Fotopsie: Lichtflitsen zien met de ogen door (oog)ziekte

Voor het zien van de wereld om ons heen zijn de ogen onmisbaar. Veel aandoeningen leiden echter tot oogproblemen, wat vaak resulteert in een verlies van gezichtsvermogen. Bij een aantal oogziekten of door enkele omgevingsfactoren kan een patiënt te maken krijgen met fotopsie, de medische term voor het zien van lichtflitsen. Deze lichtflitsen kunnen zich manifesteren als flitsen in de hoeken van het oog, in het perifere gezichtsveld (zijkant), of zelfs als lichtflitsen in beide ogen. Hoewel deze flitsen soms onschadelijk zijn, kan het in bepaalde gevallen verstandig zijn om een (oog)arts te raadplegen voor verder onderzoek naar de oorzaak ervan.

• Onschadelijke lichtflitsen
• Lichtflitsen versus drijvers
• Oorzaken: Door oogziekte of omgevingsfactoren
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken van ogen
• Behandeling van fotopsie
• Prognose van lichtflitsen zien in het oog
• Complicaties
• Preventie van oogziekten

Onschadelijke lichtflitsen

Soms komen lichtflitsen voor die geen aanwijzing zijn voor een medische aandoening of een oogprobleem. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij het wrijven in de ogen of bij lichte druk op het oog. Deze flitsen zijn meestal kortdurend en verdwijnen snel.

Lichtflitsen versus drijvers

Drijvers (floaters) zijn visuele verschijnselen zoals vlekken, draden of spinnenwebachtige beelden die soms door het gezichtsveld zweven. Lichtflitsen zijn daarentegen als het ware 'lichtstrengen' die over het gezichtsveld flikkeren. Wanneer drijvers aanwezig zijn, kunnen ze de perceptie van lichtflitsen versterken. Hoewel zowel drijvers als lichtflitsen vaak ongevaarlijk zijn, kunnen deze symptomen soms wijzen op een ernstige oogaandoening, vooral wanneer het zien van lichtflitsen vaker voorkomt.

Oorzaken: Door oogziekte of omgevingsfactoren

Fotopsie is meestal een goedaardig symptoom, maar het kan soms wijzen op onderliggende oogziekten of andere gezondheidsproblemen die dringend medische hulp vereisen. Ouderen zien vaker lichtflitsen. De oorzaken van lichtflitsen in het oog kunnen gerelateerd zijn aan oogziekten, algemene aandoeningen of omgevingsfactoren.

Aandoeningen

Bij de volgende aandoeningen kan fotopsie optreden:

• hersenschudding (mild hersenletsel door stoot tegen schedel)
• hersentumor
• hoofdtrauma
• lage bloeddruk (hypotensie)
• lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• TIA (transient ischemic attack: tijdelijke functie-uitval met neurologische problemen)
• Susac-syndroom (afwijkingen aan oren, ogen en hersenen)
• polycythemia vera (bloedziekte met toename van alle bloedcellen)
• pre-eclampsie (ernstige complicatie van zwangerschap)
• pseudotumor cerebri (verhoogde druk in schedel)

Oogziekten

Achterste glasvochtloslating
Ouderen, en vooral zij die last hebben van bijziendheid (myopie), kunnen een achterste glasvochtloslating ervaren. Hierbij krimpt het glasachtig lichaam, dat normaal gesproken via verschillende structuren in contact staat met het netvlies. Hierdoor komt het glasachtig lichaam geheel of gedeeltelijk los van het achterste glasvocht tegenover het netvlies. Dit leidt tot lichtflitsen aan de zijkant van het getroffen oog, evenals donkere vlekken en floaters in het gezichtsveld. Een operatie is soms nodig bij deze aandoening om de situatie te herstellen. De prognose is meestal gunstig wanneer de loslating spontaan gebeurt, maar wanneer andere oogproblemen optreden, kunnen de vooruitzichten variëren.

Netvliesscheuring of netvliesloslating
Bij een netvliesscheuring of een netvliesloslating (ablatio retinae) kunnen ook lichtflitsen optreden. Netvliesscheuren worden vaak veroorzaakt door oogletsel, een oogoperatie of diabetes mellitus. Naast fotopsie kunnen floaters, vlekken of schaduwen in het gezichtsveld optreden bij een netvliesscheur. In sommige gevallen laat het netvlies volledig los van de bloedvaten, waardoor het netvlies geen zuurstof en voeding meer ontvangt. Behandelingsopties voor een netvliesloslating omvatten laseroperatie, cryopexie (het vasthechten van het netvlies via bevriezing), pneumatische retinopexie (het injecteren van een lucht- of gasbel in het glasvocht) en/of vitrectomie (glasvochtoperatie). Bij tijdige behandeling zijn de visuele vooruitzichten meestal gunstig.

