Oogzenuw: Aandoeningen en problemen met de nervus opticus

De oogzenuw (nervus opticus) bevat een bundel van meer dan 1,2 miljoen zenuwvezels die visuele boodschappen overbrengen naar de hersenen. Aan de achterkant van elk oog (netvlies) bevindt zich een oogzenuw die via hersenbanen verbinding heeft met de hersenen. Wanneer aan de oogzenuw zelf of aan de hersenbanen naar de oogzenuwen schade optreedt, veroorzaakt dit een problemen met het gezichtsvermogen. Afhankelijk van de aangetaste oogzenuw of visuele banen, treden variabele oogproblemen op aan één oog of beide ogen, en dit plots of geleidelijk. Bij een oogzenuwaandoening is het erg belangrijk om zo snel mogelijk een oogarts te raadplegen bij aanwezige symptomen omdat deze mogelijk volledige blindheid kan voorkomen met medicatie, een operatie en/of andere therapieën. Soms is een genezing niet mogelijk en dan is een ondersteunende behandeling nodig, die onder andere bestaat uit aanpassingen en hulpmiddelen.

• Drusen van de oogzenuw
• Glaucoom
• Leber erfelijke optische neuropathie (LHON)
• Morning Glory-Syndroom (MGS)
• Oogzenuwontsteking
• Opticusglioom
• Optische atrofie
• Septo-optische dysplasie
• Stuwingspapil
• Diagnose en onderzoeken van nervus opticus

Drusen van de oogzenuw

Drusen van de oogzenuw, een erfelijke oogziekte, resulteert uit een ophoping van abnormale, bolvormige eiwitten en calciumzouten in de oogzenuw. Hierdoor gaan deze materialen progressief verkalken. De patiënt presenteert zich niet altijd met klachten. Dit komt omdat de progressie van de oogaandoening erg traag is en daarom in het beginstadium geen symptomen verschijnen. Af en toe verliest een patiënt toch een deel van het gezichtsveld (gezichtsvelduitval), en dan vooral van het perifere gezichtsvermogen (gezichtsvermogen aan de zijkant). Een laserbehandeling is inzetbaar voor een aantal patiënten, al is dit niet bij alle patiënten mogelijk.

Glaucoom

De oogziekte glaucoom komt om onbekende oorzaak tot stand, maar wel zijn heel wat mogelijke risicofactoren bekend van een verhoogde vloeistofdruk in de ogen. Als het vocht (kamerwater) niet (snel genoeg) wegloopt, dan bouwt de druk zich in het oog op, wat soms schade toebrengt aan de oogzenuw. Hierdoor verliest de patiënt mogelijk geleidelijk of plots het gezichtsvermogen, afhankelijk van het type glaucoom. Glaucoom bestaat in vele soorten zoals onder andere:

• acuut gesloten hoek glaucoom
• open-hoek glaucoom
• Posner-Schlossman Syndroom
• primair congenitale glaucoom

De symptomen zijn erg divers en gaan van geen tot heel ernstige klachten. Blinde vlekken in het gezichtsveld (meestal aan de zijkant) met als gevolg tunnelzicht, oogpijn in één of beide ogen, halo’s of regenbogen zien, rode ogen en gezwollen ogen komen vaak voor. Bij een aantal vormen van glaucoom komen eveneens algemene symptomen tot stand zoals hoofdpijn, braken en misselijkheid. Het is belangrijk om glaucoom zo snel mogelijk op te sporen want de oogziekte resulteert anders in blindheid. De behandeling van glaucoom gebeurt in eerste instantie veelal met oogdruppels die de patiënt toedient via correcte oogdruppelrichtlijnen. Ook een laserbehandeling is inzetbaar. Soms is chirurgie de enige mogelijkheid. Hierbij plaatst de arts een implantaat om de oogdruk te verlagen (Baerveldt drainage implant). Ook een trabeculectomie is een mogelijke behandeling voor de soms ernstige oogafwijking.

Leber erfelijke optische neuropathie (LHON)

Door een mutatie (wijziging) in een gen sterven de cellen in de oogzenuw stilaan af. Een plots wazig gezichtsvermogen in één of beide ogen is het eerste symptoom van Leber erfelijke optische neuropathie. Daarna ontstaan blinde vlekken (scotomen) in het centrale gezichtsvermogen. Kleurenblindheid komt eveneens voor bij deze oogziekte. De niet te genezen oogafwijking kent een snel progressief verloop waardoor de patiënt binnen enkele weken tot maanden nadat de oogklachten zijn opgetreden, maatschappelijk blind is.

Morning Glory-Syndroom (MGS)

Bij de aangeboren oogziekte Morning Glory-Syndroom is de oogzenuw abnormaal ontwikkeld als gevolg van een genetische mutatie (wijziging). De niet-erfelijke oogziekte kenmerkt zich door de aanwezigheid van strabisme (scheelzien), amblyopie (een lui oog), kleurenzienstoornissen en een witte pupilreflex (leukocorie). refractieafwijkingen (brekingsfouten in het oog) zoals astigmatisme, bijziendheid (myopie) en/of verziendheid (hypermetropie) komen soms ook tot stand. Het syndroom is vernoemd naar het beeld van de oogzenuw dat doet denken aan het middelste gedeelte van een Morning Glory-bloem. De oogarts zet een ondersteunende en symptomatische behandeling in om de meestal milde oogklachten te verhelpen. Dit bestaat uit onder andere refractiechirurgie.

