Vasculaire dementie: Problemen met denken, praten en plannen

Bij patiënten met vasculaire dementie zijn de hersenen beschadigd door problemen met de bloedtoevoer naar de hersenen. Dit wordt vaak veroorzaakt door een beroerte of een hart- en vaatziekte. Geheugenverlies en moeilijkheden met denken zijn enkele bekende symptomen van deze vorm van dementie. Hoewel vasculaire dementie anno augustus 2024 niet volledig te genezen is, zijn er diverse therapieën en oplossingen beschikbaar om zowel de patiënt als de omgeving te helpen omgaan met de aandoening.

• Epidemiologie van vasculaire dementie
• Oorzaken en risicofactoren van vasculaire dementie
• Symptomen: Problemen met denken, praten en plannen
• Cognitieve problemen
• Emotionele en psychische problemen
• Lichamelijke symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Onderzoek van risicofactoren
• Neurologisch en neuropsychologisch onderzoek
• Beeldvormende onderzoeken
• Behandeling
• Risicofactoren aanpakken
• Symptomen behandelen
• Hersenen stimuleren
• Coping en ondersteuning
• Prognose
• Complicaties van vasculaire dementie
• Fysieke complicaties
• Cognitieve complicaties
• Psychische complicaties
• Sociaal-maatschappelijke complicaties
• Preventie van vasculaire dementie
• Beheersing van risicofactoren
• Hersenen stimuleren
• Medische controle en behandeling

Epidemiologie van vasculaire dementie

Vasculaire dementie is na de ziekte van Alzheimer de tweede meest voorkomende oorzaak van dementie in Europa. In sommige delen van Azië komt deze vorm van dementie echter vaker voor dan de ziekte van Alzheimer. De prevalentie van vasculaire dementie in westerse landen bedraagt ongeveer 1,5%. Bij patiënten die een beroerte hebben gehad, is de prevalentie van vasculaire dementie negen keer hoger dan bij mensen zonder een beroerte. Vasculaire dementie komt iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. De aandoening treft meestal mensen ouder dan 65 jaar, maar wanneer het op jongere leeftijd optreedt, wordt het ook wel jongdementie genoemd.

Oorzaken en risicofactoren van vasculaire dementie

Vasculaire dementie ontstaat vaak als gevolg van een beroerte die een slagader in de hersenen blokkeert. Dit leidt tot schade aan de hersenen en kan leiden tot dementie. De ernst en locatie van de beroerte bepalen de symptomen en de ernst van de dementie. Een voorgeschiedenis van een beroerte of een miniberoerte (TIA) kan ook bijdragen aan de ontwikkeling van vasculaire dementie.

Andere aandoeningen en omgevingsfactoren die de bloedvaten beschadigen en de bloedsomloop verminderen, kunnen ook bijdragen aan vasculaire dementie. Deze risicofactoren omvatten:

• Atherosclerose (slagaderverkalking)
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Hoge bloeddruk (hypertensie)
• Een hoog cholesterolgehalte
• Roken
• Hartproblemen: een voorgeschiedenis van hartaanvallen en atriumfibrillatie (onregelmatige hartslag)
• Obesitas (zwaarlijvigheid)
• Een toenemende leeftijd

Deze risicofactoren kunnen de hersenen van vitale zuurstof en voedingsstoffen beroven. Bovendien komen vaataandoeningen vaak samen met de ziekte van Alzheimer voor.

Symptomen: Problemen met denken, praten en plannen

De symptomen van vasculaire dementie kunnen plotseling verschijnen (bijvoorbeeld na een beroerte) of zich geleidelijk ontwikkelen. Veel van deze symptomen zijn vergelijkbaar met die van andere vormen van dementie, zoals de ziekte van Alzheimer. Soms kunnen beide aandoeningen tegelijkertijd aanwezig zijn, wat resulteert in gemengde dementie. De presentatie van de symptomen is zeer variabel en hangt af van het specifieke hersengebied dat is aangetast. Enkele typische symptomen van vasculaire dementie zijn:

Cognitieve problemen

In de vroege stadia van vasculaire dementie kunnen de volgende cognitieve problemen optreden:

• Moeite met het herinneren van recente gebeurtenissen (vaak mild)
• Problemen met het nemen van beslissingen
• Moeilijkheden bij het oplossen van problemen
• Problemen met plannen of organiseren
• Uitdagingen bij het uitvoeren van activiteiten die meerdere stappen vereisen (zoals het koken van een maaltijd)
• Moeilijkheden bij het zien en verwerken van ruimtelijke waarnemingen en objectherkenning

Verder kan het denken en spreken trager verlopen, kunnen er concentratieproblemen ontstaan, en kan de patiënt korte perioden van verwardheid ervaren.

