Vasculaire dementie: Problemen met denken, praten en plannen

Bij patiënten met vasculaire dementie zijn de hersenen beschadigd door problemen met de bloedtoevoer naar de hersenen. Dit is vaak te wijten aan een beroerte of een hart- en vaataandoening. Geheugenverlies en moeilijkheden met denken zijn enkele bekende symptomen van deze vorm van dementie. De aandoening is anno oktober 2020 niet te genezen maar diverse therapieën en oplossingen zijn beschikbaar om zowel als patiënt als persoon uit de omgeving om te gaan met de aandoening.

• Epidemiologie van vasculaire dementie
• Oorzaken en risicofactoren van neurologische aandoening
• Beroerte
• Hart- en vaataandoeningen
• Symptomen: Problemen met denken, praten en plannen
• Cognitieve problemen
• Emotionele en psychische problemen
• Lichamelijke symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Onderzoek van risicofactoren
• Neurologisch en neuropsychologisch onderzoek
• Beeldvormende onderzoeken
• Behandeling
• Risicofactoren aanpakken
• Symptomen behandelen
• Hersenen stimuleren
• Coping en ondersteuning
• Prognose

Epidemiologie van vasculaire dementie

Vasculaire dementie is na de ziekte van Alzheimer de tweede meest voorkomende oorzaak van dementie in Europa, maar in sommige delen van Azië komt deze vorm van dementie het vaakst voor. De prevalentie van vasculaire dementie bedraagt 1,5% in westerse landen. De prevalentie van dementie is negen keer hoger bij patiënten die een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen) hebben gehad dan bij mensen zonder een ziektegeschiedenis. De prevalentie van vasculaire dementie is hoger bij mannen dan bij vrouwen. Meestal zijn 65-plussers aangetast, maar wanneer de ziekte op jongere leeftijd optreedt, is sprake van jongdementie.

Oorzaken en risicofactoren van neurologische aandoening

Beroerte

Vasculaire dementie komt tot stand nadat een beroerte een slagader in de hersenen blokkeert, maar een beroerte veroorzaakt niet altijd vasculaire dementie. Ook hangen de symptomen dan af van de ernst en de locatie van de beroerte. Een geschiedenis van een beroerte of een miniberoerte (TIA) dragen ook bij tot de totstandkoming van vasculaire dementie.

Hart- en vaataandoeningen

Verder resulteren andere aandoeningen en omgevingsfactoren die de bloedvaten beschadigen (vernauwen) en de bloedsomloop verminderen soms tot vasculaire dementie. Deze risicofactoren omvatten:

• atherosclerose (slagaderverkalking)
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een hoge bloeddruk (hypertensie)
• een hoog cholesterolgehalte
• een toenemende leeftijd
• hartproblemen: een geschiedenis van een hartaanval en atriumfibrillatie (voorkamers van het hart trekken te snel en te onregelmatig samen waardoor een te hoge hartslag optreedt)
• obesitas (zwaarlijvigheid)
• roken

De hersenen krijgen door deze risicofactoren immers geen vitale zuurstof en voedingsstoffen. Bovendien komen vaataandoeningen en de ziekte van Alzheimer vaak samen voor.

Symptomen: Problemen met denken, praten en plannen

De symptomen van vasculaire dementie verschijnen plotseling (bijvoorbeeld na een beroerte) of komen langzaam op. Veel van de symptomen zijn vergelijkbaar met de symptomenreeks van andere vormen van dementie, zoals de ziekte van Alzheimer. Soms is de ziekte van Alzheimer ook tegelijkertijd aanwezig (gemengde dementie). De klinische presentatie is heel variabel en hangt ook af van het precieze hersengebied dat schade heeft opgelopen. Enkele typische symptomen komen tot stand bij vasculaire dementie.

Cognitieve problemen

De meest voorkomende cognitieve symptomen in de vroege stadia van vasculaire dementie zijn problemen met het:

• herinneren van recente gebeurtenissen (vaak mild van aard)
• nemen van beslissingen
• oplossen van problemen
• plannen of organiseren
• uitvoeren van activiteiten die uit meerdere stappen bestaan (zoals het koken van een maaltijd)
• zien en verwerken van een waarneming in de ruimte / het waarnemen van objecten in drie dimensies

Verder verloopt het denken en praten trager, ontstaan concentratieproblemen, en kampt de patiënt met korte perioden van plotselinge verwardheid.

Emotionele en psychische problemen

Naast de cognitieve symptomen is het gebruikelijk voor een patiënt met vroege vasculaire dementie om stemmingsveranderingen te ervaren, zoals apathie (gebrek aan motivatie in het leven), neerslachtigheid / een depressie, rusteloosheid, opwinding of angst. Neerslachtigheid komt vaak voor, deels omdat patiënten met vasculaire dementie zich bewust zijn van de problemen die de aandoening veroorzaakt, in tegenstelling tot de ziekte van Alzheimer. Een patiënt met vasculaire dementie wordt soms ook meer emotioneel. Een patiënt is mogelijk gevoelig voor snelle stemmingswisselingen en moet dan abnormaal veel huilen of is dan erg gelukkig.

