Leeftijdsgebonden oogziekten: Oogaandoeningen bij ouderen

Vanaf veertigjarige leeftijd verandert het gezichtsvermogen geleidelijk. Mensen hebben dan mogelijk een bril nodig om van dichtbij te zien of anders hebben ze meer moeite om zich aan te passen aan verblinding of om bepaalde kleuren te onderscheiden. Deze veranderingen zijn een normaal onderdeel van de veroudering van het oog. Deze veranderingen alleen leiden normaal gesproken niet tot een ernstig verlies van het gezichtsvermogen. Maar naarmate mensen verouderen, lopen ze wel een hoger risico om leeftijdsgebonden oogziekten en te ontwikkelen. Voorbeelden hiervan zijn leeftijdsgebonden maculadegeneratie, cataract, een diabetische oogziekte, glaucoom en droge ogen.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Cataract
• Diabetische retinopathie
• Glaucoom
• Leeftijdgebonden maculadegeneratie
• Ouderdomsverziendheid
• Risicofactoren
• Symptomen van leeftijdsgerelateerde oogziekten
• Blinde vlekken (scotomen)
• Droge, geïrriteerde ogen
• Dubbelzien
• Tunnelzicht
• Verdonkerd zicht
• Vermindering van het centrale zicht
• Vlekken en drijvers
• Wazig zicht
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandelingen, hulpmiddelen en aanpassingen voor ouderen met oogziekte
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van leeftijdsgebonden oogaandoeningen
• Ooggezonde voeding
• Uitgebreid oogonderzoek
• Zonnebril dragen

Epidemiologie

Leeftijdsgebonden oogziekten komen veel voor bij ouderen en zijn een belangrijke oorzaak van visuele beperkingen en blindheid wereldwijd. De prevalentie van aandoeningen zoals maculaire degeneratie, glaucoom, en cataract neemt toe met de leeftijd. In veel landen worden oogziekten een steeds grotere zorg vanwege de vergrijzing van de bevolking. Epidemiologische studies tonen aan dat bijna de helft van de mensen boven de 65 jaar enige vorm van leeftijdsgebonden oogziekte heeft.

Oorzaken

Leeftijdsgebonden oogziekten worden voornamelijk veroorzaakt door verouderingsprocessen in het oog. Genetische aanleg, oxidatieve stress, en blootstelling aan uv-straling zijn belangrijke factoren. Maculadegeneratie, bijvoorbeeld, is vaak gerelateerd aan de ophoping van afvalstoffen in de macula van het oog. Glaucoom is vaak het gevolg van verhoogde oogdruk die de zenuwvezels beschadigt. Cataract ontstaat door de veroudering van de ooglens, waardoor deze vertroebeld raakt.

Cataract

Oorzaken
De lens van het oog is transparant, waardoor het licht er doorheen kan gaan om zich vervolgens op het netvlies te richten. Cataract (grijze staar) verwijst naar een oogprobleem waarbij deze lens ondoorzichtig wordt en vertroebelt, waardoor de lichtstroom naar het netvlies door de lens wordt verstoord. Wanneer het eiwit waaruit de lens bestaat samen begint te klonteren, begint het troebeleffect, dat het zicht verstoort.

Risicofactoren
Enkele van de belangrijkste risicofactoren voor cataract zijn onder andere een oudere leeftijd, wonen in hooggelegen gebieden en een langdurige blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van zonlicht.

Symptomen
Bekende symptomen van ouderdomscataract zijn een troebel of wazig zicht, een overgevoeligheid voor licht (fotofobie) en verblinding, vervaagde kleuren (verminderd kleurenzicht) en veel schittering zien. Hoewel cataract een niet-besmettelijke oogziekte is, krijgen veel mensen staar in beide ogen.

Behandeling
Een cataractoperatie verhelpt de oogziekte. Dankzij enkele preventieve maatregelen is het mogelijk om de kans op het krijgen van deze oogaandoening te verkleinen.

Diabetische retinopathie

Oorzaken
Het netvlies heeft een cluster van bloedvaten. Diabetische retinopathie is een complicatie van diabetes mellitus (suikerziekte) en een belangrijke oorzaak van blindheid. De diabetische oogziekte treedt op wanneer suikerziekte de kleine bloedvaten in het netvlies beschadigt. Deze veranderingen in de retinale bloedvaten zijn mogelijk te wijten aan verschillende types. Bij sommigen zwellen de bloedvaten op en lekken ze vloeistof. Bij anderen groeien bloedvaten abnormaal op het oppervlak van het netvlies (oculaire neovascularisatie).

