Leeftijdsgebonden cataract: Grijze staar voorkomen

Leeftijdsgebonden cataract (grijze staar) is wereldwijd een belangrijke oorzaak van slechtziendheid en blindheid. Bij deze oogaandoening die vooral optreedt bij zestigplussers, vertroebelt de ooglens. Dit resulteert in onder andere een verminderde gezichtsscherpte en dubbelzien in één oog. De oogziekte helemaal voorkomen is niet mogelijk, maar via enkele veranderingen in de levensstijl is het wel mogelijk om te verkleinen op het ontwikkelen van cataract.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen van vertroebeling van ooglens (bij senioren)
• Oogaandoening voorkomen of progressie van cataract vertragen
• Alcohol beperken
• Bloedsuikerspiegel onder controle houden
• Geen langdurig gebruik van corticosteroïden
• Regelmatige oogonderzoeken laten uitvoeren
• Stoppen met roken
• Voeding aanpassen
• Zonnebril dragen
• Medisch advies bij leeftijdsgebonden cataract
• Praktische omgangstips voor leeftijdsgebonden cataract
• Beheer van zichtproblemen
• Chirurgische behandeling en opvolging
• Misvattingen rond leeftijdsgebonden cataract
• Cataract is enkel een gevolg van ouderdom
• Cataract kan volledig worden voorkomen
• Cataract heeft altijd een negatieve invloed op het zicht
• Een operatie is gevaarlijk en pijnlijk
• Cataractoperatie is alleen nodig als het zicht volledig weg is
• Cataract keert na een operatie altijd terug

Epidemiologie

Leeftijdsgebonden cataract is een veelvoorkomende aandoening die het gezichtsvermogen beïnvloedt, vooral bij ouderen. Het komt voor bij een aanzienlijke meerderheid van de mensen boven de 65 jaar, waarbij meer dan de helft van de volwassenen in deze leeftijdsgroep enige mate van cataract heeft. Wereldwijd is cataract een belangrijke oorzaak van visuele beperking en blindheid, met een hogere prevalentie in ontwikkelingslanden waar toegang tot oogzorg beperkt kan zijn. De prevalentie neemt toe met de leeftijd en kan variëren afhankelijk van genetische factoren, omgevingsinvloeden en levensstijl.

Oorzaken

Leeftijdsgebonden cataract ontstaat door een geleidelijke veroudering van de lens in het oog, waarbij de lens zijn helderheid verliest en vertroebelt. Deze vertroebeling ontstaat doordat de eiwitten in de lens degenereren en samenklonteren naarmate men ouder wordt. De exacte biologische processen zijn complex en omvatten oxidatieve stress en veranderingen in de lensstructuur. Er zijn ook genetische factoren die bijdragen aan de ontwikkeling van cataract. Blootstelling aan UV-licht, roken, en diabetes kunnen bijdragen aan de versnelling van het verouderingsproces van de lens.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactor voor leeftijdsgebonden cataract is ouderdom. Andere risicofactoren zijn blootstelling aan ultraviolet licht, wat de lens kan beschadigen. Roken wordt ook geassocieerd met een verhoogd risico op cataract. Daarnaast kunnen chronische ziekten zoals diabetes mellitus en het gebruik van bepaalde medicijnen, zoals corticosteroïden, bijdragen aan het risico. Een familiegeschiedenis van cataract kan ook een genetische predispositie suggereren. Voedingstekorten, zoals een gebrek aan antioxidanten, kunnen eveneens bijdragen aan de ontwikkeling van cataract.