Andere oogaandoeningen
Andere oogziekten die lichtflitsen in het oog kunnen veroorzaken, zijn onder andere:

• acute zonale occulte perifere retinopathie (netvliesaandoening)
• Birdshot chorioretinopathie
• oogtumor (retinoblastoom, uveaal melanoom, lymfoom van de ogen, …)
• oogzenuwontsteking (optische neuritis: verlies van het gezichtsvermogen)
• keratoconus (bolling van het hoornvlies)
• maculadegeneratie
• oogmigraine (aanvallen van tijdelijke blindheid en hoofdpijn)

Omgevingsfactoren

Met de veroudering van het oog komen er meer oogaandoeningen voor en wijzigen de oogstructuren, waardoor lichtflitsen kunnen optreden. Het gebruik van bepaalde medicijnen zoals anticholinergica (medicatie die spierbewegingen remt), zoals digoxine, quetiapine en paclitaxel, kan ook resulteren in fotopsie.

Anno augustus 2024 wijzen studies op een toename van gevallen waarin lichtflitsen worden geassocieerd met complexe oogmigraine, vooral bij jongere patiënten. Deze vorm van migraine gaat vaak gepaard met tijdelijke visuele verstoringen, maar vereist vaak een andere aanpak dan traditionele oogaandoeningen. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat langdurige blootstelling aan blauw licht van digitale schermen mogelijk bijdraagt aan de ontwikkeling van fotopsie, hoewel meer onderzoek nodig is om dit verband definitief vast te stellen.

Symptomen

Wanneer het glasachtig vocht in het oog tegen het netvlies duwt of hieraan trekt, kan een patiënt fotopsie ervaren. Snelle oogbewegingen kunnen ook optreden bij patiënten met fotopsie. Ouderen hebben vaak, als gevolg van diabetes of andere bestaande ziekten, last van terugkerende flitsen. De volgende symptomen vereisen een professioneel oogheelkundig onderzoek:

• een nieuwe, grote floater of een 'gordijn' van floaters die plotseling verschijnen
• verlies van het perifere gezichtsvermogen (zijzicht) of een schaduw of gordijn dat over het gezichtsveld valt
• plotselinge, aanhoudende lichtflitsen

Diagnose en onderzoeken van ogen

Het is belangrijk dat de patiënt bij het zien van lichtflitsen een oogarts raadpleegt, behalve wanneer de lichtflitsen veroorzaakt worden door wrijven in de ogen, wat onschadelijk is. De oogarts plaatst speciale oogdruppels die de pupil verwijden (mydriatica), waardoor hij een beter zicht heeft op het netvlies en het glasvocht. Afhankelijk van de bevindingen kan hij aanvullende oogonderzoeken uitvoeren.

Behandeling van fotopsie

De behandeling van fotopsie hangt af van de onderliggende oorzaak. Als medicijnen bijvoorbeeld de oorzaak zijn van fotopsie, kan de arts de medicatie aanpassen of de dosering verlagen. Andere aandoeningen, zoals hoofd-, bloed-, oog- en andere gezondheidsproblemen, krijgen een passende behandeling.

Prognose van lichtflitsen zien in het oog

Bij de meeste patiënten verbeteren de symptomen na een passende behandeling. Het zien van lichtflitsen zelf is niet levensbedreigend, maar sommige onderliggende oorzaken kunnen ernstig zijn en vereisen dringende medische behandeling om het leven of het gezichtsvermogen van de patiënt te redden.

Complicaties

Complicaties kunnen ontstaan wanneer de onderliggende oorzaken van fotopsie niet tijdig worden behandeld. In ernstige gevallen kan dit leiden tot permanent verlies van het gezichtsvermogen of andere neurologische complicaties, zoals blijvende migraine of visuele aura's.

Preventie van oogziekten

Een regelmatig oogonderzoek is essentieel, vooral bij ouderen of patiënten met chronische ziekten zoals diabetes. Wanneer fotopsie plotseling optreedt, of wanneer andere symptomen ontstaan, is het belangrijk om onmiddellijk een arts te raadplegen. Enkele tekenen of symptomen waarbij medische hulp nodig is, zijn onder andere:

• duizeligheid
• verminderd gezichtsvermogen
• wazig gezichtsvermogen
• misselijkheid of braken
• nieuwe hoofdpijn of verergering van hoofdpijn
• oogpijn
• verwardheid
• zwakte