Anthelmintica: Worm dodende medicijnen (ontwormingsmiddelen)

Wormen zijn parasieten die het lichaam binnendringen en daar in staat zijn om allerlei organen aan te tasten wanneer ze zich verspreiden. Soms leidt dit tot levensbedreigende situaties. Geneesmiddelen voor de behandeling van wormen zijn gekend als anthelmintica, maar ook ontwormingsmiddelen en vermifuga zijn vaak gebruikte termen. Deze worm dodende medicijnen bestaan in verschillende soorten en zijn elk goed voor de behandeling van een type worminfectie. De patiënt neemt het geneesmiddel strikt in zoals voorgeschreven want anders blijven de wormen aanwezig. Bijwerkingen zijn mogelijk, al zijn deze veelal redelijk mild.

• Wat zijn wormen?
• Werking van geneesmiddelen
• Tegenindicaties voor anthelmintica
• Voorbeelden van wormdodende medicijnen
• Identificatie van worminfecties
• Gebruik van en behandeling met wormdodende medicatie
• Gebruik met andere medicijnen
• Bijwerkingen van geneesmiddelen tegen worminfecties
• Interactie met alternatieve behandelingen
• Zorg voor kinderen met worminfecties

Wat zijn wormen?

Wormen worden ingedeeld in drie hoofdgroepen:

• Lintwormen: Ook bekend als "cestoden", leven lintwormen in de darmen. Besmetting vindt meestal plaats door het consumeren van rauw of onvoldoende verhit vlees.
• Rondwormen: De meest voorkomende rondworminfecties worden veroorzaakt door draadwormen, Ascaris (ascariasis), Trichuris (trichuriasis: zweepworminfectie met buikpijn en diarree) en haakwormen. Rondwormeieren komen het lichaam binnen via voedsel of water dat besmet is met eieren. De eieren ontwikkelen zich en groeien in de darmen. Nematoden is een andere term voor rondwormen.
• Trematode wormen: Ook bekend als "bloedzuigers", leven trematoden in bloedvaten, darmen, longen en de lever. Besmetting kan optreden door zwemmen of het wassen in zoet water dat besmet is met deze wormen. Een infectie met bloedzuigers veroorzaakt de tropische ziekte "schistosomiasis".

De meeste worminfecties komen voor in warme, tropische landen of ontwikkelingslanden, waar voedsel en water vaak verontreinigd zijn. Wereldwijd zijn miljoenen mensen besmet met wormen. Draadwormen (aarsmaden), een type rondworm, komen vaak voor in ontwikkelde landen. Verspreiding vindt plaats door contact met een geïnfecteerde persoon. In ontwikkelde landen worden worminfecties vaak opgelopen tijdens reizen naar gebieden waar deze aandoeningen veel voorkomen.

Werking van geneesmiddelen

De meeste geneesmiddelen voor de behandeling van worminfecties werken door de wormen te verhongeren of door hen te verlammen.

• Mebendazole, Albendazole en Thiabendazool verhinderen de opname van suikers door de wormen, wat essentieel is voor hun overleving. Ze doden de wormen, maar niet de eieren.
• Praziquantel en Ivermectine hebben een verlammende werking op de wormen in de darm, waardoor ze loskomen en via de ontlasting het lichaam verlaten.

Tegenindicaties voor anthelmintica

Anthelminthica mogen in principe door iedereen worden gebruikt. Mebendazole is echter alleen geschikt voor volwassenen en kinderen ouder dan twee jaar, hoewel het soms vanaf zes maanden kan worden ingezet. Vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven, dienen Mebendazole te vermijden. Anthelminthica zijn ook niet aanbevolen voor patiënten met zweren in het spijsverteringskanaal, zoals colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang). Artsen dienen voorzichtig te zijn bij het voorschrijven van deze medicijnen aan patiënten met een leveraandoening, een nieraandoening, de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies), of wormcysten in de ogen.

Voorbeelden van wormdodende medicijnen

Er zijn verschillende medicijnen beschikbaar voor de behandeling van worminfecties. Mebendazole is een van de meest voorgeschreven medicijnen, vooral voor de behandeling van draadwormen, die vaak voorkomen in ontwikkelde landen. Mebendazole is ook effectief tegen rondwormen, zweepwormen en haakwormen.

Andere geneesmiddelen die artsen kunnen voorschrijven voor verschillende worminfecties zijn:

• Albendazol
• Biltricide
• Diethylcarbamazine
• Eskazole
• Ivermectine
• Levamisol
• Niclosamide
• Praziquantel
• Stromectol
• Thiabendazool
• Yomesan

Daarnaast zijn er veel vrij verkrijgbare ontwormingsmiddelen beschikbaar.

