Revalidatietraining voor blinden en slechtzienden

Voor mensen die plots of geleidelijk aan slechtziend of blind worden, vinden vaak veel ingrijpende veranderingen plaats. Niet alleen is het gezichtsvermogen geheel of gedeeltelijk verloren, maar ook in het dagelijks leven komen personen met een visuele handicap vaak hinder tegen. Het is voor blinden en slechtzienden erg belangrijk om zich volop in het leven te blijven integreren. Zelfstandig wonen, werken en/of naar school gaan zijn slechts enkele activiteiten waarvoor blinden en slechtzienden vaak wat hulp nodig hebben. Dankzij visuele revalidatie, ook wel bekend als "low vision-training" of "heropleiding", leert een patiënt om zich in het dagelijks leven te behelpen en leert hij tevens omgaan met de emotionele en psychologische gevolgen van zijn blind- of slechtziendheid.

Integratie van blinden en slechtzienden in de samenleving
Zelfstandig wonen met een visuele beperking
Ondersteuning bij het vinden van werk
Onderwijs voor blinden en slechtzienden
Wat is een low-vision centrum?
Opbouw van het revalidatietraject
Visueel functieonderzoek
Problemen
Aanvullend onderzoek
Revalidatieplan
Revalidatietraining voor personen met een visuele handicap
Revalidatieprogramma's en training voor visueel gehandicapten
Mobiliteitstraining voor visueel gehandicapten
Training in zelfzorg en huishoudelijke taken
Sociale en communicatieve vaardigheden
Het belang van maatschappelijke acceptatie en toegankelijkheid
Toegankelijkheid van openbare ruimtes
Wetgeving voor de bescherming van visueel gehandicapten
Low vision-centra voor blinden en slechtzienden
België
Nederland
Complicaties van visuele handicap
Praktische tips voor het leven met / omgaan met revalidatietraining voor blinden en slechtzienden
Maak gebruik van mobiliteitstraining
Versterk je dagelijkse vaardigheden met hulpmiddelen
Leer huishoudelijke taken efficiënter uitvoeren
Maak gebruik van sociale en emotionele ondersteuning
Volg speciale computer- en technologiecursussen
Verbeter je sociale interacties en communicatie
Misvattingen rond revalidatietraining voor blinden en slechtzienden
Revalidatietraining is alleen voor mensen die volledig blind zijn
Revalidatietraining bestaat alleen uit leren hoe te lopen met een stok
Revalidatietraining is alleen voor ouderen
Revalidatietraining is niet effectief voor mensen met psychische stoornissen
Revalidatietraining is enkel fysiek gericht
Revalidatietraining heeft geen impact op de werkplek
Revalidatietraining is niet beschikbaar in alle gebieden

Integratie van blinden en slechtzienden in de samenleving

Blinden en slechtzienden staan voor unieke uitdagingen als het gaat om integratie in de maatschappij. Ze moeten zich vaak aanpassen aan hun omgeving en leren omgaan met de nieuwe beperkingen die hun visuele handicap met zich meebrengt. Dit proces gaat veel verder dan het leren omgaan met mobiliteitshulpmiddelen zoals de witte stok of blindengeleidehond. Het gaat ook om het vinden van manieren om zelfredzaam te blijven in het dagelijks leven en om sociaal en professioneel actief te blijven.

Zelfstandig wonen met een visuele beperking

Zelfstandig wonen is voor blinden en slechtzienden van groot belang, omdat het hen de kans biedt om hun leven zo normaal mogelijk voort te zetten. Revalidatietraining helpt bij het ontwikkelen van vaardigheden die nodig zijn voor het dagelijks leven, zoals koken, schoonmaken en boodschappen doen. Er worden ook hulpmiddelen ontwikkeld, zoals sprekende apparaten of apps, die het leven van visueel gehandicapten gemakkelijker maken.

