Stuwingspapil: Zwelling oogzenuw door verhoogde hersendruk

Een stuwingspapil is een aandoening waarbij de oogzenuw gezwollen is door een verhoogde druk in of rond de hersenen. Deze verhoogde hersendruk is het gevolg van o.a. een abces, een hoofdwonde of het gebruik van medicijnen. Enkele veel voorkomende symptomen zijn onder andere hoofdpijn, braken en dubbelzien. Typisch aan een stuwingspapil is dat de symptomen slechts kortstondig optreden. Een behandeling is zo snel mogelijk vereist. Deze bestaat veelal uit medicatie en/of chirurgie. De vooruitzichten zijn tot slot verschillend en sterk afhankelijk van de oorzaak van de verhoogde hersendruk.

• Epidemiologie stuwingspapil
• Oorzaken: Zwelling van oogzenuw door verhoogde hersendruk
• Symptomen: Kortstondig dubbelzien en hoofdpijn
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie en chirurgie
• Prognose is variabel

Epidemiologie stuwingspapil

De oogzenuwaandoening is zeldzaam maar hierover zijn geen incidentie- of prevalentiecijfers bekend. Een stuwingspapil heeft verder geen raciale of seksuele voorliefde. De aandoening presenteert zich tot slot mogelijk op elke leeftijd.

Oorzaken: Zwelling van oogzenuw door verhoogde hersendruk

De aandoening is meestal het gevolg van:

• craniosynostose (vroegtijdige fusie van schedelnaden)
• een ernstige longaandoening
• een hersenabces (verzameling van pus in de hersenen)
• een hersenbloeding (intracerebrale bloeding)
• een hersenontsteking (encefalitis)
• een hersentumor
• een hoofdwonde
• een idiopathische intracraniële hypertensie (pseudotumor cerebri): symptomen van een verhoogde liquordruk (druk van hersen- en ruggenmergsvocht) niet veroorzaakt door een hersentumor
• een ontsteking van hersen- of ruggenmergsvliezen (meningitis)
• het gebruik van bepaalde medicijnen zoals bijvoorbeeld tetracycline, minocycline, lithium, Accutane, nalidixinezuur en corticosteroïden
• het Wernicke Korsakov-syndroom (schade aan hersenen met afwijkingen aan ogen, lopen en cognitie)

Symptomen: Kortstondig dubbelzien en hoofdpijn

De meeste symptomen van een stuwingspapil ontstaan als gevolg van de onderliggende oorzaak van de verhoogde hersendruk. In het begin van een stuwingspapil heeft de patiënt veelal geen symptomen. Soms treden kortstondige veranderingen in het gezichtsvermogen op die slechts enkele seconden duren. Hierbij komen volgende ooggerelateerde symptomen voor aan beide ogen (bilateraal): dubbelzien (diplopie), lichtverblinding en halo’s zien, of zelfs een tijdelijk volledig verlies van het gezichtsvermogen. Normaal gezien is de gezichtsscherpte lang onaangetast, behalve in een vergevorderd stadium want dan ziet de patiënt wazig (wazig gezichtsvermogen). Andere symptomen die veroorzaakt zijn door de verhoogde druk in de hersenen zijn hoofdpijn, misselijkheid en/of braken. Een stuwingspapil veroorzaakt meestal geen pijn.

Diagnose en onderzoeken

Oogonderzoek

Een arts maakt tijdens een uitgebreid oogonderzoek gebruik van een oftalmoscoop (een lampje met sterke vergroting) om de achterkant van het oog te bekijken. Via een oftalmoscopie identificeert hij een stuwingspapil.
Diagnostisch onderzoek
Een Magnetic Resonance Imaging (MRI-scan) of computertomografie (CT-scan) zijn nodig om de oorzaak van een stuwingspapil te onthullen. Dit is nodig voor het afstemmen van de juiste behandeling. Soms voert de arts nog een echografie van het oog (oogechografie) uit om zeker te weten of de patiënt lijdt aan een stuwingspapil. Mogelijk lijdt hij namelijk aan een andere aandoening die een zichtbare zwelling van de oogzenuw (papiloedeem) veroorzaakt. Een fluoresceïneangiografie (onderzoek van de bloedvaten van het netvlies) is soms handig bij het vaststellen van de diagnose. Ook is een gezichtsveldonderzoek nodig wat vaak een uitbreiding van de dode hoek onthult. Daarnaast voert de arts een lumbale punctie (ruggenprik) uit om de druk van het hersenvocht te meten. Hiervoor is het wel nodig de uitslagen van de MRI-scan en/of CT-scan te kennen, want soms is het niet veilig om een lumbale punctie uit te voeren. De arts laat een monster van het hersenvocht microscopisch onderzoeken om een hersentumor of infectie op te sporen of uit te sluiten.

Differentiële diagnose

Verwarring van de diagnose treedt mogelijk op bij volgende aandoeningen die een sterk gelijkaardige symptomenreeks hebben als een stuwingspapil. Dit vindt plaats bij volgende aandoeningen en syndromen:

• Acute complicaties van sarcoïdose: Aandoening aan huid, longen, ogen en zenuwstelsel
• Anterieure ischemische optische neuropathie
• Centrale Retinale Ader Occlusie: Verstopping van de bloedvaten van het netvlies
• Drusen van de oogzenuw: Gezichtsvelduitval in de ogen
• Een oogzenuwontsteking (medische term: neuritis optica)
• Giftige / Nutritionele opticusneuropathie
• Het Morning Glory-syndroom
• Hypertensie: Verhoogde bloeddruk
• Idiopathische intracraniale hypertensie
• Mergvlammen (gemyeliniseerde zenuwvezels)
• Oculaire toxoplasmose (parasitaire ooginfectie)
• Oogzenuwhypoplasie (onderontwikkeling van oogzenuw)
• Papil coloboom
• Pseudopapilloedeem
• Schildklier oftalmopathie (oogziekte van Graves)
• Scleritis: Ernstige oogontsteking van de sclera = buitenste harde vlies
• Uveïtis: Ontsteking van de middelste laag van het oog (oogontsteking)
• Ziekte van Vogt-Koyanagi-Harada (symptomen aan ogen, oren, huid en hersenen)

Behandeling via medicatie en chirurgie

Het is belangrijk om de verhoogde hersendruk zo snel mogelijk te behandelen. Daarvoor is het nodig om de exacte oorzaak te kennen. Corticosteroïden zijn medicijnen die nuttig zijn wanneer de patiënt lijdt aan een hersentumor bijvoorbeeld, al is mogelijk een chirurgische ingreep of een behandeling via bestraling (radiotherapie) nodig om de tumor te verwijderen of te laten krimpen. Een stuwingspapil die optreedt als gevolg van idiopathische intracraniale hypertensie valt te behandelen door middel van gewichtsverlies en een diureticum (plastablet). Als dit niet lukt, is een chirurgische ingreep noodzakelijk. Antibiotica bestrijden vervolgens een bacteriële infectie (infectie veroorzaakt door bacteriën). Wanneer de patiënt tot slot lijdt aan een hersenabces, draineert de arts dit (hij voert het vocht af) en daarbij is nog een antibioticakuur nodig.

Prognose is variabel

De vooruitzichten zijn variabel, afhankelijk van de oorzaak. Een vroege opsporing en behandeling is echter mogelijk wel levensreddend. Chronische een stuwingspapil leidt tot een vernauwing van het gezichtsveld en een verlies van de gezichtsscherpte.