Fotopsie: Lichtflitsen zien met de ogen door (oog)ziekte

Voor het zien van de wereld om ons heen zijn de ogen onmisbaar. Veel aandoeningen leiden echter tot oogproblemen, wat vaak resulteert in een verlies van gezichtsvermogen. Bij een aantal oogziekten of door enkele omgevingsfactoren kan een patiënt te maken krijgen met fotopsie, de medische term voor het zien van lichtflitsen. Deze lichtflitsen kunnen zich manifesteren als flitsen in de hoeken van het oog, in het perifere gezichtsveld (zijkant), of zelfs als lichtflitsen in beide ogen. Hoewel deze flitsen soms onschadelijk zijn, kan het in bepaalde gevallen verstandig zijn om een (oog)arts te raadplegen voor verder onderzoek naar de oorzaak ervan.

• Onschadelijke lichtflitsen
• Lichtflitsen versus drijvers
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Door oogziekte of omgevingsfactoren
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken van ogen
• Behandeling van fotopsie
• Prognose van lichtflitsen zien in het oog
• Complicaties
• Preventie van oogziekten
• Praktische tips voor het omgaan met fotopsie
• Raadpleeg een oogarts bij aanhoudende symptomen
• Vermijd overmatige belasting van de ogen
• Zorg voor een gezond voedingspatroon ter ondersteuning van je ooggezondheid
• Vermijd plotselinge oogbewegingen
• Let op je bloeddruk en gezondheid van het hart
• Blijf kalm en vermijd stress
• Zorg voor voldoende slaap
• Raadpleeg een arts bij verergering van symptomen

Onschadelijke lichtflitsen

Soms komen lichtflitsen voor die geen aanwijzing zijn voor een medische aandoening of een oogprobleem. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij het wrijven in de ogen of bij lichte druk op het oog. Deze flitsen zijn meestal kortdurend en verdwijnen snel.

Lichtflitsen versus drijvers

Drijvers (floaters) zijn visuele verschijnselen zoals vlekken, draden of spinnenwebachtige beelden die soms door het gezichtsveld zweven. Lichtflitsen zijn daarentegen als het ware 'lichtstrengen' die over het gezichtsveld flikkeren. Wanneer drijvers aanwezig zijn, kunnen ze de perceptie van lichtflitsen versterken. Hoewel zowel drijvers als lichtflitsen vaak ongevaarlijk zijn, kunnen deze symptomen soms wijzen op een ernstige oogaandoening, vooral wanneer het zien van lichtflitsen vaker voorkomt.

Epidemiologie

Fotopsie, het waarnemen van lichtflitsen of schitteringen, is een verschijnsel dat vaak optreedt bij verschillende oogziekten en aandoeningen die invloed hebben op het netvlies, de oogzenuw of de vitreo-retinale interface. Het komt voor in alle leeftijdsgroepen, maar de prevalentie neemt toe naarmate mensen ouder worden. Het is een symptoom dat vaak opduikt bij aandoeningen die het netvlies of de glasvochtstructuur beïnvloeden, zoals bij ouderdomsdegeneratie van het netvlies, retina-afwijkingen of bepaalde vasculaire aandoeningen.

Prevalentie en incidentie
Er is geen specifieke statistiek voor fotopsie als een op zichzelf staand verschijnsel, omdat het meestal voorkomt in het kader van andere oogziekten. Het wordt echter vaak gerapporteerd bij patiënten met retinale aandoeningen, zoals maculadegeneratie of diabetesgerelateerde netvliesproblemen. De incidentie kan variëren afhankelijk van de onderliggende oogziekte, maar in gevallen van age-related macular degeneration (AMD) bijvoorbeeld, kunnen lichtflitsen bij meer dan de helft van de patiënten voorkomen.

Geografische spreiding
Er zijn geen specifieke geografische of etnische voorkeuren voor fotopsie, aangezien het een symptoom is dat optreedt bij een breed scala van oogziekten die wereldwijd voorkomen. De prevalentie van de onderliggende aandoeningen verschilt echter wel per regio. In geïndustrialiseerde landen, waar er een hogere levensverwachting is, worden fotopsieën vaker gerapporteerd door de vergrijzing van de bevolking en de daarmee samenhangende retinale degeneratie.

Mechanisme

Fotopsie ontstaat wanneer er ongecontroleerde elektrische activiteit is in de netvliescellen (fotoreceptoren) of de oogzenuw. Dit kan worden veroorzaakt door een verstoring in het visuele pad, het netvlies of andere structuren in het oog die betrokken zijn bij de visuele waarneming.