Emotionele en psychische problemen

Naast cognitieve symptomen ervaren patiënten met vroege vasculaire dementie vaak stemmingsveranderingen, zoals apathie (gebrek aan motivatie), depressie, rusteloosheid, opwinding of angst. Depressie komt vaak voor omdat patiënten zich vaak bewust zijn van hun cognitieve achteruitgang, in tegenstelling tot bij de ziekte van Alzheimer. Patiënten kunnen ook emotioneel instabiel zijn, met snelle stemmingswisselingen en een neiging tot overmatig huilen of extreme blijdschap.

Lichamelijke symptomen

Lichamelijke symptomen kunnen onder andere zijn:

• Onvaste gang of ataxie
• Verlamming en gevoelloosheid
• Plotselinge of frequente plasdrang (urinaire urgentie)
• Urine-incontinentie

Diagnose en onderzoeken

Onderzoek van risicofactoren

Er bestaat geen specifieke test voor de diagnose van vasculaire dementie. De arts zal de patiënt vragen naar de medische geschiedenis, zoals eerdere beroertes of hart- en vaataandoeningen, en kijken naar risicofactoren. Hiervoor voert de arts een bloedonderzoek uit om bloedsuiker- en cholesterolgehaltes te meten, en de bloeddruk te controleren. Het bloedonderzoek kan ook helpen om andere aandoeningen zoals een schildklieraandoening of een vitaminetekort uit te sluiten.

Neurologisch en neuropsychologisch onderzoek

De arts zal een neurologisch onderzoek uitvoeren, waarbij spierkracht, reflexen, coördinatie, balans, gevoel voor aanraking en gezichtsvermogen worden gecontroleerd. Daarnaast worden neuropsychologische testen afgenomen waarbij de patiënt taken uitvoert zoals het onthouden van informatie, spreken en schrijven, en reageren op hypothetische situaties. Problemen met het analyseren van problemen en het ontwikkelen van oplossingen zijn kenmerkend voor patiënten met vasculaire dementie.

Beeldvormende onderzoeken

Afwijkingen in de hersenen, zoals schade door een beroerte, kunnen worden gevisualiseerd met beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan of MRI-scan. Vernauwde halsslagaders kunnen worden afgebeeld met behulp van een carotisechografie.

Behandeling

Hoe eerder de ziekte wordt gediagnosticeerd, hoe sneller de patiënt de juiste behandeling kan krijgen. Hoewel genezing niet mogelijk is (anno augustus 2024), zijn er verschillende behandelingsopties beschikbaar om verdere schade te beperken en de progressie van de ziekte te vertragen.

Risicofactoren aanpakken

Om het risico op vasculaire dementie te verminderen of om de voortgang van de ziekte te vertragen, moeten de risicofactoren worden aangepakt:

• Bloeddruk op een gezond niveau houden
• Bloedsuikerspiegel bij diabetes mellitus goed onder controle houden
• Cholesterolgehalte reguleren door een gezonde en evenwichtige voeding
• Een gezond gewicht behouden
• Stoppen met roken
• Voldoende lichaamsbeweging

Symptomen behandelen

Sommige patiënten kunnen baat hebben bij bloedverdunners, afhankelijk van het soort hersenschade. Andere patiënten kunnen baat hebben bij het aanpassen of stoppen met bepaalde medicijnen die complicaties kunnen veroorzaken. Revalidatieprogramma’s waarbij cognitieve therapeuten, ergotherapeuten en/of psychologen betrokken zijn, kunnen ook nuttig zijn.

