depressie

Enkele factoren verhogen de kans op een depressie in het algemeen:

• een moeilijke jeugd hebben: patiënten die als kind tegenspoed hebben gekend, zijn meer vatbaar voor een depressie.
• een ouder hebben of een broer of zus hebben met een depressie
• het vrouwelijke geslacht: vrouwen hebben twee keer zoveel kans als mannen om een depressie te ontwikkelen. Circa twee op de drie patiënten die een ernstige depressie ontwikkelen, zijn vrouwen.

Symptomen

Depressie

Een patiënt met een psychotische depressie ervaart in de eerste plaats een combinatie van depressieve symptomen zoals:

• aanzienlijke veranderingen in gewicht en eetlust
• angst
• concentratieproblemen
• een neerslachtige bui
• een verminderde interesse of plezier in eerder genoten activiteiten
• gedachten over dood of zelfmoord
• gevoelens van waardeloosheid of schuldgevoel
• huilen, gevoelens van verdriet of hopeloosheid
• prikkelbaarheid en snel gefrustreerd zijn
• veranderingen in het slaappatroon, zoals slapeloosheid of teveel slapen
• vermoeidheid of een gebrek aan energie
• vertraagd denken en vertraagde bewegingen

Bijkomende tekenen

Naast de bovengenoemde symptomen ervaren patiënten met een psychotische depressie ook:

• agitatie (rusteloosheid)
• constipatie
• cognitieve stoornissen, zoals een slecht geheugen en ongeorganiseerd denken
• hallucinaties: dingen zien of horen die er niet zijn
• hypochondrie
• lichamelijke immobiliteit
• paranoia
• wanen: valse overtuigingen over wat er gebeurt of wie de patiënt is

De soorten wanen en hallucinaties zijn vaak gerelateerd aan de depressieve gevoelens. Sommige patiënten kunnen bijvoorbeeld stemmen horen die hen bekritiseren of hen vertellen dat ze het niet verdienen om te leven. De patiënt heeft mogelijk valse overtuigingen over zijn lichaam, zoals geloven dat hij lijdt aan kanker.

Patiënten met een psychotische depressie worden zonder duidelijke reden mogelijk boos. Of ze brengen veel tijd alleen of in bed door, slapen overdag en blijven 's nachts wakker. Een patiënt met een psychotische depressie verwaarloost mogelijk het uiterlijk door niet te baden of zich om te kleden. Het is soms ook lastig om te praten met deze patiënt omdat hij nauwelijks praat of enkel dingen zegt die nergens op slaan.

Diagnose en onderzoeken

Een psychotische depressie is een subtype van een ernstige depressieve stoornis. Voor het stellen van de diagnose, moet een patiënt eerst voldoen aan de criteria die zijn opgeschreven in de diagnostische en statistische handleiding voor psychische stoornissen voor een depressieve stoornis (DSM-5). Bovendien moet de patiënt tekenen van een psychose vertonen, zoals hallucinaties en wanen. De diagnose van een psychotische depressie bestaat meestal uit een lichamelijk onderzoek en een medische geschiedenis. De arts stelt de patiënt vragen over de symptomen en de familiegeschiedenis. Verder zijn soms ook bijkomende onderzoeken nodig om andere mogelijke oorzaken van psychotische symptomen van de patiënt uit te sluiten, zoals medicijnen, een andere medische aandoening, schizofrenie of een bipolaire stoornis (stemmingsstoornis). De arts zet dan beeldvormende onderzoeken van de hersenen, een bloedonderzoek en/of een urineonderzoek in.

Om gediagnosticeerd te worden met een depressieve stoornis met psychotische kenmerken, moet de patiënt minstens vijf depressieve symptomen hebben gedurende minimaal twee weken. Dergelijke symptomen zijn onder meer een slecht humeur, een verlies van plezier of interesse, prikkelbaarheid, veranderingen in de eetlust en veranderingen in de slaap. Verder moeten naast de depressieve symptomen ook symptomen van een psychose aanwezig zijn, zoals paranoia, hallucinaties en wanen.

Behandeling van depressieve stoornis met psychotische kenmerken

Een psychose tast het functioneren aan, omdat patiënten verstoringen ervaren in de werkelijkheid. Omdat psychotische symptomen mogelijk het risico op accidentele of opzettelijke zelfbeschadiging vergroten, is het belangrijk om de juiste professionele behandeling te krijgen.

Medicatie

Bij patiënten met een psychotische depressie is een onmiddellijke ziekenhuisopname vereist. Patiënten krijgen daar een behandeling met zowel antidepressiva als antipsychotica. Veel voorkomende keuzes zijn selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's) of serotonine-norepinefrine heropname remmers (SNRI's). Een combinatie van antidepressiva en antipsychotica is effectiever dan het gebruik van enkel maar één type medicijnen.

Elektroconvulsietherapie

Wanneer depressieve symptomen ernstig zijn of wanneer eerstelijnsopties niet effectief zijn, is elektroconvulsietherapie (ECT) nuttig om een snelle verlichting te bewerkstelligen.

Prognose van een depressie met psychotische symptomen

Een combinatie van medicamenteuze behandelingen en elektroconvulsietherapie zijn effectief gebleken, maar verder onderzoek is nodig anno oktober 2020 om vast te stellen hoe lang een patiënt antipsychotica moet blijven innemen. Een arts volgt de patiënt daarom nauwlettend op. Nadat de patiënt stabiel is, moet ij zich houden aan de adviezen van de arts en medicatie blijven nemen om een toekomstige terugval te voorkomen. Depressieve symptomen komen vaker terug dan psychotische symptomen.

Complicaties van symptomen van depressie en psychose

Het risico op zelfmoord is veel hoger bij patiënten met een depressie met psychotische symptomen dan bij patiënten zonder een psychose. Een patiënt moet mogelijk in het ziekenhuis blijven als hij zelfmoordgedachten heeft. De veiligheid van andere patiënten moet ook worden overwogen.

Lees verder

• Psychose: Verlies van realiteit met wanen en hallucinaties
• Depressie: Oorzaken en behandeling van depressieve gevoelens
• Depressies: Soorten, symptomen & behandelingen van depressie
• Antidepressiva: Medicatie tegen een depressie en pijn
• Antipsychotica: Medicatie tegen schizofrenie of manie