Revalidatietraining voor blinden en slechtzienden

Voor mensen die plots of geleidelijk aan slechtziend of blind worden, vinden vaak veel ingrijpende veranderingen plaats. Niet alleen is het gezichtsvermogen geheel of gedeeltelijk verloren, maar ook in het dagelijks leven komen personen met een visuele handicap vaak hinder tegen. Het is voor blinden en slechtzienden erg belangrijk om zich volop in het leven te blijven integreren. Zelfstandig wonen, werken en/of naar school gaan zijn slechts enkele activiteiten waarvoor blinden en slechtzienden vaak wat hulp nodig hebben. Dankzij visuele revalidatie, ook wel bekend als "low vision-training" of "heropleiding", leert een patiënt om zich in het dagelijks leven te behelpen en leert hij tevens omgaan met de emotionele en psychologische gevolgen van zijn blind- of slechtziendheid.

• Wat is een low-vision centrum?
• Opbouw van het revalidatietraject
• Visueel functieonderzoek
• Problemen
• Aanvullend onderzoek
• Revalidatieplan
• Revalidatietraining voor personen met een visuele handicap
• Low vision-centra voor blinden en slechtzienden
• België
• Nederland
• Complicaties van visuele handicap

Wat is een low-vision centrum?

Een oogarts of huisarts kan blinden of slechtzienden doorverwijzen naar een revalidatiecentrum (low-vision centrum). Een revalidatiecentrum voor slechtzienden en blinden bestaat uit diverse zorgprofessionals, zoals een low vision-oogarts, een low vision-therapeut, een ergotherapeut/fysiotherapeut, een orthoptist, een optometrist, een fysiotherapeut, een mobiliteits- en oriëntatie-instructeur, een maatschappelijk werker, een psycholoog en/of andere zorgprofessionals. Dit zijn speciaal opgeleide personen die zich hebben gespecialiseerd in het begeleiden van blinden en slechtzienden. Zij werken multidisciplinair om voor een blinde of slechtziende persoon een zo goed mogelijk revalidatietraject uit te stippelen (alle zorgverstrekkers werken met elkaar samen). Dit behandelplan is steeds individueel aangepast omdat elke persoon weer anders omgaat met het gezichtsvermogen, de mogelijke prognose variabel is, en iedereen andere verwachtingen en problemen heeft.

Opbouw van het revalidatietraject

Visueel functieonderzoek

Een persoon met een visuele handicap komt na de verwijzing terecht in een low vision-centrum waar verder onderzoek plaatsvindt alvorens een geschikt revalidatieplan tot stand komt. Een visueel functieonderzoek is nodig om te bepalen wat precies de visuele problemen zijn. Zo onderzoekt een low vision-oogarts het scherptezicht, het contrastvermogen, het gezichtsveld, enzovoort. Normaal gesproken vinden dergelijke onderzoeken plaats in het revalidatiecentrum, maar soms zijn uitzonderingen mogelijk, vooral bij personen met bijkomende problemen zoals een verstandelijke handicap.

Problemen

Na dit uitgebreide oogonderzoek krijgt de blinde of slechtziende persoon diverse vragen over de mogelijke problemen die hij ervaart tijdens het dagelijks leven vanwege de visuele handicap. Dit helpt het revalidatiecentrum om te begrijpen welke hulp hij mogelijk nodig heeft.

Aanvullend onderzoek

Het low vision-team beschikt reeds over veel informatie over de visueel gehandicapte persoon. Door middel van onderzoek naar de lichtbeleving, de neurologische functie, de ontwikkeling, het computergebruik, de motoriek, het energiegebruik en/of het gebruik van andere zintuigen krijgt het low-vision team een beter beeld van de slechtziende of blinde persoon.

Revalidatieplan

Het is belangrijk dat slechtzienden en blinden betrokken worden bij het opstellen van het revalidatietraject. Na overleg met alle teamleden ontstaat een revalidatietraject dat ook getoetst wordt aan de blinde of slechtziende persoon.