Identificatie van worminfecties

Het is essentieel dat de arts de specifieke parasiet identificeert die de infectie veroorzaakt. De meeste anthelmintica zijn specifiek voor bepaalde parasieten en sommige kunnen toxisch zijn. De arts voert daarom tests uit op parasieten, eitjes of larven in feces (ontlasting), urine, bloed, sputum (slijm) of weefsel. Op basis van de onderzoeksresultaten kan de arts de meest effectieve medicatie voorschrijven.

Gebruik van en behandeling met wormdodende medicatie

Praktische toediening

De patiënt neemt wormdodende medicijnen oraal in, hetzij in vloeibare vorm, tabletten of capsules. De behandelingsduur is meestal kort, doorgaans enkele dagen, afhankelijk van het type worm en het voorgeschreven medicijn. Bij draadwormen (aarsmaden) is het vaak aanbevolen om alle gezinsleden te behandelen. Het is belangrijk de juiste dosis in te nemen; onderdosering kan leiden tot verminderde effectiviteit en verhoogde resistentie, terwijl overdosering toxisch kan zijn en niet altijd effectief. Sommige anthelmintica moeten met vet voedsel, zoals melk of ijs, worden ingenomen. Orale geneesmiddelen dienen met water te worden ingenomen, meestal tijdens of na de maaltijd. Sommige middelen, zoals Praziquantel, mogen niet worden gekauwd en moeten in zijn geheel worden doorgeslikt om kokhalzen door de bittere smaak te voorkomen.

Inzet van verschillende anthelmintica

Mebendazole is effectief tegen draadwormen en wordt meestal in één dosis toegediend, met een herhaling na twee weken indien nodig. Voor zweepwormen of rondworminfecties kan de arts Mebendazole voorschrijven dat tweemaal daags gedurende drie dagen wordt ingenomen. Niclosamide is effectief tegen lintwormen, maar niet tegen draadwormen of rondwormen. Thiabendazool (Mintezole) wordt vaak voorgeschreven voor draadworminfecties, terwijl Mebendazole (Vermox) effectiever kan zijn voor zweepwormen. Praziquantel verandert de doorlaatbaarheid van de wormen, wat helpt bij hun eliminatie.

Gebruik met andere medicijnen

Anthelminthica kunnen soms worden gecombineerd met andere medicijnen, zoals steroïden om ontstekingen veroorzaakt door de worminfectie te verminderen. Indien nodig kan de patiënt aanvullend magnesium- of natriumsulfaatsupplementen krijgen. Mijnworm- of zweepworminfecties kunnen ook worden behandeld met een combinatie van wormdodende medicijnen en ijzersupplementen.

Bijwerkingen van geneesmiddelen tegen worminfecties

Het is belangrijk om de bijsluiter van het geneesmiddel zorgvuldig te lezen. Over het algemeen worden wormdodende medicijnen goed verdragen, maar ernstige bijwerkingen zijn mogelijk. De lijst met bijwerkingen is niet volledig en kan onder meer omvatten:
LIST diarree
buikpijn (krampen)
donkere urine
extreme zwakte
geelzucht (icterus)
hallucinaties
huiduitslag
koorts
koude rillingen
lage rugpijn
misselijkheid of braken
toevallen
verwardheid
wazig gezichtsvermogen
winderigheid (medische term: flatulentie)

Interactie met alternatieve behandelingen

Naast conventionele medicijnen worden soms alternatieve behandelingen overwogen voor worminfecties:

• Kruiden en natuurlijke remedies: Sommige kruiden, zoals knoflook, pompoenzaden en papaja, worden traditioneel gebruikt om worminfecties te bestrijden. Hoewel ze mogelijk een ondersteunende rol kunnen spelen, moet hun effectiviteit en veiligheid worden beoordeeld in overleg met een arts.
• Voedingsaanpassingen: Voedingsaanpassingen zoals het verhogen van vezelinname kunnen helpen bij de eliminatie van wormen en het verbeteren van de darmgezondheid.
• Probiotica: Het gebruik van probiotica kan de darmflora verbeteren en helpen bij herstel na worminfecties, hoewel dit geen vervanging is voor specifieke anthelmintische behandelingen.

Zorg voor kinderen met worminfecties

De aanpak van worminfecties bij kinderen vereist speciale aandacht:

• Dosering en Veiligheid: Zorg ervoor dat de dosering van medicijnen geschikt is voor de leeftijd en het gewicht van het kind. Overleg met een arts over de veiligheid en mogelijke bijwerkingen.
• Preventie in Scholen: In scholen en kinderdagverblijven kan een verhoogd risico op worminfecties bestaan. Preventieve maatregelen zoals goede hygiëne en regelmatige controles kunnen helpen.
• Ondersteuning bij Behandeling: Kinderen kunnen angstig zijn voor medische behandelingen. Het is belangrijk om hen gerust te stellen en hen goed te informeren over de behandeling.