Ondersteuning bij het vinden van werk

Blinden en slechtzienden kunnen met de juiste ondersteuning succesvol werk vinden en uitvoeren. Werkgevers kunnen bijvoorbeeld worden geholpen om de werkomgeving toegankelijker te maken door het gebruik van technologie of het aanpassen van de fysieke ruimte. Revalidatietraining speelt ook een cruciale rol bij het ontwikkelen van vaardigheden die specifiek nodig zijn op de werkvloer, zoals communicatie, time management en het omgaan met stress.

Onderwijs voor blinden en slechtzienden

Opleiding en onderwijs zijn essentieel voor de persoonlijke en professionele ontwikkeling van blinden en slechtzienden. Er zijn speciale onderwijsinstellingen en programma's die gericht zijn op visueel gehandicapte studenten, evenals aanpassingen binnen reguliere onderwijsinstellingen. Dit kan variëren van het gebruik van braille en gesproken teksten tot het gebruik van digitale hulpmiddelen en aangepaste leerstrategieën.

Wat is een low-vision centrum?

Een oogarts of huisarts kan blinden of slechtzienden doorverwijzen naar een revalidatiecentrum (low-vision centrum). Een revalidatiecentrum voor slechtzienden en blinden bestaat uit diverse zorgprofessionals, zoals een low vision-oogarts, een low vision-therapeut, een ergotherapeut/fysiotherapeut, een orthoptist, een optometrist, een fysiotherapeut, een mobiliteits- en oriëntatie-instructeur, een maatschappelijk werker, een psycholoog en/of andere zorgprofessionals. Dit zijn speciaal opgeleide personen die zich hebben gespecialiseerd in het begeleiden van blinden en slechtzienden. Zij werken multidisciplinair om voor een blinde of slechtziende persoon een zo goed mogelijk revalidatietraject uit te stippelen (alle zorgverstrekkers werken met elkaar samen). Dit behandelplan is steeds individueel aangepast omdat elke persoon weer anders omgaat met het gezichtsvermogen, de mogelijke prognose variabel is, en iedereen andere verwachtingen en problemen heeft.

Een uitgebreid oogonderzoek is nodig voor het samenstellen van een revalidatietraject / Bron: Jeff Dahl, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Opbouw van het revalidatietraject

Visueel functieonderzoek

Een persoon met een visuele handicap komt na de verwijzing terecht in een low vision-centrum waar verder onderzoek plaatsvindt alvorens een geschikt revalidatieplan tot stand komt. Een visueel functieonderzoek is nodig om te bepalen wat precies de visuele problemen zijn. Zo onderzoekt een low vision-oogarts het scherptezicht, het contrastvermogen, het gezichtsveld, enzovoort. Normaal gesproken vinden dergelijke onderzoeken plaats in het revalidatiecentrum, maar soms zijn uitzonderingen mogelijk, vooral bij personen met bijkomende problemen zoals een verstandelijke handicap.

Problemen

Na dit uitgebreide oogonderzoek krijgt de blinde of slechtziende persoon diverse vragen over de mogelijke problemen die hij ervaart tijdens het dagelijks leven vanwege de visuele handicap. Dit helpt het revalidatiecentrum om te begrijpen welke hulp hij mogelijk nodig heeft.

Aanvullend onderzoek

Het low vision-team beschikt reeds over veel informatie over de visueel gehandicapte persoon. Door middel van onderzoek naar de lichtbeleving, de neurologische functie, de ontwikkeling, het computergebruik, de motoriek, het energiegebruik en/of het gebruik van andere zintuigen krijgt het low-vision team een beter beeld van de slechtziende of blinde persoon.

Huissleutels met tactiele elementen zijn belangrijk bij het leren zelfstandig te wonen / Bron: Kim Bols, http://www.visuelehandicap.be

Revalidatieplan

Het is belangrijk dat slechtzienden en blinden betrokken worden bij het opstellen van het revalidatietraject. Na overleg met alle teamleden ontstaat een revalidatietraject dat ook getoetst wordt aan de blinde of slechtziende persoon.

