Hersenatrofie (cerebrale atrofie): Krimpen van hersenen

Cerebrale atrofie, ook wel bekend als hersenatrofie, verwijst naar het progressieve verlies van neuronen (hersencellen) in de hersenen. Dit leidt tot een vermindering van de hersengrootte. Cerebrale atrofie kan zich beperken tot één enkel hersengebied, of het kan de hele hersenen beïnvloeden. Hoewel een zekere mate van hersenatrofie normaal kan zijn door veroudering, zijn er ook andere oorzaken zoals aandoeningen, infecties, overmatig alcoholgebruik en vitaminetekorten die bijdragen aan deze hersenaandoening. Symptomen van cerebrale atrofie kunnen onder andere afasie (moeite met taalbegrip en -productie), dementie (geheugenverlies) en epileptische aanvallen zijn, afhankelijk van de getroffen hersengebieden. Hoewel cerebrale atrofie momenteel niet kan worden genezen, zijn er diverse therapieën en ondersteunende behandelingen beschikbaar. De prognose hangt sterk af van de specifieke aandoening en het stadium van de neurologische aandoening.

• Soorten cerebrale atrofie
• Focale atrofie
• Gegeneraliseerde atrofie
• Oorzaken en risicofactoren voor hersenkrimp
• Aandoeningen
• Infecties
• Normale veroudering
• Overmatig alcoholgebruik
• Vitaminetekorten
• Aangetaste hersengebieden
• Frontotemporale dementie
• Lewy-body-dementie
• Vasculaire dementie
• Ziekte van Alzheimer
• Symptomen
• Afasie
• Dementie
• Epileptische aanvallen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hersencelverlies
• Prognose van hersenatrofie
• Preventie van hersenatrofie

Soorten cerebrale atrofie

Focale atrofie

Focale atrofie betreft schade die beperkt is tot een specifiek hersengebied. De symptomen en problemen die hieruit voortkomen variëren afhankelijk van de locatie van de schade. Dit kan leiden tot motorische, sensorische of cognitieve problemen. Bijvoorbeeld, atrofie in het motorische gebied kan leiden tot problemen met beweging, terwijl atrofie in het sensorische gebied kan leiden tot problemen met het voelen.

Gegeneraliseerde atrofie

Bij gegeneraliseerde atrofie, ook wel totale cerebrale atrofie genoemd, krimpt de gehele hersengrootte. Dit heeft vaak invloed op de vrijwillige functies en bewuste gedachten. Gegeneraliseerde atrofie kan worden waargenomen bij aandoeningen zoals hersenen.

Oorzaken en risicofactoren voor hersenkrimp

Aandoeningen

Hersenletsel
Hersenletsel kan ontstaan door een beroerte of hersentrauma. Deze aandoeningen leiden tot een geblokkeerde bloedtoevoer naar de hersenen, waardoor de hersencellen niet genoeg zuurstof en voedingsstoffen ontvangen. Dit kan resulteren in hersenatrofie. Als een arts een hersenletsel niet tijdig behandelt, kan dit leiden tot ernstige cognitieve gebreken of zelfs de dood.

Hersenziekten
Bepaalde hersenaandoeningen kunnen significante cerebrale atrofie veroorzaken, waaronder:

• corticobasale degeneratie
• de ziekte van Alzheimer
• de ziekte van Huntington
• hersenverlamming (symptomen aan spieren en bewegingen)
• leukodystrofieën
• meervoudige systeematrofie
• multiple sclerose
• posterieure corticale atrofie
• progressieve supranucleaire verlamming

Vaak beginnen deze aandoeningen als focale atrofie en ontwikkelen ze zich geleidelijk tot een meer gegeneraliseerde vorm.

Infecties

Infecties zoals Aids, encefalitis (hersenontsteking) en neurosyfilis (een complicatie van syfilis, een soa) kunnen bijdragen aan het progressieve inkrimpen van de hersenen.

Normale veroudering

Het is normaal dat de hersenen gedurende de levensduur krimpen. Gemiddeld krimpt het hersenvolume elke tien jaar met ongeveer 1,9 procent, beginnend op jonge leeftijd en steeds meer merkbaar in het zesde decennium. Na de leeftijd van zestig jaar verliezen mensen jaarlijks ongeveer een half tot één procent van hun hersenvolume. De afname van het aantal hersencellen is een natuurlijk proces van veroudering, waarbij sommige hersengebieden, zoals de hippocampus (die betrokken is bij geheugen), meer worden aangetast dan andere. Vaak blijft de cognitieve functie echter relatief intact. Roken kan dit verlies van hersenvolume versnellen.

Overmatig alcoholgebruik

Het drinken van meer dan veertien alcoholische dranken per week (overmatig alcoholgebruik) wordt in verband gebracht met significante hersenatrofie. De mate van hersenvolumeverlies is proportioneel met de hoeveelheid alcohol die geconsumeerd wordt. Vrouwen ervaren vaak sneller hersenatrofie dan mannen, zelfs als ze minder alcohol per week drinken. Het consumeren van lichte tot matige hoeveelheden alcohol kan echter het risico op cerebrale atrofie verminderen.

Vitaminetekorten

Een tekort aan vitamine B12 kan na verloop van tijd leiden tot hersenatrofie. Dit tekort is vaak te voorkomen en kan worden omgekeerd door een adequate inname van vitamine B12.