Symptomen
Drijvers (floaters) die door het gezichtsveld flitsen, zijn vaak één van de belangrijkste symptomen van diabetische retinopathie. Andere symptomen bestaan uit een verminderd kleurenzicht, een schommelend gezichtsvermogen en een verlies van het zicht.

Behandeling
Het is niet mogelijk om diabetische retinopathie volledig te vermijden, maar het verkleinen van de risico's is wel goed mogelijk. Een effectieve controle van de bloedsuikerspiegel vermindert de progressie van retinopathie. Bij ernstige diabetische retinopathie zet de arts laserchirurgie in om de oogziekte te behandelen.

Preventie
Diabetici moeten voorts één keer per jaar een oogonderzoek krijgen waarbij de oogarts de pupillen verwijdt met speciale oogdruppels (mydriatica). Hij doet dit namelijk om via een oftalmoscopie de achterkant van het oog te bekijken, waar het netvlies gelegen is. Een strikte controle van de bloedsuikerspiegel is tot slot noodzakelijk

Glaucoom

Oorzaken
Glaucoom is een groep ziekten waarbij schade aan de oogzenuw ontstaat hetgeen resulteert in een verlies van gezichtsvermogen en blindheid. De oogziekte is meestal geassocieerd met een hoge vloeistofdruk in het oog hetgeen het gevolg is van het onvermogen van vloeibaar kamerwater om op de juiste manier af te vloeien. Hierdoor verzamelt de vloeistof zich, wat resulteert in een hogere druk en schade aan de oogzenuw. De (leeftijdsgebonden) oogaandoening tast het zicht aan de zijkant aan (verlies van perifeer gezichtsvermogen).

Risicofactoren
Risicofactoren voor glaucoom zijn onder andere van Afro-Amerikaanse afkomst zijn, zestigplusser zijn, een familiegeschiedenis van de oogziekte hebben en een verhoogde oogdruk.

Symptomen
Enkele symptomen van glaucoom zijn ernstige oogpijn, wazig zien, roodheid in de ogen, halo's rond lichten zien, hoofdpijn, misselijkheid en/of braken, al merken sommige patiënten zeker in het beginstadium weinig symptomen van de oogziekte.

Behandeling
Glaucoomverlagende oogdruppels, laserchirurgie en/of diverse operatietechnieken zijn mogelijk voor het behandelen van glaucoom. Enkele adviezen verlagen het risico op de oogziekte glaucoom.

Leeftijdgebonden maculadegeneratie

Oorzaken
De macula, het centrale deel van het netvlies, is verantwoordelijk om het zicht te behouden in het centrum van het gezichtsveld. Een persoon heeft een centraal gezichtsvermogen nodig om voorwerpen helder te kunnen zien en voor het uitvoeren van dagelijkse activiteiten zoals lezen, schrijven en autorijden. Leeftijdsgebonden maculadegeneratie is een leeftijdsgerelateerde oogziekte waarbij de macula aangetast is. De patiënt verliest bij droge maculadegeneratie of natte maculadegeneratie geleidelijk het scherp centraal gezichtsvermogen.

Symptomen
Autorijden, lezen, gezichten herkennen en andere dagelijkse activiteiten zijn bemoeilijkt wanneer een patiënt lijdt aan dit oogprobleem dat geassocieerd is met het ouder worden. Een vervormd zicht, rechte lijnen die krom of gegolfd lijken, dingen die er kleiner uitzien dan hun werkelijke formaat en kleuren die vervaagd lijken zijn andere symptomen van leeftijdsgebonden maculadegeneratie. Zelden leidt deze oogaandoening tot volledige blindheid.

Behandeling
Voor leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie is er anno oktober 2020 geen behandeling beschikbaar, met uitzondering van enkele vitaminen die het proces zouden kunnen vertragen. Enkele tips helpen bij de preventie van leeftijdsgebonden maculadegeneratie.

Ouderdomsverziendheid

Symptomen
Presbyopie (ouderdomsverziendheid) ontwikkelt zich meestal rond 45-jarige leeftijd. De lens in het oog van kinderen en jongvolwassenen kan zich gemakkelijk op objecten richten, op een andere manier en op een correcte manier, voor voorwerpen dichtbij of veraf. Door de veroudering van het oog werkt het richtingsvermogen van de lens niet meer goed.