Dit plan bevat mogelijk diverse onderdelen, al is het mogelijk dat niet elk low vision-centrum de volgende onderdelen aanbiedt:

(weer) leren genieten van vrije tijd en/of sport
aanleren van communicatietechnieken (rond de handicap)
aanleren van vreemde talen
beroepsrevalidatie: leren om weer aan het werk te gaan na een (gedeeltelijk) verlies van het gezichtsvermogen, op zoek naar aangepast werk en/of arbeidsbemiddeling
gebruik van het resterende gezichtsvermogen (visuele training)
leren werken met aanpassingen en hulpmiddelen thuis, tijdens de vrije tijd, op school en/of op het werk
leren werken met andere zintuigen
leren werken met braille
leren werken met een computer en andere hoogtechnologische hulpmiddelen
leren werken met optische hulpmiddelen (zoals loepen, lampen, mini-verrekijkertjes en brillen met vergroting)
leren zelfstandig wonen met aanpassingen, hulpmiddelen en adviezen voor de thuisomgeving
mobiliteitstraining: het leren werken met een witte stok, het helpen bij een blindengeleidehond, het aanleren en verkennen van routes, het leren gebruiken van het openbaar vervoer, het aanwenden van GPS, … De visueel gehandicapte persoon leert werken met tal van mobiliteitshulpmiddelen.
psychologische begeleiding
uitvoeren van huishoudelijke taken (wassen, winkelen, strijken, afwassen, koken, …)

Revalidatietraining voor personen met een visuele handicap

De revalidatietraining vindt meestal ambulant plaats in een revalidatiecentrum, maar het is ook mogelijk dat een blinde of slechtziende persoon hier gedurende een langere tijd verblijft (meer dan een maand tot zelfs een jaar of langer). Daarnaast bieden sommige low vision-centra ook begeleiding en revalidatietraining aan huis. Voor een aantal centra of specifieke diensten van deze centra is er een wachttijd; bij andere centra is hulp en revalidatie onmiddellijk mogelijk.

Revalidatieprogramma's en training voor visueel gehandicapten

Revalidatietraining is essentieel voor blinden en slechtzienden om hen te helpen hun vaardigheden te ontwikkelen en zich aan te passen aan hun nieuwe situatie. Dit kan bestaan uit verschillende soorten training, van mobiliteitstraining tot sociale interactie en cognitieve vaardigheden.

Mobiliteitstraining voor visueel gehandicapten

Mobiliteitstraining leert visueel gehandicapten hoe ze veilig en zelfstandig kunnen navigeren in verschillende omgevingen. Dit kan onder meer het gebruik van de witte stok, blindengeleidehonden of technologieën voor assistentie omvatten. De training wordt vaak aangepast aan de individuele behoeften van de patiënt en kan zowel binnen als buiten plaatsvinden.

Training in zelfzorg en huishoudelijke taken

Visueel gehandicapten moeten vaak leren hoe ze dagelijkse taken zoals koken, schoonmaken en persoonlijke verzorging kunnen uitvoeren. Revalidatietraining biedt hierbij ondersteuning, door technieken aan te leren die hen helpen bij het beheren van hun huishouden en het behouden van hun zelfstandigheid.

Sociale en communicatieve vaardigheden

Blinden en slechtzienden kunnen baat hebben bij training die hen helpt om sociale interacties te verbeteren en effectief te communiceren met anderen. Dit kan gaan om het aanleren van technieken om beter in sociale situaties te navigeren, het voeren van gesprekken en het omgaan met misverstanden of obstakels in de communicatie.

Het belang van maatschappelijke acceptatie en toegankelijkheid

Maatschappelijke acceptatie en de toegankelijkheid van publieke ruimtes en diensten zijn essentieel voor de integratie van blinden en slechtzienden. Het bevorderen van inclusie op scholen, werkplekken en in de samenleving als geheel speelt een belangrijke rol in het verbeteren van de levenskwaliteit van visueel gehandicapten.

Toegankelijkheid van openbare ruimtes

De toegankelijkheid van gebouwen, straatinfrastructuur en openbare diensten is cruciaal voor de mobiliteit van visueel gehandicapten. Dit kan variëren van goed geplaatste geleidelijnen op trottoirs tot het gebruik van gesproken informatie op openbare plaatsen en in openbaar vervoer.

