Stuwingspapil: Zwelling oogzenuw door verhoogde hersendruk

Een stuwingspapil is een aandoening waarbij de oogzenuw gezwollen is door een verhoogde druk in of rond de hersenen. Deze verhoogde hersendruk kan veroorzaakt worden door diverse factoren, zoals een abces, hoofdletsel of het gebruik van bepaalde medicijnen. Typische symptomen zijn hoofdpijn, braken en dubbelzien. Het kenmerkende van een stuwingspapil is dat de symptomen vaak kortstondig optreden. Tijdige behandeling is cruciaal en bestaat meestal uit medicatie en/of chirurgie. De vooruitzichten variëren en zijn sterk afhankelijk van de oorzaak van de verhoogde hersendruk.

• Epidemiologie van stuwingspapil
• Oorzaken: Zwelling van de oogzenuw door verhoogde hersendruk
• Symptomen: Kortstondig dubbelzien en hoofdpijn
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie en chirurgie
• Prognose en vooruitzichten
• Complicaties van stuwingspapil
• Preventie en levensstijl

Epidemiologie van stuwingspapil

Stuwingspapil is een zeldzame aandoening waarvoor geen exacte incidentie- of prevalentiecijfers beschikbaar zijn. Er zijn geen aanwijzingen dat de aandoening beïnvloed wordt door ras of geslacht. Stuwingspapil kan op elke leeftijd voorkomen.

Oorzaken: Zwelling van de oogzenuw door verhoogde hersendruk

De aandoening wordt vaak veroorzaakt door:

• Craniosynostose (vroegtijdige fusie van schedelnaden)
• Een ernstige longaandoening
• Hersenabces (verzameling van pus in de hersenen)
• Een hersenbloeding (intracerebrale bloeding)
• Een hersenontsteking (encefalitis)
• Een hersentumor
• Hoofdletsel
• Idiopathische intracraniële hypertensie (pseudotumor cerebri): Symptomen van verhoogde liquordruk zonder dat er een hersentumor aanwezig is
• Een ontsteking van de hersen- of ruggenmergsvliezen (meningitis)
• Het gebruik van bepaalde medicijnen, zoals tetracycline, minocycline, lithium, Accutane, nalidixinezuur en corticosteroïden
• Het Wernicke-Korsakov-syndroom (hersenschade met afwijkingen aan ogen, lopen en cognitie)

Symptomen: Kortstondig dubbelzien en hoofdpijn

De symptomen van stuwingspapil ontstaan meestal door de onderliggende oorzaak van de verhoogde hersendruk. In het vroege stadium van stuwingspapil zijn er vaak geen symptomen. Kortstondige visuele veranderingen kunnen optreden, zoals dubbelzien (diplopie), lichtverblinding en halo's, of zelfs tijdelijk volledig verlies van het gezichtsvermogen (amauroisis). De gezichtsscherpte blijft meestal lange tijd intact, behalve in gevorderde stadia, waar patiënten mogelijk last hebben van wazig gezichtsvermogen. Andere symptomen door verhoogde hersendruk zijn hoofdpijn, misselijkheid en/of braken. Stuwingspapil veroorzaakt doorgaans geen pijn.

Diagnose en onderzoeken

Oogonderzoek

Tijdens een uitgebreid oogonderzoek gebruikt de arts een oftalmoscoop (een instrument met sterke vergroting) om de achterkant van het oog te inspecteren. Via oftalmoscopie kan een stuwingspapil worden geïdentificeerd.
Diagnostisch onderzoek
Een Magnetic Resonance Imaging (MRI-scan) of computertomografie (CT-scan) zijn essentieel om de oorzaak van de verhoogde hersendruk te bepalen. Deze onderzoeken helpen bij het bepalen van de juiste behandeling. Soms voert de arts ook een echografie van het oog (oogechografie) uit om te bevestigen of de patiënt daadwerkelijk een stuwingspapil heeft of een andere aandoening met vergelijkbare symptomen. Een fluoresceïneangiografie (onderzoek van de bloedvaten van het netvlies) kan nuttig zijn voor een nauwkeurige diagnose. Daarnaast kan een gezichtsveldonderzoek worden uitgevoerd om uitval in de dode hoek van het gezichtsveld te identificeren. Een lumbale punctie (ruggenprik) kan worden uitgevoerd om de druk van het hersenvocht te meten. Deze procedure moet worden uitgevoerd met kennis van de resultaten van de MRI- of CT-scan, aangezien het niet altijd veilig is om een lumbale punctie uit te voeren. Het hersenvocht wordt microscopisch onderzocht om een hersentumor of infectie op te sporen of uit te sluiten.