Behandeling
Dit oogprobleem is in de meeste gevallen te verhelpen met een leesbril en contactlenzen.

Risicofactoren

Belangrijke risicofactoren voor leeftijdsgebonden oogziekten zijn onder andere ouderdom, genetische aanleg, blootstelling aan uv-straling, en een ongezonde levensstijl. Roken en een voedingspatroon met weinig antioxidanten kunnen ook bijdragen aan het risico op oogziekten. Voor sommige aandoeningen, zoals glaucoom, kunnen ook hoge bloeddruk en diabetes een rol spelen.

Symptomen van leeftijdsgerelateerde oogziekten

Het is belangrijk om zich bewust te zijn van de tekenen van leeftijdsgerelateerde oogproblemen zodat mensen tijdig actie kunnen ondernemen om een goed gezichtsvermogen te behouden. Als een patiënt één van volgende symptomen ervaart, moet hij zo snel mogelijk een oogarts raadplegen voor een uitgebreid oogonderzoek.

Blinde vlekken (scotomen)

Sommige patiënten bemerken plots of geleidelijk blinde vlekken in het gezichtsveld.

Droge, geïrriteerde ogen

Aanhoudende oogirritatie en/of oogpijn op het oppervlak van de ogen, of ogen die geen normale hoeveelheden tranen produceren, zijn veel voorkomende symptomen van het droge ogen-syndroom. Droge ogen treden op wanneer het oog niet goed traant of wanneer de tranen niet de juiste consistentie hebben en te snel verdampen. Droge ogen kunnen door de veroudering van het oog steeds ernstiger worden, omdat het lichaam steeds minder tranen produceert of omdat de tranen van een oudere patiënt veranderen. Droge ogen maken het patiënten moeilijker om bepaalde activiteiten uit te voeren, zoals het gebruik van een computer of het lezen gedurende een langere periode. Remedies voor droge ogen bestaan uit het bevochtigen van de ogen met kunsttranen of andere verkrijgbare oogdruppels die de patiënt moet gebruiken via correcte oogdruppelrichtlijnen.

Dubbelzien

Veel oogaandoeningen veroorzaken mogelijk een dubbel zicht. Dubbelzien wijst echter soms ook op een beroerte of een andere ernstige aandoening. Als een patiënt plotseling een dubbel zicht ervaart, is onmiddellijk een onderzoek door de oogarts of huisarts nodig.

Tunnelzicht

Wanneer een patiënt het perifeer gezichtsvermogen verliest, ervaart hij tunnelzicht (kokerzicht). Het gezichtsveld versmalt hierbij. Vaak is glaucoom de oorzaak van deze vermindering van het vermogen om objecten te zien die zich aan de zijkant bevinden. Medische aandacht is vereist. Zonder behandeling verergert het gezichtsveldverlies, wat leidt tot een smaller tunnelzicht en mogelijk blindheid.

Verdonkerd zicht

Als een patiënt het gevoel ervaart dat hij alles verdonkert ziet, is dit mogelijk het resultaat van een netvliesloslating. Door de loslating scheidt het netvlies van het vaatvlies, de kritieke voedende laag van bloedvaten. Een spoedbehandeling is nodig om een blijvend verlies van het gezichtsvermogen te voorkomen.

Vermindering van het centrale zicht

Een vervormd zicht, zoals rechte lijnen die golvend lijken, wijst mogelijk op van leeftijdsgebonden maculadegeneratie, één van de belangrijkste oorzaken van blindheid bij ouderen. Moderne medische behandelingen stoppen of beperken soms de mate van verlies van het gezichtsvermogen.

Vlekken en drijvers

Het plotseling verschijnen van veel vlekken en drijvers is mogelijk het resultaat van een scheur in het netvlies of een netvliesloslating en vereist onmiddellijke medische aandacht.