Lichamelijke symptomen

De patiënt heeft mogelijk ook een onvaste manier van lopen (ataxie). Verlamming en gevoelsverlies komen mogelijk ook tot uiting. Verder ontstaat een plotselinge of frequente plasdrang (urinaire urgentie) of lijdt de patiënt aan urine-incontinentie.

Diagnose en onderzoeken

Onderzoek van risicofactoren

Een specifieke test bestaat niet om vasculaire dementie te diagnosticeren. De arts bevraagt de patiënt over de geschiedenis (beroerte, hart- en vaataandoening) en kijkt ook of de patiënt lijdt aan één of meer risicofactoren. Hiervoor voert de arts een bloedonderzoek uit (meten van bloedsuikergehalte en cholesterolgehalte) en meet hij de bloeddruk van de patiënt. Het bloedonderzoek is bovendien nuttig om een schildklieraandoening of vitaminetekort uit te kunnen sluiten.

Neurologisch en neuropsychologisch onderzoek

De arts voert tevens een neurologisch onderzoek uit, waarbij hij de spierkracht, reflexen, de coördinatie, de balans, het gevoel voor aanraking en het zicht. Neuropsychologische testen komen ook aan bod, waarbij de patiënt bijvoorbeeld informatie te horen krijgt die hij moet onthouden, moet spreken en schrijven, of moet reageren op hypothetische situaties. Een probleem analyseren en een effectieve oplossing ontwikkelen is erg lastig voor patiënten met vasculaire dementie.

Beeldvormende onderzoeken

Afwijkingen in de hersenen (bijvoorbeeld veroorzaakt door een beroerte) zijn te visualiseren met behulp van beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan en MRI-scan. Vernauwde halsslagaders zijn in beeld te brengen dankzij een carotisechografie.

Behandeling

Des te eerder de arts de ziekte diagnosticeert, des te sneller de patiënt de juiste behandeling krijgt. Een genezing is niet mogelijk (oktober 2020), maar diverse behandelingsopties zijn mogelijk om verdere schade te beperken.

Risicofactoren aanpakken

De patiënt pakt de risicofactoren van een hart- en vaataandoening en een beroerte aan om het risico op het ontwikkelen van vasculaire dementie te helpen verminderen of om de progressie van de hersenaandoening te vertragen:

• bloeddruk op een gezond peil houden
• bloedsuikerspiegel bij diabetes mellitus (suikerziekte) goed onder controle houden
• cholesterolgehalte onder controle houden door een gezonde en evenwichtige voeding te eten
• een gezond gewicht behouden
• stoppen met roken
• voldoende lichaamsbeweging uitoefenen

Symptomen behandelen

Sommige patiënten zijn gebaat met bloedverdunners, al hangt dit af van het soort schade. Andere patiënten stoppen best met het gebruik van bepaalde medicijnen omdat deze mogelijk leiden tot complicaties. Verder zijn revalidatieprogramma’s beschikbaar waarbij een cognitief therapeut, ergotherapeut en/of psycholoog samenwerken.

Hersenen stimuleren

Hersengymnastiek (puzzelen, spelletjes spelen, …) of blootstelling aan nieuwe activiteiten (zoals een kunstles volgen of nieuwe muziek beluisteren) daagt de hersenen uit. Deelnemen aan sociale activiteiten werkt ook stimulerend voor de hersenen.

Coping en ondersteuning

Patiënten met dementie en mensen uit hun omgeving kampen met diverse emoties, zoals angst, frustratie, neerslachtigheid, onzekerheid, verdriet, verwardheid en woede. Steun zoeken via een contactgroep is nuttig, maar ook mantelzorgers zijn van essentieel belang voor patiënten met vasculaire dementie. Luisteren en praten met de patiënt, hem geruststellen en samen activiteiten uitvoeren waar beiden plezier aan beleven, zijn vaak van onschatbare waarde. Verder bespreken mensen uit de omgeving best toekomstige juridische informatie, zoals het geven van de volmacht aan een persoon. Een rustige en voorspelbare omgeving neemt veel onrust weg.

Prognose

Vasculaire dementie is geassocieerd met een hogere mortaliteit dan de ziekte van Alzheimer, vermoedelijk vanwege het feit dat bij vasculaire dementie ook hart- en vaataandoeningen aanwezig zijn (geweest). Ischemische hartaandoeningen (aandoeningen waarbij het hart onvoldoende zuurstof krijgt) zijn de meest voorkomende directe doodsoorzaak bij vasculaire dementie, gevolgd door luchtwegaandoeningen zoals een longontsteking.

Lees verder

• Hersenatrofie (cerebrale atrofie): Krimpen van hersenen
• Dementie: Oorzaken, risicofactoren, symptomen en tips