Symptomen van vertroebeling van ooglens (bij senioren)

De oogafwijking ontwikkelt zich geleidelijk en veroorzaakt meestal geen oogpijn. Volgende tekenen komen voor bij leeftijdsgebonden cataract:

• halo’s of schitteringen rond lichten zien
• dubbelzien in één oog
• een overgevoeligheid voor licht (fotofobie)
• een verlies van afstandszicht
• een verlies van dieptewaarneming
• een verminderd kleurenzicht
• een verminderde gezichtsscherpte
• een wazig gezichtsvermogen of een verminderd gezichtsvermogen
• frequente veranderingen in het voorschrift voor de sterkte van een bril of de contactlenzen
• nachtblindheid / problemen om ’s nachts goed te zien

Oogaandoening voorkomen of progressie van cataract vertragen

Alcohol beperken

Alcohol heeft effect op het gezichtsvermogen. Overmatig alcoholgebruik verhoogt het risico op grijze staar bij senioren. Het drinken van meer dan twee alcoholische drankjes per dag (ongeveer twintig gram alcohol) verhoogt de kans op de oogaandoening. Ook lijden personen die nooit alcohol drinken, sneller aan cataract dan personen die dagelijks minder dan twee standaarddrankjes drinken. Één tot maximaal twee glazen wijn bij het avondeten vormt bijgevolg geen probleem.

Bloedsuikerspiegel onder controle houden

Patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte) moeten de bloedsuikerspiegel onder controle houden. Dit is namelijk ook belangrijk om cataract te helpen voorkomen. Patiënten met suikerziekte lopen meer kans om de oogaandoening te ontwikkelen dan personen die geen diabetes mellitus hebben. De ooglens zwelt op als de bloedsuikerspiegel te lang te hoog blijft (hyperglykemie). De lens verandert ook de bloedsuikerspiegel in sorbitol. Wanneer deze stof zich in de ooglens ophoopt, ziet de patiënt minder duidelijk en vormt zich cataract.

Geen langdurig gebruik van corticosteroïden

Het langdurig gebruik van orale (via de mond ingenomen) corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken) is een bekende oorzaak van leeftijdsgebonden cataract. Mogelijk zijn geïnhaleerde en neusspray-steroïden ook risicofactoren, maar hierover zijn wetenschappers het anno oktober 2020 niet eens.

Regelmatige oogonderzoeken laten uitvoeren

De oogarts detecteert oogproblemen in een vroeg stadium. Personen tussen de veertig en vijfenzestig jaar oud bezoeken elke twee tot vier jaar de oogarts voor een grondig oogonderzoek. De oogarts verwijdt hierbij de pupillen (mydriasis) via speciale oogdruppels die in medische termen bekend staan als mydriatica. Personen die ouder zijn dan vijfenzestig jaar hebben om het jaar of om de twee jaar een onderzoek nodig. Zijn er één of meer risicofactoren aanwezig voor het ontwikkelen van een oogafwijking, dan besluit de oogarts mogelijk dat een patiënt vaker moet langskomen voor een grondig oogonderzoek.

Stoppen met roken

Roken kent heel wat gezondheidseffecten; deze schadelijke gewoonte is immers slecht voor onder andere de longen en het hart. Maar roken heeft ook invloed op de ogen. Roken een risicofactor is namelijk een risicofactor voor grijze staar bij senioren. Roken creëert meer vrije radicalen in de ogen. Dit zijn chemicaliën die cellen beschadigen. Antioxidanten – alle goede chemicaliën uit fruit en groenten – vechten tegen de slechte chemicaliën. Roken doodt echter de goede chemicaliën, en daarnaast worden hierdoor veel gifstoffen geproduceerd die mogelijk leeftijdsgebonden cataract veroorzaken. Stoppen met roken is bijgevolg belangrijk om grijze staar bij ouderen te voorkomen. Een arts stelt eventueel een behandelplan samen en schrijft medicatie voor om patiënten te helpen met het stoppen met roken. Mensen die nooit gerookt hebben, starten tot slot ook niet met deze ongezonde gewoonte.

Voeding aanpassen

Een ooggezonde voeding vermindert mogelijk het risico op het krijgen van leeftijdsgebonden cataract.

Bosbessen
Bosbessen (een kruid dat rijk is aan antioxidanten) en kurkuma (een ontstekingsremmende stof die aanwezig is in de curry-kruidenkurkuma) voorkomen eveneens de ontwikkeling van cataract bij ouderen.