Differentiële diagnose

Stuwingspapil kan gemakkelijk worden verward met andere aandoeningen die vergelijkbare symptomen vertonen. Differentiële diagnoses omvatten:

• Acute complicaties van sarcoïdose: Aandoening die de huid, longen, ogen en zenuwstelsel aantast
• Anterieure ischemische optische neuropathie
• Centrale Retinale Ader Occlusie: Verstopping van de bloedvaten in het netvlies
• Drusen van de oogzenuw: Gezichtsvelduitval door afzettingen op de oogzenuw
• Oogzenuwontsteking (neuritis optica): Ontsteking van de oogzenuw
• Giftige of nutritionele opticusneuropathie
• Het Morning Glory-syndroom
• Hypertensie: Verhoogde bloeddruk
• Idiopathische intracraniale hypertensie
• Mergvlammen (gemyeliniseerde zenuwvezels)
• Oculaire toxoplasmose (parasitaire ooginfectie)
• Oogzenuwhypoplasie (onderontwikkeling van de oogzenuw)
• Papil coloboom
• Pseudopapilloedeem
• Schildklieroftalmopathie (oogziekte van Graves)
• Scleritis: Ernstige oogontsteking van de sclera (buitenste harde oogvlies)
• Uveïtis: Ontsteking van de middelste laag van het oog
• Ziekte van Vogt-Koyanagi-Harada (aandoening met symptomen in ogen, oren, huid en hersenen)

Behandeling via medicatie en chirurgie

Het is cruciaal om de verhoogde hersendruk snel en effectief te behandelen. De behandeling hangt af van de onderliggende oorzaak. Corticosteroïden kunnen nuttig zijn bij aandoeningen zoals hersentumoren, waarbij mogelijk ook een chirurgische ingreep of bestraling (radiotherapie) nodig is om de tumor te verwijderen of te verkleinen. Stuwingspapil veroorzaakt door idiopathische intracraniale hypertensie kan worden behandeld met gewichtsverlies en diuretica (plastabletten). Als deze behandelingen niet effectief zijn, kan chirurgie noodzakelijk zijn. Bij een bacteriële infectie worden antibiotica voorgeschreven. In het geval van een hersenabces wordt vaak een drainage uitgevoerd, gevolgd door een antibioticakuur.

Prognose en vooruitzichten

De prognose van stuwingspapil is variabel en afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Vroege opsporing en behandeling kunnen echter levensreddend zijn. Chronische stuwingspapil kan leiden tot vernauwing van het gezichtsveld en verlies van gezichtsvermogen.

Complicaties van stuwingspapil

Stuwingspapil kan leiden tot diverse complicaties als het niet tijdig wordt behandeld. Enkele mogelijke complicaties zijn:

• Verlies van gezichtsvermogen: Chronische stuwingspapil kan leiden tot blijvend verlies van gezichtsvermogen, met name in de perifere gebieden van het gezichtsveld.
• Oogzenuwatrofie: Langdurige druk op de oogzenuw kan resulteren in atrofie (afbraak) van de oogzenuw, wat het gezichtsvermogen verder kan beïnvloeden.
• Scleritis: Een ernstige ontsteking van de sclera (het buitenste harde oogvlies), die kan optreden als gevolg van een auto-immuunreactie geassocieerd met verhoogde hersendruk.
• Uveïtis: Ontsteking van de middelste laag van het oog kan complicaties veroorzaken bij stuwingspapil en kan leiden tot verdere visuele problemen.
• Ziekte van Vogt-Koyanagi-Harada: Deze ernstige aandoening kan leiden tot een combinatie van symptomen aan de ogen, huid, oren en hersenen, en kan complicaties veroorzaken bij stuwingspapil.
• Retinale scheuringen of bloedingen: Hoge druk kan leiden tot scheuringen of bloedingen in het netvlies, wat kan bijdragen aan visuele achteruitgang.
• Oculaire toxoplasmose: Een parasitaire infectie die complicaties kan veroorzaken bij patiënten met bestaande oogproblemen door verhoogde druk.

Preventie en levensstijl

Hoewel niet alle vormen van stuwingspapil te voorkomen zijn, kunnen enkele maatregelen helpen om het risico te verlagen. Een gezonde levensstijl, waaronder een evenwichtige voeding, matige alcoholconsumptie en het vermijden van blootstelling aan schadelijke chemicaliën, kan bijdragen aan het behoud van een gezonde hersenfunctie en het verminderen van het risico op aandoeningen die verhoogde hersendruk kunnen veroorzaken.