Wetgeving voor de bescherming van visueel gehandicapten

In veel landen bestaan er wetten die de rechten van visueel gehandicapten beschermen en zorgen voor gelijke toegang tot werk, onderwijs en publieke diensten. Deze wetgeving is van groot belang voor de maatschappelijke integratie van visueel gehandicapten en zorgt ervoor dat zij niet worden uitgesloten van belangrijke aspecten van het sociale leven.

Braille aanleren wordt aangeleerd tijdens de revalidatietraining / Bron: Kim Bols, http://www.visuelehandicap.be

Low vision-centra voor blinden en slechtzienden

België

In België zijn enkele heropleidingscentra gespecialiseerd in onderwijs, vorming en beroepsbemiddeling. Dit betreft De Brailleliga vzw (http://www.brailleliga.be), De Markgrave (http://www.demarkgrave.be) en het Sint-Rafaël Instituut (http://www.sintrafael.be). Bovendien zijn er enkele revalidatiecentra actief waar de patiënt beter leert omgaan met de visuele handicap en leert werken met praktische hulpmiddelen en aanpassingen. Vaak verwijzen deze low vision-centra blinden en slechtzienden door naar de heropleidingscentra voor specifieke trainingen voor onderwijs en beroepsleven. Low vision-centra in België zijn het Visueel Revalidatie Centrum Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZ Antwerpen) (http://www.uza.be), het centrum voor visuele revalidatie (UZ Gent) (http://www.uzgent.be) en Visuele Revalidatie De Markgrave vzw (Antwerpen) (http://www.demarkgrave.be).

Nederland

Koninklijke Visio (http://www.visio.org) en Bartiméus (http://www.bartimeus.nl) zijn in Nederland de twee grootste aanbieders van revalidatietraining voor blinden en slechtzienden. Beide centra zijn actief in het hele land.

Complicaties van visuele handicap

Een visuele handicap kan leiden tot verschillende complicaties, waaronder:
verhoogd risico op valincidenten en ongelukken door beperkte zichtbaarheid
problemen met de sociale integratie en mentale gezondheid, zoals eenzaamheid en depressie
beperkingen in dagelijkse activiteiten en zelfstandigheid, zoals problemen met mobiliteit en uitvoering van huishoudelijke taken
moeilijkheden bij het vinden van passend werk of onderwijs, wat kan leiden tot verminderde werkgelegenheidskansen
complexe medische behandelingen en revalidatieprocessen die mogelijk langdurig en ingrijpend zijn

Praktische tips voor het leven met / omgaan met revalidatietraining voor blinden en slechtzienden

Maak gebruik van mobiliteitstraining

Een belangrijk onderdeel van de revalidatietraining voor blinden en slechtzienden is mobiliteitstraining. Dit helpt je om je veilig en zelfstandig te bewegen, zowel binnenshuis als buitenshuis. Je leert onder andere het gebruik van een stok of blindengeleidehond om obstakels te vermijden en om je weg te vinden in onbekende omgevingen. In de training leer je ook hoe je gebruik kunt maken van geluiden en oriëntatiepunten, zoals verkeersgeluiden of het gevoel van de wind, om je route te bepalen. Een ervaren trainer kan je begeleiden bij het oefenen van verschillende situaties, zoals het oversteken van drukke straten of het navigeren in een winkelcentrum, zodat je vertrouwen krijgt in je vermogen om jezelf te verplaatsen.