Verstoring van de fotoreceptoren
De belangrijkste oorzaak van fotopsie is de verstoring van de fotoreceptoren in het netvlies, die normaal gesproken licht omzetten in elektrische signalen die naar de hersenen worden gestuurd voor verwerking. Wanneer de fotoreceptoren beschadigd zijn of abnormale stimulatie ondergaan, kunnen ze elektrische signalen afgeven die niet overeenkomen met werkelijke visuele input, wat leidt tot de waarneming van lichtflitsen.

Oorzaken in het vitreo-retinale systeem
Fotopsie kan ook optreden wanneer het glasvocht in het oog (het heldere, gelachtige weefsel dat het achterste gedeelte van het oog vult) zich losmaakt van het netvlies. Dit komt vaak voor bij ouderen en kan het netvlies trekken, waardoor het valse visuele waarnemingen veroorzaakt. De spanning op het netvlies kan leiden tot de waarneming van lichtflitsen, vaak ervaren als snel oplichtende stipjes of lijnen in het gezichtsveld.

Oorzaken: Door oogziekte of omgevingsfactoren

Fotopsie is meestal een goedaardig symptoom, maar het kan soms wijzen op onderliggende oogziekten of andere gezondheidsproblemen die dringend medische hulp vereisen. Ouderen zien vaker lichtflitsen. De oorzaken van lichtflitsen in het oog kunnen gerelateerd zijn aan oogziekten, algemene aandoeningen of omgevingsfactoren.

Aandoeningen
Bij de volgende aandoeningen kan fotopsie optreden:

• hersenschudding (mild hersenletsel door stoot tegen schedel)
• hersentumor
• hoofdtrauma
• lage bloeddruk (hypotensie)
• lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• TIA (transient ischemic attack: tijdelijke functie-uitval met neurologische problemen)
• Susac-syndroom (afwijkingen aan oren, ogen en hersenen)
• polycythemia vera (bloedziekte met toename van alle bloedcellen)
• pre-eclampsie (ernstige complicatie van zwangerschap)
• pseudotumor cerebri (verhoogde druk in schedel)

Oogziekten
Achterste glasvochtloslating
Ouderen, en vooral zij die last hebben van bijziendheid (myopie), kunnen een achterste glasvochtloslating ervaren. Hierbij krimpt het glasachtig lichaam, dat normaal gesproken via verschillende structuren in contact staat met het netvlies. Hierdoor komt het glasachtig lichaam geheel of gedeeltelijk los van het achterste glasvocht tegenover het netvlies. Dit leidt tot lichtflitsen aan de zijkant van het getroffen oog, evenals donkere vlekken en floaters in het gezichtsveld. Een operatie is soms nodig bij deze aandoening om de situatie te herstellen. De prognose is meestal gunstig wanneer de loslating spontaan gebeurt, maar wanneer andere oogproblemen optreden, kunnen de vooruitzichten variëren.

Netvliesscheuring of netvliesloslating
Bij een netvliesscheuring of een netvliesloslating (ablatio retinae) kunnen ook lichtflitsen optreden. Netvliesscheuren worden vaak veroorzaakt door oogletsel, een oogoperatie of diabetes mellitus. Naast fotopsie kunnen floaters, vlekken of schaduwen in het gezichtsveld optreden bij een netvliesscheur. In sommige gevallen laat het netvlies volledig los van de bloedvaten, waardoor het netvlies geen zuurstof en voeding meer ontvangt. Behandelingsopties voor een netvliesloslating omvatten laseroperatie, cryopexie (het vasthechten van het netvlies via bevriezing), pneumatische retinopexie (het injecteren van een lucht- of gasbel in het glasvocht) en/of vitrectomie (glasvochtoperatie). Bij tijdige behandeling zijn de visuele vooruitzichten meestal gunstig.

Andere oogaandoeningen
Andere oogziekten die lichtflitsen in het oog kunnen veroorzaken, zijn onder andere:

• acute zonale occulte perifere retinopathie (netvliesaandoening)
• Birdshot chorioretinopathie
• oogtumor (retinoblastoom, uveaal melanoom, lymfoom van de ogen, …)
• oogzenuwontsteking (optische neuritis: verlies van het gezichtsvermogen)
• keratoconus (bolling van het hoornvlies)
• maculadegeneratie
• oogmigraine (aanvallen van tijdelijke blindheid en hoofdpijn)

Omgevingsfactoren
Met de veroudering van het oog komen er meer oogaandoeningen voor en wijzigen de oogstructuren, waardoor lichtflitsen kunnen optreden. Het gebruik van bepaalde medicijnen zoals anticholinergica (medicatie die spierbewegingen remt), zoals digoxine, quetiapine en paclitaxel, kan ook resulteren in fotopsie.