Dit plan bevat mogelijk diverse onderdelen, al is het mogelijk dat niet elk low vision-centrum de volgende onderdelen aanbiedt:

• (weer) leren genieten van vrije tijd en/of sport
• aanleren van communicatietechnieken (rond de handicap)
• aanleren van vreemde talen
• beroepsrevalidatie: leren om weer aan het werk te gaan na een (gedeeltelijk) verlies van het gezichtsvermogen, op zoek naar aangepast werk en/of arbeidsbemiddeling
• gebruik van het resterende gezichtsvermogen (visuele training)
• leren werken met aanpassingen en hulpmiddelen thuis, tijdens de vrije tijd, op school en/of op het werk
• leren werken met andere zintuigen
• leren werken met braille
• leren werken met een computer en andere hoogtechnologische hulpmiddelen
• leren werken met optische hulpmiddelen (zoals loepen, lampen, mini-verrekijkertjes en brillen met vergroting)
• leren zelfstandig wonen met aanpassingen, hulpmiddelen en adviezen voor de thuisomgeving
• mobiliteitstraining: het leren werken met een witte stok, het helpen bij een blindengeleidehond, het aanleren en verkennen van routes, het leren gebruiken van het openbaar vervoer, het aanwenden van GPS, … De visueel gehandicapte persoon leert werken met tal van mobiliteitshulpmiddelen.
• psychologische begeleiding
• uitvoeren van huishoudelijke taken (wassen, winkelen, strijken, afwassen, koken, …)

Revalidatietraining voor personen met een visuele handicap

De revalidatietraining vindt meestal ambulant plaats in een revalidatiecentrum, maar het is ook mogelijk dat een blinde of slechtziende persoon hier gedurende een langere tijd verblijft (meer dan een maand tot zelfs een jaar of langer). Daarnaast bieden sommige low vision-centra ook begeleiding en revalidatietraining aan huis. Voor een aantal centra of specifieke diensten van deze centra is er een wachttijd; bij andere centra is hulp en revalidatie onmiddellijk mogelijk.

Low vision-centra voor blinden en slechtzienden

België

In België zijn enkele heropleidingscentra gespecialiseerd in onderwijs, vorming en beroepsbemiddeling. Dit betreft De Brailleliga vzw (http://www.brailleliga.be), De Markgrave (http://www.demarkgrave.be) en het Sint-Rafaël Instituut (http://www.sintrafael.be). Bovendien zijn er enkele revalidatiecentra actief waar de patiënt beter leert omgaan met de visuele handicap en leert werken met praktische hulpmiddelen en aanpassingen. Vaak verwijzen deze low vision-centra blinden en slechtzienden door naar de heropleidingscentra voor specifieke trainingen voor onderwijs en beroepsleven. Low vision-centra in België zijn het Visueel Revalidatie Centrum Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZ Antwerpen) (http://www.uza.be), het centrum voor visuele revalidatie (UZ Gent) (http://www.uzgent.be) en Visuele Revalidatie De Markgrave vzw (Antwerpen) (http://www.demarkgrave.be).

Nederland

Koninklijke Visio (http://www.visio.org) en Bartiméus (http://www.bartimeus.nl) zijn in Nederland de twee grootste aanbieders van revalidatietraining voor blinden en slechtzienden. Beide centra zijn actief in het hele land.

Complicaties van visuele handicap

• Een visuele handicap kan leiden tot verschillende complicaties, waaronder:
• verhoogd risico op valincidenten en ongelukken door beperkte zichtbaarheid
• problemen met de sociale integratie en mentale gezondheid, zoals eenzaamheid en depressie
• beperkingen in dagelijkse activiteiten en zelfstandigheid, zoals problemen met mobiliteit en uitvoering van huishoudelijke taken
• moeilijkheden bij het vinden van passend werk of onderwijs, wat kan leiden tot verminderde werkgelegenheidskansen
• complexe medische behandelingen en revalidatieprocessen die mogelijk langdurig en ingrijpend zijn