Versterk je dagelijkse vaardigheden met hulpmiddelen

Naast mobiliteit is het ook belangrijk om je dagelijkse vaardigheden aan te passen aan je visuele beperking. Er zijn veel hulpmiddelen die je kunnen ondersteunen in je dagelijkse leven, zoals speciale klokken met spraak, brailleapparaten, en vergrote of gesproken telefoons. Revalidatietraining voor blinden en slechtzienden biedt begeleiding bij het leren gebruiken van deze hulpmiddelen. Je kunt bijvoorbeeld leren hoe je een brailleleesregel kunt gebruiken om tekst op de computer te lezen of hoe je spraaksoftware kunt inschakelen om berichten of documenten voor te laten lezen. Het doel van de training is om je zoveel mogelijk zelfstandigheid en zelfvertrouwen te geven door je dagelijkse taken te vereenvoudigen met behulp van technologie en hulpmiddelen.

Leer huishoudelijke taken efficiënter uitvoeren

Revalidatietraining richt zich niet alleen op mobiliteit en technologie, maar ook op het verbeteren van de efficiëntie in je huishoudelijke taken. Dit omvat technieken voor het koken, schoonmaken en organiseren van je huis, zodat je deze taken veilig en effectief kunt uitvoeren zonder visuele begeleiding. Je leert bijvoorbeeld hoe je labels kunt maken voor producten met braille of hoe je je keuken kunt organiseren op een manier die logisch en gemakkelijk toegankelijk is voor jou. Daarnaast krijg je tips over hoe je je omgeving kunt aanpassen om het dagelijks leven makkelijker te maken, zoals het gebruik van geur- of geluidssignalen om objecten te herkennen of het optimaal inrichten van je huis om veiligheid te garanderen.

Maak gebruik van sociale en emotionele ondersteuning

Revalidatietraining voor blinden en slechtzienden is niet alleen fysiek, maar ook sociaal en emotioneel uitdagend. Het kan waardevol zijn om je aan te sluiten bij steungroepen of praatgroepen waar je ervaringen kunt delen en steun kunt ontvangen van anderen in een vergelijkbare situatie. Ook psychotherapie kan nuttig zijn om je te helpen omgaan met de emotionele impact van visuele beperkingen en het proces van revalidatie. Deze sociale steun kan je helpen om je doelen te bereiken, nieuwe vaardigheden te leren, en om te gaan met de veranderingen in je leven. Het versterken van je mentale welzijn door middel van gesprek en het delen van ervaringen maakt een belangrijk deel uit van je herstel.

Volg speciale computer- en technologiecursussen

In de moderne wereld is technologie een cruciaal hulpmiddel voor het dagelijks leven, en revalidatietraining voor blinden en slechtzienden richt zich vaak ook op het gebruik van technologie om communicatie en toegang tot informatie te verbeteren. Er zijn speciale cursussen die je leren hoe je computers, smartphones en andere elektronische apparaten kunt gebruiken, zelfs als je slechtziend of blind bent. Je leert bijvoorbeeld werken met spraaksoftware of brailleleesapparaten, en hoe je technologie kunt gebruiken voor internetbankieren, boodschappen doen of communiceren met anderen. Door deze vaardigheden te ontwikkelen, vergroot je je zelfredzaamheid en kun je op een efficiënte en gemakkelijke manier gebruik maken van digitale hulpmiddelen.

Verbeter je sociale interacties en communicatie

Naast het ontwikkelen van praktische vaardigheden, biedt revalidatietraining ook ondersteuning bij het verbeteren van je sociale interacties en communicatie. Het kan lastig zijn om je sociale netwerk te onderhouden als je moeite hebt met visuele interactie, maar de training helpt je om alternatieve communicatiemethoden te ontdekken. Dit kan het gebruik van telefoon- en videobellen omvatten, maar ook technieken voor het lezen en schrijven van berichten met behulp van spraaksoftware of braille. Revalidatieprofessionals kunnen je begeleiden bij het ontwikkelen van deze vaardigheden en je tips geven over hoe je je sociale netwerk kunt uitbreiden, zowel offline als online. Het doel is om je te helpen blijven communiceren met anderen, zodat je verbonden blijft en actief kunt deelnemen aan sociale activiteiten.