Anno augustus 2024 wijzen studies op een toename van gevallen waarin lichtflitsen worden geassocieerd met complexe oogmigraine, vooral bij jongere patiënten. Deze vorm van migraine gaat vaak gepaard met tijdelijke visuele verstoringen, maar vereist vaak een andere aanpak dan traditionele oogaandoeningen. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat langdurige blootstelling aan blauw licht van digitale schermen mogelijk bijdraagt aan de ontwikkeling van fotopsie, hoewel meer onderzoek nodig is om dit verband definitief vast te stellen.

Risicofactoren

Fotopsie kan door verschillende risicofactoren worden getriggerd, waaronder leeftijd, oogziekten en genetische aanleg. De aandoeningen die fotopsie kunnen veroorzaken, hebben vaak specifieke risicofactoren die bijdragen aan de ontwikkeling van het symptoom.

Leeftijd
De kans op fotopsie neemt toe met de leeftijd. Bij oudere volwassenen wordt het glasvocht vaak dunner en hecht het zich minder stevig aan het netvlies, wat kan leiden tot het loskomen van het netvlies en de waarneming van lichtflitsen. Dit fenomeen is normaal bij het ouder worden, maar kan ook een aanwijzing zijn voor ernstigere aandoeningen zoals netvliesloslating.

Oogziekten
Patiënten met een voorgeschiedenis van bepaalde oogziekten, zoals maculadegeneratie, diabetische retinopathie of retinale scheuren, lopen een groter risico op het ervaren van fotopsie. Deze aandoeningen kunnen de integriteit van het netvlies aantasten, wat leidt tot onjuiste visuele waarnemingen, inclusief lichtflitsen.

Genetische aanleg
Er zijn aanwijzingen dat genetische factoren een rol kunnen spelen in de ontwikkeling van bepaalde oogziekten die fotopsie veroorzaken. Erfelijke aandoeningen zoals retinitis pigmentosa kunnen leiden tot fotopsie als gevolg van netvliesaandoeningen die de normale visuele verwerking verstoren.

Risicogroepen

Bepaalde patiënten zijn meer vatbaar voor fotopsie, vooral zij die lijden aan oogziekten die de retina of de vitreus beïnvloeden. De risicogroepen omvatten ouderen, diabetici en patiënten met een voorgeschiedenis van oogletsel of netvliesaandoeningen.

Ouderen
Ouderen vormen de grootste risicogroep voor het ervaren van fotopsie. Naarmate mensen ouder worden, neemt de elasticiteit en sterkte van het glasvocht af, wat kan leiden tot het loskomen van het netvlies of veranderingen in het netvlies zelf. Dit maakt het verschijnen van lichtflitsen bij deze groep patiënten veelvoorkomender.

Patiënten met diabetische retinopathie
Mensen met diabetes hebben een verhoogd risico op netvliesbeschadigingen, waaronder diabetische retinopathie, die kan leiden tot fotopsie. De veranderingen in de bloedvaten van het netvlies kunnen abnormale visuele waarnemingen veroorzaken, zoals flitsen van licht.

Symptomen

Wanneer het glasachtig vocht in het oog tegen het netvlies duwt of hieraan trekt, kan een patiënt fotopsie ervaren. Snelle oogbewegingen kunnen ook optreden bij patiënten met fotopsie. Ouderen hebben vaak, als gevolg van diabetes of andere bestaande ziekten, last van terugkerende flitsen. De volgende symptomen vereisen een professioneel oogheelkundig onderzoek:

• een nieuwe, grote floater of een 'gordijn' van floaters die plotseling verschijnen
• verlies van het perifere gezichtsvermogen (zijzicht) of een schaduw of gordijn dat over het gezichtsveld valt
• plotselinge, aanhoudende lichtflitsen

Alarmsymptomen

Fotopsie kan een waarschuwingssignaal zijn voor ernstigere oogziekten, zoals netvliesloslating of maculadegeneratie. Het is belangrijk dat patiënten met lichtflitsen hun arts raadplegen om de onderliggende oorzaak vast te stellen en eventuele complicaties te voorkomen.

Lichtflitsen gepaard met verlies van gezichtsvermogen
Als fotopsie gepaard gaat met plotseling verlies van gezichtsvermogen, is het essentieel om onmiddellijk medische hulp te zoeken. Dit kan wijzen op een netvliesloslating of een ernstige vasculaire oogziekte die snel moet worden behandeld om permanente schade te voorkomen.

Verandering in de frequentie van flitsen
Patiënten die een plotselinge verandering in de frequentie of intensiteit van de lichtflitsen ervaren, moeten ook medische aandacht zoeken. Dit kan wijzen op verergering van de onderliggende aandoening, zoals een netvliesbeschadiging of een nieuw ontstane retinale scheur.