Oogzenuwontsteking

Een oogzenuwontsteking, in medische termen vooral gekend als “neuritis optica” of “optische neuritis”, is een ziekte die vooral jongvolwassenen treft. Om onbekende redenen geraken de oogzenuwen van deze patiënten beschadigd als gevolg van een plotse ontsteking. Wel gaan heel wat infecties en auto-immuunaandoeningen mogelijk gepaard met een oogzenuwontsteking. Meestal is slechts één oog getroffen. Pijn aan het oog, een slecht op licht reagerende pupil, kleurzien- en contrastproblemen, een wazig gezichtsvermogen en flitsende lichten zien (fotopsie) zijn kenmerkend voor deze oogzenuwaandoening. Een behandeling is niet altijd vereist, maar orale (via de mond ingenomen) of intraveneuze (via een ader toegediende) corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) versnellen het genezingsproces. Normaliter is de prognose van optische neuritis uitstekend, tenzij de patiënt kampt met een onderliggende ziekte.

Opticusglioom

Soms is de oogzenuw in de hersenen beschadigd als gevolg van een tumor, zoals een glioom (primaire hersentumor met schade aan de hersenen). Deze traag groeiende en meestal goedaardige hersentumor tast één of beide oogzenuw aan. Een opticusglioom is meestal aanwezig bij kinderen en adolescenten. Nystagmus (wiebelogen), een bolling van het oog of de ogen (proptosis) en scheelzien treden vaak op. Daarnaast is het perifere gezichtsvermogen aangetast en kampt de patiënt met gezichtsvelduitval. Neurofibromatose (neurologische aandoening met afwijkingen aan huid en ogen) type 1 (NF1) is sterk geassocieerd met deze ziekte. Chirurgie en/of radiotherapie en/of chemotherapie zijn beschikbaar voor het behandelen van een opticusglioom. Bovendien zet de arts soms corticosteroïden in om de zwelling en ontsteking tijdens de radiotherapie te verminderen en bovendien voorkomen deze medicijnen dat de symptomen terugkeren.

Optische atrofie

Optische atrofie (opticusatrofie) is een oogziekte waarbij schade aan de oogzenuw ontstaat waardoor deze afsterft. Oorzaken zijn onder andere een slechte bloedtoevoer naar het oog, een ziekte, een oogtrauma of de blootstelling aan toxische stoffen. Troebel zien, een verminderde gezichtsscherpte, kleurzienstoornissen, een verminderd perifeer gezichtsvermogen en daardoor oriëntatie- en mobiliteitsproblemen zijn mogelijke symptomen van deze stabiele of progressieve oogziekte die aangeboren of verworven is, allemaal afhankelijk van de oorzaak. Een optimale verlichting, contrastrijke materialen en andere hulpmiddelen en aanpassingen zijn beschikbaar voor deze ongeneeslijke oogafwijking. Net zoals bij veel andere oogzenuwaandoeningen, is revalidatietraining een mogelijkheid om om te leren gaan met het slechte gezichtsvermogen.

Septo-optische dysplasie

Bij septo-optische dysplasie, een hersenaandoening, is de aanleg van het tussenschot tussen de linker- en rechterhelft van de hersenen niet goed aangelegd of afwezig. Bovendien zijn de hypofysie en de oogzenuw(en) in de hersenen onvoldoende ontwikkeld. De patiënt kampt hierdoor met zowel neurologische problemen als oogklachten. Wiebelogen en slecht zien met één of beide ogen zijn de meest voorkomende oogproblemen. De patiënt krijgt optische hulpmiddelen, leeshulpmiddelen, schrijfhulpmiddelen en/of mobiliteitshulpmiddelen indien nodig. De zeldzame oogaandoening zelf valt niet te genezen.

Stuwingspapil

Wanneer een verhoogde hersendruk ontstaat, zwellen ook de oogzenuwen. Een hoofdtrauma, medicatiegebruik of een abces zijn enkele mogelijke oorzaken van stuwingspapil. De hogere druk in of rond de hersenen gaat gepaard met enkele algemene klachten zoals hoofdpijn en braken. Kortstondig dubbelzien (diplopie), lichtverblinding en halo’s zien, en in een later stadium een wazig gezichtsvermogen en zelfs een verlies van het gezichtsvermogen zijn enkele tekenen van de oogziekte. Medicatie en/of chirurgie zijn mogelijke behandelingstechnieken voor deze oogziekte die snelle medische aandacht vereist.

Diagnose en onderzoeken van nervus opticus

De oogarts voert een grondig oogonderzoek uit waarbij hij de voorkant en achterkant van het oog inspecteert. Daarnaast voert hij tal van beeldvormende en andere oogonderzoeken uit bij de patiënt zoals:

• een contrastgevoeligheidstest
• een CT-scan van de ogen en oogkas
• een fundusfotografie: Foto’s van de achterkant van het oog
• een gezichtsscherptemeting
• een gonioscopie: Inspectie van de drainagehoek bij glaucoom
• een kleurentest: Oogtest voor opsporen van kleurenblindheid
• een oftalmoscopie: Onderzoek van de achterkant van het oog
• een oog- en oogkasechografie (oogechografie)
• een tonometrie: Oogdrukmeting om glaucoom op te sporen
• een Visual Evoked Potential)(VEP: Meting van de elektrische activiteit van het visueel systeem

Lees verder

• Opticusglioom: Tumor in hersenen met aantasting oogzenuw
• Optische atrofie (opticusatrofie): Oogaandoening
• Oogzenuwontsteking: Verlies gezichtsvermogen
• Glaucoom: Verhoogde oogdruk met verlies van gezichtsvermogen
• Morning Glory-Syndroom (MGS): Oogzenuw is abnormaal