Meningokokkenmeningitis: Bacteriële hersenvliesontsteking

Meningitis is een infectie van de hersenvliezen; dit zijn de membranen die de hersenen en het ruggenmerg bedekken. Meningitis kan het gevolg zijn van een speciale soort bacteriën, namelijk de meningokokkenbacteriën. Wanneer deze bacteriën leiden tot een hersenvliesontsteking, is er sprake van 'meningokokkenmeningitis'. Deze zeldzame maar ernstige infectie veroorzaakt een grote waaier van mogelijke symptomen zoals onder andere misselijkheid, een stijve nek, gewrichtspijn of plotselinge hoge koorts. Een zeer snelle behandeling met antibiotica is nodig, aangezien deze aandoening snel levensbedreigend kan worden. Circa één op de vijf patiënten komt hieraan te overlijden. Overlevende patiënten ervaren mogelijk blijvende complicaties door de hersenschade die is opgetreden.

• Epidemiologie van meningokokkenmeningitis
• Oorzaken: Bacterie Neisseria meningitidis
• Risicofactoren van meningokokkenmeningitis
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van meningokokkenmeningitis
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van meningokokkenmeningitis
• Praktische tips voor het leven / omgaan met meningokokkenmeningitis
• Behandeling en ziekenhuiszorg
• Preventie en vaccinatie
• Gezondheidsmonitoring en nazorg
• Misvattingen rond meningokokkenmeningitis
• Meningokokkenmeningitis komt alleen voor bij kinderen
• De ziekte is altijd dodelijk
• Je kunt meningokokkenmeningitis krijgen door gewoon in contact te komen met iemand die de ziekte heeft
• Alleen mensen met een verzwakt immuunsysteem krijgen meningokokkenmeningitis
• Symptomen van meningokokkenmeningitis zijn altijd duidelijk
• Je kunt meningokokkenmeningitis niet voorkomen
• Meningokokkenmeningitis kan alleen worden behandeld met antibiotica
• Er is altijd een vaccin beschikbaar voor meningokokkenmeningitis
• Meningokokkenmeningitis komt alleen voor bij mensen die reizen naar het buitenland

Epidemiologie van meningokokkenmeningitis

Meningococcus is de meest voorkomende oorzaak van bacteriële meningitis bij kinderen en tieners. Bij volwassenen is deze bacterie de op één na meest voorkomende oorzaak van bacteriële meningitis. De infectie komt vaker voor in de winter of de lente. De bacterie veroorzaakt soms lokale epidemieën op internaten, slaapzalen van universiteiten of militaire bases. Meningokokkenmeningitis komt wereldwijd voor, maar de meeste patiënten leven in de gordel van Afrika ten zuiden van de Sahara, die zich uitstrekt van Senegal in het westen tot Ethiopië in het oosten. Jaarlijks krijgen circa 30.000 patiënten uit dat gebied te maken met meningokokkenmeningitis.

Oorzaken: Bacterie Neisseria meningitidis

De bacterie Neisseria meningitidis (ook bekend als meningococcus) veroorzaakt meningokokkenmeningitis. De bacteriën worden van persoon tot persoon overgedragen via druppeltjes van de ademhaling of keelsecreties van dragers. Roken, kortdurend en langdurig contact (zoenen, niezen of hoesten), of in de buurt wonen van een drager vergemakkelijkt de verspreiding van de ziekte. De transmissie van N. meningitidis gebeurt sneller tijdens massabijeenkomsten. Meningokokkenbacteriën veroorzaken een infectie in een lichaamsdeel, bijvoorbeeld de huid, het maagdarmkanaal of de luchtwegen. Om onbekende redenen verspreiden de bacteriën zich via de bloedbaan naar het zenuwstelsel. Wanneer de bacteriën daar terechtkomen, veroorzaken ze meningokokkenmeningitis. Bacteriën komen ook direct de hersenen binnen via een ernstig hoofdtrauma, een operatie of een infectie in het zenuwstelsel.

Risicofactoren van meningokokkenmeningitis

Risicofactoren voor de meningokokkenziekte zijn een recente blootstelling aan een patiënt met de bacteriële infectie en een recente hogere luchtweginfectie. Baby's, kinderen en tieners lopen het grootste risico op de aandoening.

