Meningokokkenmeningitis: Bacteriële hersenvliesontsteking

Meningitis is een infectie van de hersenvliezen; dit zijn de membranen die de hersenen en het ruggenmerg bedekken. Meningitis kan het gevolg zijn van een speciale soort bacteriën, namelijk de meningokokkenbacteriën. Wanneer deze bacteriën leiden tot een hersenvliesontsteking, is er sprake van 'meningokokkenmeningitis'. Deze zeldzame maar ernstige infectie veroorzaakt een grote waaier van mogelijke symptomen zoals onder andere misselijkheid, een stijve nek, gewrichtspijn of plotselinge hoge koorts. Een zeer snelle behandeling met antibiotica is nodig, aangezien deze aandoening snel levensbedreigend kan worden. Circa één op de vijf patiënten komt hieraan te overlijden. Overlevende patiënten ervaren mogelijk blijvende complicaties door de hersenschade die is opgetreden.

• Epidemiologie van meningokokkenmeningitis
• Oorzaken: Bacterie Neisseria meningitidis
• Risicofactoren van meningokokkenmeningitis
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van meningokokkenmeningitis
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van meningokokkenmeningitis

Epidemiologie van meningokokkenmeningitis

Meningococcus is de meest voorkomende oorzaak van bacteriële meningitis bij kinderen en tieners. Bij volwassenen is deze bacterie de op één na meest voorkomende oorzaak van bacteriële meningitis. De infectie komt vaker voor in de winter of de lente. De bacterie veroorzaakt soms lokale epidemieën op internaten, slaapzalen van universiteiten of militaire bases. Meningokokkenmeningitis komt wereldwijd voor, maar de meeste patiënten leven in de gordel van Afrika ten zuiden van de Sahara, die zich uitstrekt van Senegal in het westen tot Ethiopië in het oosten. Jaarlijks krijgen circa 30.000 patiënten uit dat gebied te maken met meningokokkenmeningitis.

Oorzaken: Bacterie Neisseria meningitidis

De bacterie Neisseria meningitidis (ook bekend als meningococcus) veroorzaakt meningokokkenmeningitis. De bacteriën worden van persoon tot persoon overgedragen via druppeltjes van de ademhaling of keelsecreties van dragers. Roken, kortdurend en langdurig contact (zoenen, niezen of hoesten), of in de buurt wonen van een drager vergemakkelijkt de verspreiding van de ziekte. De transmissie van N. meningitidis gebeurt sneller tijdens massabijeenkomsten. Meningokokkenbacteriën veroorzaken een infectie in een lichaamsdeel, bijvoorbeeld de huid, het maagdarmkanaal of de luchtwegen. Om onbekende redenen verspreiden de bacteriën zich via de bloedbaan naar het zenuwstelsel. Wanneer de bacteriën daar terechtkomen, veroorzaken ze meningokokkenmeningitis. Bacteriën komen ook direct de hersenen binnen via een ernstig hoofdtrauma, een operatie of een infectie in het zenuwstelsel.

Risicofactoren van meningokokkenmeningitis

Risicofactoren voor de meningokokkenziekte zijn een recente blootstelling aan een patiënt met de bacteriële infectie en een recente hogere luchtweginfectie. Baby's, kinderen en tieners lopen het grootste risico op de aandoening.

Symptomen

De symptomen van meningokokkenmeningitis verschijnen meestal na vier dagen, maar dit bereik varieert tussen twee en tien dagen. De tekenen bestaan uit:

• agitatie (rusteloosheid)
• buikpijn
• convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn)
• een algemeen slecht gevoel
• een huiduitslag met kleine rode vlekken (petechiën)
• een ongebruikelijke houding met het hoofd en de nek naar achteren gebogen (opisthotonus)
• een overgevoeligheid voor licht (fotofobie)
• een snelle ademhaling (tachypneu)
• een stijve nek
• een verminderd bewustzijn
• ernstige, aanhoudende hoofdpijn
• gewrichtspijn
• misselijkheid en braken
• paarse, blauwe plekken op de huid (purpura)
• pijn in de benen (beenpijn)
• plotseling hoge koorts en koude rillingen
• slaperigheid of moeite met ontwaken
• spierpijn
• uitpuilende fontanellen bij zuigelingen
• veranderingen in de mentale status
• verwardheid
• voedingsproblemen of prikkelbaarheid bij kinderen