Luteïne en zeaxanthine
Luteïne en zeaxanthine zijn nog twee vitaminen die de ogen helpen beschermen tegen grijze staar bij ouderen. Eieren en groene bladgroenten zijn bekende voedingsbronnen van luteïne en zeaxanthine.

Omega-3-vetzuren
Omega-3-vetzuren, die vooral in vette vis aanwezig zijn, beschermen de ogen eveneens tegen de ontwikkeling van grijze staar.

Vitamine C en E
Het eten van voedingsmiddelen met veel antioxidanten zoals vitamine C en E helpt namelijk bij het voorkomen van leeftijdsgebonden cataract. Als de oudere patiënt al grijze staar heeft, vertraagt hiermee de progressie.

Goede bronnen van vitamine C zijn onder andere:

• aardappelen
• aardbeien
• broccoli
• cantaloupe meloen
• citrus (sinaasappels, grapefruit, limoenen, enz.)
• kiwifruit
• rode en groene paprika's
• spruitjes
• tomaten en tomatensap

Vitamine E bevindt zich vooral in plantaardige oliën zoals zonnebloem, saffloer of tarwekiemen. Noten, vooral amandelen en pinda’s, zijn ook goede bronnen van vitamine E. Groene groenten zoals spinazie en broccoli zijn ook goed voor de ooggezondheid. Sommige voedingsmiddelen bevatten extra vitamine E, zoals bijvoorbeeld ontbijtgranen. De persoon controleert best de informatie op de verpakking om zeker te zijn. Dagelijks fruit en groenten eten zijn goed voor de ooggezondheid. Vijf porties leveren meer dan 100 milligram vitamine C en 5 tot 6 milligram luteïne en zeaxanthine. Slechts twee porties noten leveren al 8 tot 14 milligram vitamine E op.

Supplementen
Mensen die via de voeding onvoldoende vitaminen opnemen, nemen best multivitaminen of supplementen. Het is wel verstandig om het vitamine- of supplementgebruik eerst te overleggen met de arts omdat deze mogelijk interfereren met bepaalde medicijnen. Ook zijn de vitaminen of andere supplementen soms niet geïndiceerd bij patiënten met bepaalde aandoeningen.

Zonnebril dragen

Een matige blootstelling aan zonlicht is goed voor de gezondheid, maar een overmatige blootstelling aan zonlicht leidt tot schade aan de ogen en de huid. Ultraviolet (UV) licht veroorzaakt veranderingen in de ogen; dit beschadigt namelijk de eiwitten in de ooglens. Het dragen van een hoed met een brede rand en een zonnebril zijn dan ook belangrijke beschermende maatregelen tegen het schadelijke UV-licht. Een zonnebril vermindert het risico op grijze staar bij senioren. Er zijn veel opties voor een zonnebril die er goed uitziet en tegelijkertijd de ogen beschermt. Volgend type zonnebril is aanbevolen:

• blokkeert 99% tot 100% UVA- en UVB-stralen (UV-stralen)
• filtert 75% tot 90% van het zichtbare licht
• heeft een grijze tint, wat handig is tijdens het rijden
• past bij de gezichtsvorm

Medisch advies bij leeftijdsgebonden cataract

Zelfzorgmaatregelen helpen een tijdje om grijze staar bij senioren te voorkomen of de progressie hiervan te vertragen. Als de patiënt echter reeds lijdt aan de oogziekte, gaat het gezichtsvermogen mogelijk toch geleidelijk achteruit. Wanneer het verlies van het gezichtsvermogen de dagelijkse activiteiten verstoort, is het verstandig om de oogarts te raadplegen voor meer informatie over een staaroperatie.

Praktische omgangstips voor leeftijdsgebonden cataract

Leeftijdsgebonden cataract is een aandoening waarbij de ooglens troebel wordt, wat leidt tot wazig zicht. Het komt vaak voor bij ouderen en beïnvloedt het vermogen om goed te zien, vooral bij weinig licht.