Symptomen

De symptomen van meningokokkenmeningitis verschijnen meestal na vier dagen, maar dit bereik varieert tussen twee en tien dagen. De tekenen bestaan uit:

• agitatie (rusteloosheid)
• buikpijn
• convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn)
• een algemeen slecht gevoel
• een huiduitslag met kleine rode vlekken (petechiën)
• een ongebruikelijke houding met het hoofd en de nek naar achteren gebogen (opisthotonus)
• een overgevoeligheid voor licht (fotofobie)
• een snelle ademhaling (tachypneu)
• een stijve nek
• een verminderd bewustzijn
• ernstige, aanhoudende hoofdpijn
• gewrichtspijn
• misselijkheid en braken
• paarse, blauwe plekken op de huid (purpura)
• pijn in de benen (beenpijn)
• plotseling hoge koorts en koude rillingen
• slaperigheid of moeite met ontwaken
• spierpijn
• uitpuilende fontanellen bij zuigelingen
• veranderingen in de mentale status
• verwardheid
• voedingsproblemen of prikkelbaarheid bij kinderen

Alarmsymptomen

Wanneer de volgende symptomen optreden, is dringende medische hulp nodig:

• aanhoudende onverklaarbare koorts
• een hoge schreeuw
• een roodachtige of paarse huiduitslag: Een roodachtige of paarse huiduitslag is een zeer belangrijk alarmsymptoom. Als de huiduitslag niet wit wordt wanneer de patiënt hier een glas tegenaan drukt, is de huiduitslag mogelijk een teken van bloedvergiftiging (sepsis). Dit is een medisch noodgeval.
• prikkelbaarheid
• voedingsproblemen

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

De arts voert een fysiek onderzoek uit. Hij stelt bovendien vragen die gericht zijn op de symptomen en de mogelijke blootstelling aan een patiënt met dezelfde symptomen, zoals een stijve nek en koorts.

Diagnostisch onderzoek

Als de arts denkt dat meningitis mogelijk aanwezig is, voert hij een lumbale punctie (ruggenprik) uit waarbij hij een monster van het ruggenmerg verwijdert voor verder laboratoriumonderzoek. Andere mogelijke onderzoeken zijn een bloedonderzoek, een CT-scan van het hoofd en een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto).

Behandeling van meningokokkenmeningitis

De arts start zo snel mogelijk met de behandeling van intraveneuze (via een ader) antibiotica. Ceftriaxon is één van de meest gebruikte antibiotica. Penicilline in hoge doses is bijna altijd effectief. Als de patiënt een allergie heeft voor penicilline (penicillineallergie), zet de arts chlooramfenicol in. Sommige artsen schrijven corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken) voor voor kinderen. Personen die in nauw contact staan met een patiënt die meningokokkenmeningitis heeft, moeten eveneens antibiotica krijgen om de bacteriële infectie te voorkomen. Dit zijn onder meer mensen uit hetzelfde huishouden, huisgenoten in slaapzalen en mensen die in nauw en langdurig contact komen met een geïnfecteerde patiënt.

Prognose

Een vroegtijdige behandeling verbetert de prognose van meningokokkenmeningitis. Meningokokkenmeningitis is geassocieerd met een hoge dodelijke afloop (tot 50% indien onbehandeld) en een hoge frequentie van ernstige complicaties. Jonge kinderen en vijftigplussers hebben het hoogste sterfterisico. Zelfs na behandeling kunnen er blijvende gevolgen optreden, afhankelijk van de snelheid van de behandeling en de ernst van de infectie.

Complicaties

Circa één op de vijf patiënten ervaart complicaties door meningokokkenmeningitis:

• een ontsteking van de hartspier (myocarditis)
• een opbouw van vloeistof tussen de schedel en de hersenen (subdurale effusie)
• epileptische aanvallen
• gangreen (afsterven van weefsel met wijzigingen van de huid)
• gehoorverlies
• hersenschade
• hydrocefalie (waterhoofd: opeenhoping van vocht in de schedel die tot een zwelling van de hersenen leidt)
• verlamming

Preventie van meningokokkenmeningitis

Personen die nauw met elkaar in contact komen in hetzelfde huishouden, op school of in het kinderdagverblijf moeten worden gecontroleerd op vroege tekenen van de ziekte zodra de eerste patiënt de diagnose van meningokokkenmeningitis krijgt. Alle familieleden en directe contacten van deze patiënt moeten zo snel mogelijk beginnen met de behandeling van antibiotica om de verspreiding van de infectie te voorkomen. Verder moeten mensen altijd goede hygiënische gewoonten hanteren, zoals het wassen van de handen voor en na het verwisselen van een luier of na het toiletgebruik. Vaccins voor meningokokken zijn effectief voor het beheersen van de verspreiding. Mensen die een reis plannen naar risicogebieden, raadplegen vooraf best een arts en laten zich vaccineren.