Diagnose en onderzoeken van ogen

Het is belangrijk dat de patiënt bij het zien van lichtflitsen een oogarts raadpleegt, behalve wanneer de lichtflitsen veroorzaakt worden door wrijven in de ogen, wat onschadelijk is. De oogarts plaatst speciale oogdruppels die de pupil verwijden (mydriatica), waardoor hij een beter zicht heeft op het netvlies en het glasvocht. Afhankelijk van de bevindingen kan hij aanvullende oogonderzoeken uitvoeren.

Behandeling van fotopsie

De behandeling van fotopsie hangt af van de onderliggende oorzaak. Als medicijnen bijvoorbeeld de oorzaak zijn van fotopsie, kan de arts de medicatie aanpassen of de dosering verlagen. Andere aandoeningen, zoals hoofd-, bloed-, oog- en andere gezondheidsproblemen, krijgen een passende behandeling.

Prognose van lichtflitsen zien in het oog

Bij de meeste patiënten verbeteren de symptomen na een passende behandeling. Het zien van lichtflitsen zelf is niet levensbedreigend, maar sommige onderliggende oorzaken kunnen ernstig zijn en vereisen dringende medische behandeling om het leven of het gezichtsvermogen van de patiënt te redden.

Complicaties

Complicaties kunnen ontstaan wanneer de onderliggende oorzaken van fotopsie niet tijdig worden behandeld. In ernstige gevallen kan dit leiden tot permanent verlies van het gezichtsvermogen of andere neurologische complicaties, zoals blijvende migraine of visuele aura's.

Preventie van oogziekten

Een regelmatig oogonderzoek is essentieel, vooral bij ouderen of patiënten met chronische ziekten zoals diabetes. Wanneer fotopsie plotseling optreedt, of wanneer andere symptomen ontstaan, is het belangrijk om onmiddellijk een arts te raadplegen. Enkele tekenen of symptomen waarbij medische hulp nodig is, zijn onder andere:

• duizeligheid
• verminderd gezichtsvermogen
• wazig gezichtsvermogen
• misselijkheid of braken
• nieuwe hoofdpijn of verergering van hoofdpijn
• oogpijn
• verwardheid
• zwakte

Praktische tips voor het omgaan met fotopsie

Fotopsie is het waarnemen van lichtflitsen of visuele vlekken die geen externe bron hebben. Dit kan tijdelijk zijn of voortkomen uit een onderliggende aandoening. Hier zijn enkele praktische tips om ermee om te gaan:

Raadpleeg een oogarts bij aanhoudende symptomen

Als je last hebt van fotopsie, vooral als het gepaard gaat met wazig zien of andere visuele veranderingen, is het belangrijk om een oogarts te raadplegen. Zij kunnen een oogonderzoek uitvoeren om de oorzaak vast te stellen en verdere complicaties te voorkomen.

Vermijd overmatige belasting van de ogen

Te veel schermtijd of het focussen op kleine details kan de symptomen van fotopsie verergeren. Zorg ervoor dat je voldoende pauzes neemt tijdens het lezen of het gebruik van digitale apparaten om je ogen rust te geven.

Zorg voor een gezond voedingspatroon ter ondersteuning van je ooggezondheid

Een evenwichtig voedingspatroon kan bijdragen aan de gezondheid van je ogen. Het eten van voedingsmiddelen die rijk zijn aan antioxidanten, zoals groenten en fruit, kan helpen om je ogen te beschermen tegen schade.

Vermijd plotselinge oogbewegingen

Soms kunnen snelle of plotselinge oogbewegingen de frequentie van fotopsie verergeren. Probeer je oogbewegingen rustig en gecontroleerd te houden, vooral als je merkt dat de lichtflitsen toenemen.

Let op je bloeddruk en gezondheid van het hart

Verhoogde bloeddruk of hartproblemen kunnen bijdragen aan visuele symptomen zoals fotopsie. Houd je bloeddruk in de gaten en overleg met een arts als je vermoedt dat er een verband is.

Blijf kalm en vermijd stress

Stress kan de waarneming van fotopsie verergeren. Probeer technieken te gebruiken die stress verminderen, zoals diepe ademhaling, meditatie of mindfulness om jezelf te kalmeren en de symptomen onder controle te houden.

Zorg voor voldoende slaap

Een goede nachtrust is essentieel voor je algehele gezondheid, inclusief je ogen. Zorg ervoor dat je voldoende slaapt om de kans op visuele verstoringen zoals fotopsie te verminderen. Als je slaapproblemen hebt, kan dit de symptomen verergeren.

Raadpleeg een arts bij verergering van symptomen

Als de fotopsie plotseling toeneemt of als je andere verontrustende symptomen ervaart, zoals verlies van gezichtsvermogen of pijn, neem dan onmiddellijk contact op met je arts voor verder onderzoek en behandeling.