Aangetaste hersengebieden

Frontotemporale dementie

Frontotemporale dementie beïnvloedt vooral de frontale en temporale hersenlobben, die verantwoordelijk zijn voor persoonlijkheid en gedrag. Schade aan deze gebieden kan leiden tot significante veranderingen in gedrag en sociale interactie.

Lewy-body-dementie

Bij Lewy-body-dementie zijn de middenhersenen, hypothalamus en substantia innominata vaak aangetast. Deze gebieden zijn betrokken bij denken, slaap en stemming, wat leidt tot problemen met deze functies.

Vasculaire dementie

De impact van vasculaire dementie hangt af van de locatie van het hersenletsel. Dit type dementie, gekarakteriseerd door problemen met denken, praten en plannen, veroorzaakt zowel neurologische stoornissen als cerebrale atrofie.

Ziekte van Alzheimer

De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende oorzaak van dementie door cerebrale atrofie. Deze aandoening richt zich vooral op de hippocampus en de cortex, gebieden die cruciaal zijn voor het vormen van nieuwe herinneringen, en helpen bij denken, plannen en onthouden.

Symptomen

Afasie

Een veel voorkomend symptoom van cerebrale atrofie is afasie, waarbij een patiënt moeite heeft met het begrijpen en produceren van taal. Dit kan optreden door schade aan de hersencentra die verantwoordelijk zijn voor taalverwerking. De arts moet de afname in vier communicatiemodaliteiten documenteren: auditief begrip, verbale expressie, lezen en schrijven, evenals functionele communicatie.

Dementie

Dementie is een algemene term voor een reeks symptomen die vaak een afname in geheugen (geheugenverlies) en andere cognitieve functies omvatten. Deze aandoening kan ernstige gevolgen hebben voor de dagelijkse levensactiviteiten, waardoor de patiënt vaak afhankelijk wordt van hulp. Symptomen van dementie omvatten slechtere oordeelsvorming, persoonlijkheidsveranderingen, en emotionele stoornissen. De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie.

Epileptische aanvallen

Epileptische aanvallen ontstaan door plotselinge, abnormale elektrische activiteit in de hersenen. Epileptische aanvallen kunnen variëren van ongecontroleerde schokkende bewegingen (tonisch-clonische aanvallen) tot subtiele symptomen zoals tijdelijk bewustzijnsverlies.

Diagnose en onderzoeken

Om de mate van hersenatrofie te bepalen, worden verschillende beeldvormende onderzoeken ingezet, waaronder:

MRI-scan (de meest gevoelige en meest gebruikte methode)
CT-scan
PET-scan
SPECT-scan

Behandeling van hersencelverlies

Er is momenteel geen behandeling die cerebrale atrofie volledig kan genezen. De focus ligt op het verlichten van de symptomen en het behandelen van eventuele onderliggende oorzaken. Ondersteunende behandelingsopties kunnen omvatten:

• Cognitieve therapie of gedragstherapie
• Fysiotherapie
• Logopedie
• Medicijnen:
• Antibiotica (bij syfilis)
• Anticonvulsieve medicatie (bij epileptische aanvallen)
• Antivirale geneesmiddelen (bij aids)
• Behandeling van een hersentrauma, bijvoorbeeld via een operatie
• Disease-modifying antirheumatic drugs (DMARD's) (bij multiple sclerose)
• Medicijnen en/of chirurgie voor de behandeling van een beroerte

Prognose van hersenatrofie

De prognose van cerebrale atrofie varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaak van de aandoening. Aandoeningen zoals beroerte, encefalitis, multiple sclerose, aids, vitaminetekorten en overmatig alcoholgebruik zijn behandelbaar, en het is soms mogelijk om de progressie van hersenatrofie te stoppen of te vertragen. Bij focale atrofie zijn fatale uitkomsten relatief ongebruikelijk, hoewel deze aandoening mogelijk wel beperkingen in het functioneren kan veroorzaken. Gevorderde stadia van cerebrale atrofie leiden vaak tot volledige dementie en kunnen in sommige gevallen ook de levensverwachting beïnvloeden.

Preventie van hersenatrofie

Hoewel het meestal niet mogelijk is om cerebrale atrofie volledig te voorkomen, kunnen bepaalde maatregelen helpen het risico op deze aandoening te verlagen:

• Beschermende sportuitrusting of veiligheidskledij en een helm dragen tijdens risicovolle activiteiten om hersenletsel te voorkomen
• Dagelijks voldoende water drinken, aangezien uitdroging kan leiden tot een verhoogde productie van stresshormonen en acute hersenschade
• Geen overmatige hoeveelheden alcohol consumeren
• Regelmatige lichaamsbeweging, zoals wandelen of zwemmen
• Veilige seks beoefenen om neurosyfilis en aids te voorkomen
• Vitaminetekorten vermijden door een gezonde en evenwichtige voeding te eten, rijk aan vitaminen, mineralen en voedingsstoffen, zoals door minimaal vijf porties fruit en groenten per dag te consumeren

Lees verder

• Frontotemporale dementie: Progressieve hersenaandoening
• Lewy-body-dementie: Problemen met denken, slaap en humeur
• Vasculaire dementie: Problemen met denken, praten en plannen
• Ziekte van Alzheimer: Vorm van dementie (geheugenverlies)
• Dementie: Oorzaken, risicofactoren, symptomen en tips