Praktische tips voor het leven / omgaan met meningokokkenmeningitis

Behandeling en ziekenhuiszorg

Meningokokkenmeningitis is een ernstige bacteriële infectie van de hersenvliezen die snel kan leiden tot sepsis, schade aan het zenuwstelsel en zelfs de dood. Bij de diagnose van meningokokkenmeningitis is onmiddellijke ziekenhuisopname vereist, waar patiënten antibiotica en soms steroïden kunnen ontvangen om de ontsteking te verminderen. Het is essentieel dat de behandeling snel begint om de kans op complicaties te minimaliseren. Het ziekenhuispersoneel speelt een cruciale rol bij het monitoren van vitale functies en het beheren van pijn en andere symptomen.

Preventie en vaccinatie

Preventie van meningokokkenmeningitis kan door vaccinatie. Vaccins tegen verschillende stammen van de meningokokbacterie zijn beschikbaar en worden aanbevolen voor kinderen, adolescenten en mensen met een verhoogd risico, zoals mensen die in een groepsomgeving wonen (bijv. studenten in studentenkamers). Het ontvangen van de vaccinatie kan de kans op infectie aanzienlijk verminderen, hoewel geen enkel vaccin 100% effectief is. Goede hygiëne, zoals regelmatig handen wassen, kan ook helpen om de verspreiding van de bacterie te verminderen, vooral in gemeenschappen met verhoogd risico.

Gezondheidsmonitoring en nazorg

Patiënten die meningokokkenmeningitis hebben overleefd, moeten regelmatig medisch worden gecontroleerd om te controleren op eventuele blijvende neurologische schade of andere complicaties, zoals gehoorverlies of leerproblemen. Revalidatie kan noodzakelijk zijn, inclusief fysiotherapie en cognitieve therapie, afhankelijk van de schade die is opgetreden. Het is belangrijk om een ondersteunend netwerk te hebben, inclusief zorgverleners, familie en vrienden, om de patiënt door dit proces te begeleiden en hen te helpen bij het herstellen van de ziekte.

Misvattingen rond meningokokkenmeningitis

Meningokokkenmeningitis is een ernstige infectie die de hersenen en het ruggenmerg aantast. Er zijn veel misvattingen die de manier waarop mensen de ziekte begrijpen beïnvloeden. Het is essentieel om de feiten te kennen om de ziekte effectief te kunnen voorkomen en behandelen.

Meningokokkenmeningitis komt alleen voor bij kinderen

Veel mensen denken dat meningokokkenmeningitis alleen kinderen raakt, maar dit is niet waar. Hoewel kinderen onder de vijf jaar een hoger risico lopen, kan meningokokkenmeningitis mensen van alle leeftijden treffen, inclusief volwassenen. Vooral jongvolwassenen, zoals studenten, kunnen een verhoogd risico lopen vanwege hun levensstijl en nabijheid tot andere mensen in drukke omgevingen, zoals universiteiten. Daarom is het belangrijk om te beseffen dat iedereen vatbaar kan zijn voor de ziekte.

De ziekte is altijd dodelijk

Een andere misvatting is dat meningokokkenmeningitis altijd dodelijk is. Hoewel de ziekte zeer ernstig is en een snelle behandeling vereist, is het niet altijd fataal. De sterftecijfers zijn afhankelijk van het type meningokok en hoe snel de behandeling wordt gestart. Als de infectie snel wordt opgemerkt en behandeld met de juiste medicatie zoals antibiotica, kunnen de overlevingskansen aanzienlijk toenemen. Het is dus van cruciaal belang om snel medische hulp in te schakelen als symptomen zich voordoen.