Alarmsymptomen

Wanneer de volgende symptomen optreden, is dringende medische hulp nodig:

• aanhoudende onverklaarbare koorts
• een hoge schreeuw
• een roodachtige of paarse huiduitslag: Een roodachtige of paarse huiduitslag is een zeer belangrijk alarmsymptoom. Als de huiduitslag niet wit wordt wanneer de patiënt hier een glas tegenaan drukt, is de huiduitslag mogelijk een teken van bloedvergiftiging (sepsis). Dit is een medisch noodgeval.
• prikkelbaarheid
• voedingsproblemen

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

De arts voert een fysiek onderzoek uit. Hij stelt bovendien vragen die gericht zijn op de symptomen en de mogelijke blootstelling aan een patiënt met dezelfde symptomen, zoals een stijve nek en koorts.

Diagnostisch onderzoek

Als de arts denkt dat meningitis mogelijk aanwezig is, voert hij een lumbale punctie (ruggenprik) uit waarbij hij een monster van het ruggenmerg verwijdert voor verder laboratoriumonderzoek. Andere mogelijke onderzoeken zijn een bloedonderzoek, een CT-scan van het hoofd en een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto).

Behandeling van meningokokkenmeningitis

De arts start zo snel mogelijk met de behandeling van intraveneuze (via een ader) antibiotica. Ceftriaxon is één van de meest gebruikte antibiotica. Penicilline in hoge doses is bijna altijd effectief. Als de patiënt een allergie heeft voor penicilline (penicillineallergie), zet de arts chlooramfenicol in. Sommige artsen schrijven corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken) voor voor kinderen. Personen die in nauw contact staan met een patiënt die meningokokkenmeningitis heeft, moeten eveneens antibiotica krijgen om de bacteriële infectie te voorkomen. Dit zijn onder meer mensen uit hetzelfde huishouden, huisgenoten in slaapzalen en mensen die in nauw en langdurig contact komen met een geïnfecteerde patiënt.

Prognose

Een vroegtijdige behandeling verbetert de prognose van meningokokkenmeningitis. Meningokokkenmeningitis is geassocieerd met een hoge dodelijke afloop (tot 50% indien onbehandeld) en een hoge frequentie van ernstige complicaties. Jonge kinderen en vijftigplussers hebben het hoogste sterfterisico. Zelfs na behandeling kunnen er blijvende gevolgen optreden, afhankelijk van de snelheid van de behandeling en de ernst van de infectie.

Complicaties

Circa één op de vijf patiënten ervaart complicaties door meningokokkenmeningitis:

• een ontsteking van de hartspier (myocarditis)
• een opbouw van vloeistof tussen de schedel en de hersenen (subdurale effusie)
• epileptische aanvallen
• gangreen (afsterven van weefsel met wijzigingen van de huid)
• gehoorverlies
• hersenschade
• hydrocefalie (waterhoofd: opeenhoping van vocht in de schedel die tot een zwelling van de hersenen leidt)
• verlamming

Preventie van meningokokkenmeningitis

Personen die nauw met elkaar in contact komen in hetzelfde huishouden, op school of in het kinderdagverblijf moeten worden gecontroleerd op vroege tekenen van de ziekte zodra de eerste patiënt de diagnose van meningokokkenmeningitis krijgt. Alle familieleden en directe contacten van deze patiënt moeten zo snel mogelijk beginnen met de behandeling van antibiotica om de verspreiding van de infectie te voorkomen. Verder moeten mensen altijd goede hygiënische gewoonten hanteren, zoals het wassen van de handen voor en na het verwisselen van een luier of na het toiletgebruik. Vaccins voor meningokokken zijn effectief voor het beheersen van de verspreiding. Mensen die een reis plannen naar risicogebieden, raadplegen vooraf best een arts en laten zich vaccineren.

Lees verder

• Meningitis: Hersenvliesontsteking met hoofdpijn & stijve nek
• Meningokokkenziekte: Sepsis en meningitis door bacteriën
• Stijve nek (nekstijfheid): Oorzaken stijf aanvoelende nek
• Huiduitslag bij meningitis (hersenvliesontsteking)