Wazig zicht

Wazig zien, ’s avonds halo's rond lichten zien en verminderd kleuren zien zijn mogelijke symptomen van cataract. Staar verergert geleidelijk als de ooglens blijft verouderen. Het zicht kan blijven verslechteren. Te lang wachten op een cataractoperatie verhoogt het risico op complicaties, zoals glaucoom. Als een staaroperatie te lang wordt uitgesteld, is het voor de chirurg bovendien lastiger om de troebele lens goed en veilig te verwijderen.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen van leeftijdsgebonden oogziekten kunnen variëren afhankelijk van de aandoening. Symptomen zoals wazig zien, verminderde gezichtsvermogen, het zien van lichtflitsen of zwarte vlekken, en verlies van perifere visie kunnen wijzen op ernstigere oogproblemen. Bij het ervaren van deze symptomen is het belangrijk om een oogarts te raadplegen voor een grondige evaluatie en diagnose.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van leeftijdsgebonden oogziekten wordt gesteld door middel van een oogonderzoek, waarbij de arts de gezondheid van het oog beoordeelt. Specifieke tests kunnen de toestand van de retina, de oogdruk en de lens evalueren. Deze kunnen onder andere bestaan uit een fundoscopie, tonometrie en optische coherentie tomografie (OCT). Regelmatige oogonderzoeken zijn cruciaal voor het tijdig opsporen van leeftijdsgebonden aandoeningen.

Behandelingen, hulpmiddelen en aanpassingen voor ouderen met oogziekte

Bij sommige ouderen heeft het verlies van het gezichtsvermogen effect op het dagelijks leven. Voor bepaalde leeftijdgebonden oogaandoeningen bestaan chirurgische ingrepen, medicijnen, een bril of contactlenzen. Soms is het echter niet mogelijk om het volledig verlies van het gezichtsvermogen te herstellen of een achteruitgang van het zicht te voorkomen. Deze slechtziende patiënten hebben mogelijk baat bij hulp(middelen) en aanpassingen om weer actief aan het leven deel te kunnen nemen. Het lezen van de mail is mogelijk met computerhulpmiddelen, winkelen en weer buitenkomen kan met behulp van een witte stok, koken gebeurt met behulp van aanpassingen in de keuken en kookhulpmiddelen, het lezen van een boek is mogelijk dankzij een optisch hulpmiddel of beeldschermloep, …

Prognose

De prognose voor leeftijdsgebonden oogziekten hangt af van de ernst van de aandoening en het tijdstip van diagnose. Vroegtijdige opsporing en behandeling kunnen de progressie van de ziekte vertragen en de levenskwaliteit verbeteren. Bij sommige aandoeningen kan echter het gezichtsvermogen verminderd blijven, vooral als de aandoening laat wordt ontdekt of niet goed wordt behandeld.

Complicaties

Complicaties van leeftijdsgebonden oogziekten kunnen variëren van verdere verslechtering van het gezichtsvermogen tot functionele beperkingen in het dagelijks leven. Ernstige gevallen kunnen leiden tot blindheid of een aanzienlijk verlies van gezichtsvermogen. Regelmatige medische opvolging en een goede behandeling zijn belangrijk om complicaties te voorkomen.

Preventie van leeftijdsgebonden oogaandoeningen

Ooggezonde voeding

De voeding heeft veel te maken met de ooggezondheid. De meeste mensen erkennen het belang van een gezonde voeding niet om oogproblemen te voorkomen naarmate ze verouderen. Een ooggezonde voeding bestaat uit onder andere veel groenten, fruit en omega 3-vetzuren.

Uitgebreid oogonderzoek

Iedereen van veertig jaar of ouder moet een oogarts bezoeken voor een uitgebreid oogonderzoek. Veel oogziekten hebben geen vroege waarschuwingssignalen of -symptomen. Dankzij een uitgebreid oogonderzoek is het voor de oogarts wel mogelijk om oogziekten in de vroege stadia te detecteren voordat het gezichtsvermogen verloren gaat. Een vroege opsporing en behandeling helpt bij het behoud van het gezichtsvermogen. Zelfs als een patiënt geen oogproblemen ondervindt, is het verstandig een oogarts te bezoeken voor een oogonderzoek.

Zonnebril dragen

Een andere eenvoudige maar effectieve manier om de ogen te beschermen tegen schadelijke UV-stralen, is door het dragen van een beschermende zonnebril.

Lees verder

• Leeftijdsgebonden cataract: Grijze staar voorkomen
• Leeftijdsgebonden cataract: Vertroebeling van de ooglens
• Leeftijdsgebonden maculadegeneratie: Centraal zicht vervaagt
• Leeftijdsgebonden maculadegeneratie: Preventie van oogziekte
• Presbyopie: Ouderdomsverziendheid