Je kunt meningokokkenmeningitis krijgen door gewoon in contact te komen met iemand die de ziekte heeft

Meningokokkenmeningitis wordt verspreid door nauw contact, zoals hoesten, niezen of het delen van keukengerei, maar je hoeft niet noodzakelijk in de buurt te komen van iemand die de ziekte heeft om besmet te raken. De bacteriën kunnen zich ook verspreiden door alcoholgebruik of bij slechte hygiënepraktijken. Het is belangrijk om te weten dat niet iedereen die in contact komt met iemand met meningokokkenmeningitis ziek zal worden. Vaccinatie is de meest effectieve manier om je te beschermen.

Alleen mensen met een verzwakt immuunsysteem krijgen meningokokkenmeningitis

Hoewel mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen met psychische stoornissen of die chemotherapie ondergaan, inderdaad een verhoogd risico lopen, kan meningokokkenmeningitis iedereen treffen. De infectie kan zich snel ontwikkelen, zelfs bij gezonde mensen. Dit benadrukt het belang van het nemen van voorzorgsmaatregelen en het krijgen van vaccinaties, zelfs als je in eerste instantie gezond lijkt.

Symptomen van meningokokkenmeningitis zijn altijd duidelijk

De symptomen van meningokokkenmeningitis kunnen in de vroege stadia van de infectie moeilijk te herkennen zijn, omdat ze lijken op die van andere ziektes, zoals griep. Koorts, hoofdpijn en een stijve nek zijn vaak de eerste symptomen, maar sommige mensen ervaren ook misselijkheid, overgeven, en gevoeligheid voor licht. In sommige gevallen kunnen huiduitslag en insectenbeetachtige plekken optreden, wat kan helpen om de ziekte te herkennen. Het is belangrijk om snel medische hulp te zoeken als je vermoedt dat iemand meningokokkenmeningitis heeft.

Je kunt meningokokkenmeningitis niet voorkomen

Veel mensen denken dat meningokokkenmeningitis onvermijdelijk is, maar dat is niet het geval. Vaccinatie is een zeer effectieve manier om de ziekte te voorkomen. Er zijn verschillende vaccins beschikbaar die bescherming bieden tegen de meest voorkomende soorten meningokokkenbacteriën. Mensen die in risicogroepen vallen, zoals studenten en reizigers naar gebieden waar de ziekte endemisch is, moeten zich laten vaccineren.

Meningokokkenmeningitis kan alleen worden behandeld met antibiotica

Hoewel antibiotica de belangrijkste behandelingsoptie zijn voor meningokokkenmeningitis, is dit niet altijd voldoende. In sommige gevallen kunnen andere behandelingen nodig zijn om complicaties zoals een verstoorde hersenfunctie te beheersen. Ondersteunende zorg, zoals pijnbestrijding en het herstellen van hart-en longfunctie, kan ook belangrijk zijn voor patiënten die herstellen van meningokokkenmeningitis.

Er is altijd een vaccin beschikbaar voor meningokokkenmeningitis

Hoewel er vaccins bestaan tegen meningokokken, zijn er verschillende serogroepen van de bacterie, en niet alle vaccins bieden bescherming tegen elk type. Het is belangrijk om te weten welk type vaccin beschikbaar is in je regio en of het specifiek bescherming biedt tegen de meest voorkomende serogroepen. Dit maakt vaccinatieadvies en -planning essentieel voor een effectieve bescherming tegen meningokokkenmeningitis.

Meningokokkenmeningitis komt alleen voor bij mensen die reizen naar het buitenland

Hoewel meningokokkenmeningitis vaker voorkomt in sommige delen van de wereld, komt de ziekte ook voor in veel westerse landen. In sommige gevallen kan een uitbraak plaatsvinden in gemeenschappen, zoals universiteiten of militaire basissen, waar mensen dicht bij elkaar wonen. Het is belangrijk om je bewust te zijn van de risico's, ook als je niet naar een risicogebied reist.

Lees verder

• Meningitis: Hersenvliesontsteking met hoofdpijn & stijve nek
• Meningokokkenziekte: Sepsis en meningitis door bacteriën
• Stijve nek (nekstijfheid): Oorzaken stijf aanvoelende nek
• Huiduitslag bij meningitis (hersenvliesontsteking)