Psychotische depressie: Depressieve symptomen en psychose

Een psychotische depressie, ook bekend als een depressieve stoornis met psychotische kenmerken, is een ernstige vorm van depressie waarbij naast de gebruikelijke symptomen van depressie ook psychotische symptomen optreden. Psychose omvat hallucinaties (het zien of horen van dingen die er niet zijn) en wanen (valse overtuigingen die niet overeenkomen met de werkelijkheid). Daarnaast kunnen patiënten ongeorganiseerd denken ervaren. De exacte oorzaak van psychotische depressie is nog niet volledig begrepen, maar genetische factoren en hoge niveaus van het stresshormoon cortisol worden mogelijk in verband gebracht met deze aandoening. Hoewel psychotische depressie beangstigend kan zijn, zijn er behandelingen beschikbaar die de symptomen kunnen verlichten. Met de juiste behandeling zijn de vooruitzichten voor herstel doorgaans goed.

• Epidemiologie van psychotische depressie
• Oorzaken: Genetische factoren en verhoogde cortisolwaarden
• Risicofactoren
• Symptomen
• Depressieve symptomen
• Psychotische symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Medicatie
• Elektroconvulsietherapie (ECT)
• Prognose
• Complicaties

Epidemiologie van psychotische depressie

Circa 3 tot 11% van de mensen ervaart tijdens hun leven een ernstige depressie. Ongeveer 10 tot 15% van deze patiënten ontwikkelt een psychotische depressie. Het is moeilijk om een exact percentage te geven van het aantal mensen dat vatbaar is voor psychotische depressie, aangezien de kennis over de oorzaken en de prevalentie voortdurend evolueert. Veranderingen in definities en meetinstrumenten maken het eveneens uitdagend om consistente prevalentie-cijfers vast te stellen.

Oorzaken: Genetische factoren en verhoogde cortisolwaarden

Hoewel de exacte oorzaak van psychotische depressie nog niet volledig bekend is, zijn er verschillende theorieën over mogelijke oorzaken. Genetische factoren spelen een rol; sommige genen kunnen bijdragen aan zowel depressieve als psychotische symptomen, wat verklaart waarom niet alle mensen met een depressie psychotische symptomen ontwikkelen. Een andere theorie suggereert dat hoge niveaus van het stresshormoon cortisol een rol kunnen spelen. Bij veel patiënten met depressie zijn verhoogde cortisolniveaus te vinden, wat kan bijdragen aan het ontstaan van psychotische symptomen.

Risicofactoren

De kans op het ontwikkelen van een depressie kan door verschillende factoren verhoogd worden:

• Een moeilijke jeugd: Mensen die als kind te maken hebben gehad met tegenspoed of trauma, hebben een verhoogd risico op depressie.
• Familiegeschiedenis: Personen met een ouder of broer/zus met een depressie hebben een verhoogd risico.
• Geslacht: Vrouwen hebben ongeveer twee keer zoveel kans als mannen om een depressie te ontwikkelen. Ongeveer twee op de drie patiënten met een ernstige depressie zijn vrouwen.
• Leeftijd: Psychotische depressie kan op elke leeftijd optreden, maar vaak beginnen de symptomen in de volwassenheid.
• Stress: Langdurige of intense stress kan het risico op psychotische depressie verhogen.

Symptomen

Depressieve symptomen

Een psychotische depressie gaat gepaard met een combinatie van depressieve symptomen, waaronder:

• Aanzienlijke veranderingen in gewicht en eetlust
• Angst en paniek
• Concentratieproblemen
• Neerslachtige stemming en gevoelens van hopeloosheid
• Verminderde interesse of plezier in activiteiten die voorheen als plezierig werden ervaren
• Gedachten over dood of zelfmoord
• Gevoelens van waardeloosheid of schuld
• Huilen en verdriet
• Prikkelbaarheid en frustratie
• Veranderingen in slaappatroon, zoals slapeloosheid of overmatige slaperigheid
• Vermoeidheid of een gebrek aan energie
• Vertraagd denken en traagheid in beweging

Psychotische symptomen

Naast de depressieve symptomen kunnen patiënten met een psychotische depressie ook de volgende psychotische symptomen ervaren:

• Agitatie (rusteloosheid) en fysieke onrust
• Constipatie
• Cognitieve stoornissen, zoals slecht geheugen en ongeorganiseerd denken
• Hallucinaties: het zien of horen van dingen die er niet zijn
• Hypochondrie en extreme bezorgdheid over gezondheid
• Lichamelijke immobiliteit en verminderde bewegingsactiviteit
• Paranoia en overmatige achterdocht
• Wanen: valse overtuigingen over de werkelijkheid of over zichzelf, zoals geloven dat men ernstig ziek is zonder medische onderbouwing

De aard van hallucinaties en wanen kan sterk gerelateerd zijn aan de depressieve gevoelens. Sommige patiënten horen bijvoorbeeld stemmen die hen bekritiseren of hen vertellen dat ze niet waardig zijn om te leven. Andere patiënten hebben valse overtuigingen over hun gezondheid, zoals geloven dat ze lijden aan kanker, terwijl dit niet het geval is.

Patiënten met een psychotische depressie kunnen ook ongebruikelijke gedragingen vertonen, zoals verwaarlozing van persoonlijke hygiëne, extreem veel tijd alleen doorbrengen of slaapritmes die aanzienlijk van de norm afwijken.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van psychotische depressie vereist dat een patiënt voldoet aan de criteria voor een ernstige depressieve stoornis zoals beschreven in de DSM-5 (Diagnostische en Statistische Handleiding voor Psychische Stoornissen). De aanwezigheid van psychotische symptomen zoals hallucinaties en wanen is essentieel voor de diagnose. Het diagnostische proces omvat doorgaans een lichamelijk onderzoek en een gedetailleerde medische geschiedenis. De arts vraagt naar symptomen, familiegeschiedenis en levensomstandigheden. Bijkomende onderzoeken kunnen nodig zijn om andere oorzaken van psychotische symptomen uit te sluiten, zoals medicatie, medische aandoeningen zoals schizofrenie of bipolaire stoornis (stemmingsstoornis). Beeldvormende onderzoeken, neuroimaging, bloedonderzoek () en/of [ARTIKEL=189538]urineonderzoek kunnen worden ingezet om de diagnose te bevestigen en andere aandoeningen uit te sluiten.

Voor een diagnose van depressieve stoornis met psychotische kenmerken moeten minstens vijf depressieve symptomen gedurende minimaal twee weken aanwezig zijn. Naast de depressieve symptomen moeten ook psychotische symptomen zoals paranoia, hallucinaties en wanen aanwezig zijn.

Behandeling

De behandeling van psychotische depressie vereist vaak een gecombineerde aanpak. Psychose kan het functioneren aanzienlijk beïnvloeden en het risico op zelfbeschadiging verhogen. Daarom is het essentieel om een uitgebreide behandeling te ontvangen.

Medicatie

Bij psychotische depressie is onmiddellijke ziekenhuisopname vaak noodzakelijk. Patiënten worden behandeld met een combinatie van antidepressiva en antipsychotica. Veelgebruikte antidepressiva zijn selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's) en serotonine-norepinefrine heropname remmers (SNRI's). De combinatie van antidepressiva en antipsychotica blijkt vaak effectiever dan het gebruik van enkel één type medicijn.

Elektroconvulsietherapie (ECT)

Als depressieve symptomen ernstig zijn of niet reageren op eerstelijnsbehandelingen, kan elektroconvulsietherapie (ECT) een effectieve optie zijn. ECT kan snel verlichting van symptomen bieden, vooral bij ernstige gevallen.

Prognose

De vooruitzichten voor herstel zijn doorgaans goed met een combinatie van medicamenteuze behandeling en elektroconvulsietherapie. Langdurige opvolging is echter noodzakelijk om te bepalen hoe lang antipsychotica moeten worden voortgezet. Het naleven van het behandelplan en het voortzetten van medicatie zijn cruciaal om terugval te voorkomen. Over het algemeen komen depressieve symptomen vaker terug dan psychotische symptomen.

Complicaties

Het risico op zelfmoord is aanzienlijk hoger bij patiënten met een depressie met psychotische symptomen in vergelijking met die zonder psychose. Het is essentieel om nauwlettend toezicht te houden en indien nodig ziekenhuisopname te overwegen om de veiligheid van de patiënt te waarborgen. De veiligheid van andere patiënten moet ook in overweging worden genomen bij ernstige gevallen.

Lees verder

• Psychose: Verlies van realiteit met wanen en hallucinaties
• Depressie: Oorzaken en behandeling van depressieve gevoelens
• Depressies: Soorten, symptomen & behandelingen van depressie
• Antidepressiva: Medicatie tegen een depressie en pijn
• Antipsychotica: Medicatie tegen schizofrenie of manie