Beheer van zichtproblemen

Mensen met cataract moeten hun zicht goed beheren door het aanpassen van de verlichting in huis. Fel, maar niet verblindend licht kan helpen om beter te zien. Gebruik van een vergrootglas of leeslamp kan het lezen en het uitvoeren van andere gedetailleerde taken vergemakkelijken.

Patiënten moeten ook voorzichtig zijn met het rijden, vooral 's nachts, omdat cataract de gevoeligheid voor licht kan verminderen en het zicht kan belemmeren.

Chirurgische behandeling en opvolging

De meest effectieve behandeling voor cataract is een operatie waarbij de troebele lens wordt vervangen door een kunstlens. Het is belangrijk om regelmatig bij de oogarts op controle te gaan om te bepalen of de cataract verder vordert en om te beslissen wanneer een operatie nodig is.

Na de operatie moeten patiënten regelmatig de postoperatieve instructies opvolgen, zoals het dragen van een beschermend oogverband en het vermijden van zware inspanning om complicaties te voorkomen.

Misvattingen rond leeftijdsgebonden cataract

Leeftijdsgebonden cataract, ook wel grijze staar genoemd, is een veelvoorkomende oogaandoening bij ouderen waarbij de ooglens geleidelijk troebel wordt. Er bestaan echter veel misvattingen over de oorzaken, preventie en behandeling van deze aandoening.

Cataract is enkel een gevolg van ouderdom

Hoewel leeftijd een belangrijke risicofactor is voor cataract, spelen ook andere factoren een rol, zoals genetische aanleg, blootstelling aan UV-straling, roken en bepaalde medische aandoeningen zoals suikerziekte. Dit betekent dat niet alleen ouderen cataract kunnen ontwikkelen, maar ook jongere mensen onder invloed van deze risicofactoren.

Cataract kan volledig worden voorkomen

Er is geen bewezen methode om cataract volledig te voorkomen, maar bepaalde maatregelen kunnen het risico verlagen of de progressie vertragen. Een gezonde levensstijl met een evenwichtig voedingspatroon, het dragen van een zonnebril ter bescherming tegen UV-straling en het vermijden van alcohol en roken kunnen bijdragen aan een betere ooggezondheid.

Cataract heeft altijd een negatieve invloed op het zicht

De mate waarin cataract het zicht beïnvloedt, verschilt per persoon en per stadium van de aandoening. In de beginfase kan iemand nauwelijks last ondervinden, terwijl in latere stadia het zicht ernstig kan verslechteren. Regelmatig oogonderzoeken laten uitvoeren helpt om veranderingen in de ooglens tijdig op te sporen.

Een operatie is gevaarlijk en pijnlijk

De operatie om cataract te verwijderen is een van de meest uitgevoerde en veilige ingrepen wereldwijd. Dankzij moderne technieken en verdoving ervaren de meeste patiënten geen pijn tijdens de ingreep. De hersteltijd is doorgaans kort, en de meeste mensen zien al snel verbetering.

Cataractoperatie is alleen nodig als het zicht volledig weg is

Een cataractoperatie wordt aanbevolen wanneer het dagelijks functioneren, zoals lezen of autorijden, wordt belemmerd. Wachten tot het zicht volledig is aangetast, is niet nodig en kan zelfs het risico op complicaties vergroten. Vroege ingrepen kunnen betere resultaten opleveren.

Cataract keert na een operatie altijd terug

De verwijderde ooglens kan niet opnieuw troebel worden, maar sommige patiënten ontwikkelen na verloop van tijd een troebeling van het lenskapsel, ook wel nastaar genoemd. Dit kan eenvoudig worden behandeld met een korte laserbehandeling, zonder dat een nieuwe operatie nodig is.

Lees verder

• Leeftijdsgebonden cataract: Vertroebeling van de ooglens
• Staaroperaties: Kunstlens vervangt vertroebelde lens
• Studie: Oogdruppels met lanosterol bij oogziekte cataract
• Cataract (staar): Types van vertroebeling van ooglens
• Leeftijdsgebonden oogziekten: Oogaandoeningen bij ouderen