Misvattingen rond revalidatietraining voor blinden en slechtzienden

Revalidatietraining is een essentieel hulpmiddel voor mensen met visuele beperkingen, waaronder blinden en slechtzienden. Echter, er bestaan verschillende misvattingen over wat deze training inhoudt en voor wie het bedoeld is. Dit artikel bespreekt enkele van de meest voorkomende misverstanden en verduidelijkt wat revalidatietraining werkelijk kan bieden.

Een veelvoorkomende misvatting is dat revalidatietraining uitsluitend voor mensen die volledig blind zijn bedoeld is. Dit is echter niet het geval. Revalidatietraining is ook nuttig voor mensen met een gedeeltelijke visuele beperking, omdat het hen helpt beter om te gaan met hun omgeving, ongeacht het niveau van hun gezichtsvermogen. Het kan hen leren hoe ze effectief kunnen navigeren met behulp van hulpmiddelen zoals een blindengeleidehond, en het bevordert hun zelfstandigheid.

Revalidatietraining bestaat alleen uit leren hoe te lopen met een stok

Veel mensen denken dat revalidatietraining voornamelijk draait om het leren lopen met een witte stok. Hoewel dit een belangrijk onderdeel van de training kan zijn, omvat revalidatietraining veel meer. Het gaat ook om het ontwikkelen van vaardigheden voor het gebruik van technologie, het verbeteren van de oriëntatie in verschillende omgevingen, en het aanleren van strategieën voor dagelijkse activiteiten, zoals koken, werken en reizen. Het is een breed scala aan vaardigheden die de kwaliteit van leven kunnen verbeteren.

Revalidatietraining is alleen voor ouderen

Een andere misvatting is dat revalidatietraining alleen nuttig is voor ouderen met visuele beperkingen. In werkelijkheid kan revalidatietraining op elke leeftijd nuttig zijn. Jongeren die verlies van gezichtsvermogen ervaren, kunnen er net zo veel baat bij hebben als ouderen. Het helpt hen om hun zelfstandigheid te behouden en zich aan te passen aan hun veranderende omstandigheden, ongeacht hun leeftijd.

Revalidatietraining is niet effectief voor mensen met psychische stoornissen

Sommige mensen denken dat revalidatietraining niet geschikt is voor mensen die naast een visuele beperking ook last hebben van psychische stoornissen, zoals mentale gezondheid problemen. In werkelijkheid kan revalidatietraining juist veel waarde bieden voor deze groep. Het biedt niet alleen praktische vaardigheden, maar ook psychologische ondersteuning om mensen te helpen omgaan met hun situatie en het vergroten van hun vertrouwen en welzijn.

Revalidatietraining is enkel fysiek gericht

Er wordt vaak gedacht dat revalidatietraining alleen gericht is op fysieke vaardigheden, zoals het leren navigeren met een stok of een blindengeleidehond. Revalidatietraining heeft echter ook een belangrijke focus op cognitieve en sociale vaardigheden. Het kan mensen leren hoe ze hun omgeving beter kunnen begrijpen, hoe ze sociale interacties kunnen aangaan, en hoe ze hun dagelijkse taken efficiënter kunnen uitvoeren. De training is dus veelzijdig en holistisch.

Revalidatietraining heeft geen impact op de werkplek

Een andere misvatting is dat revalidatietraining geen invloed heeft op iemands vermogen om op de werkplek te functioneren. In werkelijkheid kan revalidatietraining mensen helpen bij het ontwikkelen van belangrijke vaardigheden die hen in staat stellen om effectief te werken, zelfs met een visuele beperking. Dit kan onder meer het gebruik van technologie, het verbeteren van mobiliteit en communicatievaardigheden omvatten, wat allemaal bijdraagt aan het behoud van een succesvolle carrière.

Revalidatietraining is niet beschikbaar in alle gebieden

Tot slot denken veel mensen dat revalidatietraining alleen beschikbaar is in grotere steden of welvarende gebieden. Dit is echter niet waar. Er zijn veel organisaties en programma’s die revalidatietraining aanbieden in verschillende regio’s, zowel in steden als op het platteland. Er bestaan diverse mogelijkheden voor mensen met visuele beperkingen om training te volgen, ongeacht hun locatie.