Hersenen stimuleren

Hersengymnastiek, zoals puzzelen en spelletjes, of deelname aan nieuwe activiteiten, zoals kunstlessen of het ontdekken van nieuwe muziek, kan de hersenen stimuleren. Deelname aan sociale activiteiten kan eveneens stimulerend werken.

Coping en ondersteuning

Patiënten met dementie en hun omgeving kunnen te maken krijgen met verschillende emoties, zoals angst, frustratie, neerslachtigheid, onzekerheid, verdriet, verwardheid en woede. Steun via contactgroepen kan nuttig zijn, maar ook mantelzorgers spelen een essentiële rol. Luisteren, geruststellen en samen plezierige activiteiten ondernemen zijn van groot belang. Het bespreken van juridische zaken, zoals het geven van een volmacht, kan ook nuttig zijn. Een rustige en voorspelbare omgeving helpt om onrust te verminderen.

Prognose

Vasculaire dementie wordt geassocieerd met een hogere mortaliteit dan de ziekte van Alzheimer, vermoedelijk door de aanwezigheid van hart- en vaatziekten. Ischemische hartaandoeningen (waarbij het hart onvoldoende zuurstof krijgt) zijn de meest voorkomende directe doodsoorzaak bij vasculaire dementie, gevolgd door luchtwegaandoeningen zoals longontsteking.

Complicaties van vasculaire dementie

Vasculaire dementie kan leiden tot verschillende complicaties die de gezondheid en kwaliteit van leven van de patiënt aanzienlijk kunnen beïnvloeden:

Fysieke complicaties

• Verlamming: Schade aan de hersenen kan leiden tot verlamming of zwakte aan één kant van het lichaam.
• Ataxie: Problemen met coördinatie en balans kunnen resulteren in een onvaste gang en verhoogd risico op vallen.

Cognitieve complicaties

Verwardheid: Patiënten kunnen last hebben van periodes van acute verwardheid die hun vermogen om te functioneren beïnvloeden. Geheugenverlies en desoriëntatie kunnen de dagelijkse activiteiten van de patiënt bemoeilijken.

Psychische complicaties

Depressie: Stemmingsproblemen zoals depressie zijn veelvoorkomende complicaties bij vasculaire dementie. Angst: Angst en onrust kunnen toenemen, wat de levenskwaliteit verder kan verminderen.

Sociaal-maatschappelijke complicaties

Problemen met communicatie en sociale vaardigheden kunnen leiden tot isolatie en een verminderd sociaal netwerk.

Preventie van vasculaire dementie

Preventie richt zich op het aanpakken van risicofactoren en het bevorderen van een gezonde levensstijl om het risico op vasculaire dementie te verminderen:

Beheersing van risicofactoren

• Bloeddruk: Houd de bloeddruk op een gezond niveau door middel van een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging en medicatie indien nodig.
• Diabetes mellitus: Beheer de bloedsuikerspiegel door een gezonde voeding en medicatie.
• Cholesterolgehalte: Regel het cholesterolgehalte door gezonde voeding en, indien nodig, medicijnen.
• Roken: Stop met roken om het risico op hart- en vaatziekten te verminderen.
• Obesitas: Behoud een gezond gewicht door een gezonde levensstijl en dieet.
• Gezonde voeding: Eet een evenwichtig dieet rijk aan fruit, groenten, volle granen en gezonde vetten.
• Lichaamsbeweging: Regelmatige fysieke activiteit zoals wandelen, fietsen of zwemmen kan de bloedcirculatie verbeteren.
• Hartproblemen: Behandel hartproblemen zoals hartaanvallen en atriumfibrillatie onder begeleiding van een arts.

Hersenen stimuleren

Doe regelmatig aan hersengymnastiek zoals puzzelen, lezen en het leren van nieuwe vaardigheden. Deelname aan sociale activiteiten en interacties kan helpen om cognitieve functies te behouden.

Medische controle en behandeling

Zorg voor regelmatige controle van bloeddruk, cholesterol en bloedsuikerspiegel.
Vroege interventie: Behandel hart- en vaatziekten snel en effectief om schade aan de hersenen te voorkomen.

Lees verder

• Hersenatrofie (cerebrale atrofie): Krimpen van hersenen
• Dementie: Oorzaken, risicofactoren, symptomen en tips