Medicamenteuze behandeling van schizofrenie

Schizofrenie is een aandoening die veel onbegrip en soms zelfs angst bij de omgeving oproept. Schizofrenie staat met name bekend om de zogenaamde psychoses waarin wanen en hallucinaties aanwezig kunnen zijn. De medicamenteuze behandeling van schizofrenie staat nog redelijk in de kinderschoenen maar ontwikkelt zich rap van conventionele antipsychotica via (moderne) atypische antipsychotica naar partiële dopamine agonisten.

Schizofrenie en psychosen

Schizofrenie wordt wel beschouwd als één van de meest levenverontrustende aandoeningen. Mensen met schizofrenie zijn, op een aantal uitzonderingen na, niet in staat een zelfstandig leven te leiden, spenderen veel tijd in ziekenhuizen en soms zelfs in de gevangenis. Schizofrenie wordt onder meer gekenmerkt door wanen, hallucinaties, verstoord denken en stemmingswisselingen. Dit worden psychoses genoemd. Schizofrenie is echter niet de enige aandoening waarbij psychoses voor kunnen komen. Psychoses kunnen ook een rol spelen bij de waanstoornis, hersentumoren, middelenmisbruik en dementie.

Schizofrenie

Prevalentie schizofrenie

Geschat wordt dat schizofrenie circa 1% van de bevolking treft. Schizofrenie komt even vaak bij mannen als bij vrouwen voor, hoewel de stoornis zich op jongere leeftijd voor het eerst voor lijkt te doen bij mannen (15-25 jaar) dan bij vrouwen (25-35 jaar). Schizofrenie is een chronische aandoening, hoewel heel zelden spontaan herstel op blijkt te treden. Ongeveer 15% van de mensen met schizofrenie overlijdt ten gevolge van een suïcidepoging.

Prognose van schizofrenie

Biochemie van schizofrenie

Schizofrenie blijkt een zekere erfelijke component te bevatten. Dit betekent dat sommige mensen genetisch gezien extra gevoelig zijn voor het ontwikkelen van schizofrenie op latere leeftijd wanneer bepaalde omgevingsfactoren aanwezig zijn die de ontwikkeling triggeren. Zo blijkt een één-eiige tweeling in 60-80% van de gevallen ook schizofrenie te ontwikkelen wanneer de tweelingbroer of -zus de stoornis heeft.

Atrofie in de hersenen

Mensen met schizofrenie blijken in de meeste gevallen een zekere mate van cerebrale atrofie te hebben. Dit houdt in dat de cerebrale massa in de hersenen met 5% of meer verminderd is. Daarnaast heeft men dikwijls vergrote cerebrale ventrikelen en relatief kleine andere specifieke hersendelen.

Verhoogde en verlaagde concentratie dopamine

Diverse neurotransmitter systemen zijn uitvoerig bestudeerd met betrekking tot schizofrenie, waarvan de neurotransmitter dopamine het meest bestudeerd is. De zogenaamde dopamine hypothese van schizofrenie stelt dat bepaalde dopaminerge wegen in de hersenen verontregeld zijn. Er zijn minstens vier dopamine wegen in de hersenen. Aangenomen wordt dat bij mensen met schizofrenie het dopamine pad naar het mesolimbische systeem verontregeld is, in die zin dat er sprake is van een verhoogde concentratie dopamine in dit hersendeel. Dit veroorzaakt de positieve symptomen. Een verminderde concentratie dopamine in het mesocorticale systeem veroorzaakt de kenmerkende negatieve symptomen.

Antipsychotica

De meest effectieve behandeling van schizofrenie bestaat uit een multidisciplinaire aanpak, waarbij medicatie een noodzakelijke maar onvoldoende component is. De meest voorgeschreven medicatie voor schizofrenie zijn de antipsychotica. Antipsychotica zijn ontwikkeld in de jaren '50 van de vorige eeuw in de Verenigde Staten. De eerste groep antipsychotica worden de conventionele antipsychotica genoemd.

Conventionele antipsychotica

Alle conventionele antipsychotische medicijnen hebben eenzelfde werking: ze blokkeren de dopaminereceptor. Hierdoor wordt de hyperactiviteit van dopamine in het mesolimbische deel van de hersenen verminderd. Antipsychotica werken echter ook in op de andere dopamine paden, waardoor diverse bijwerkingen kunnen ontstaan.

Bijwerkingen conventionele antipsychotica

De negatieve symptomen die bij de stoornis optreden worden veroorzaakt door een tekórt aan dopamine in bepaalde hersengebieden. Antipsychotica verlagen de hoeveelheid beschikbare dopamine in de hersenen, waardoor zij vrij weinig invloed hebben op de negatieve symptomen. Als ze al een invloed hebben dan verergeren ze de negatieve symptomen juist.

Het blokkeren van dopaminereceptoren in het nigrostriatale gebied heeft nog andere gevolgen, waaronder:

• Spierrigiditeit
• Verlies van expressiviteit in het gezicht
• Tremoren
• Borstvergroting en melkproductie (óók bij mannen)
• Fotosensitiviteit (overgevoeligheid voor licht)

Doordat de bijwerkingen van conventionele antipsychotica zo ontzettend hevig kunnen zijn stopt circa 50% van de gebruikers na 4 tot 6 maanden met het slikken van de medicijnen, voornamelijk door de bijwerkingen.

Atypische antipsychotica

Conventionele antipsychotica waren de enige vorm van antipsychotische medicatie tot circa 30 jaar geleden. Omdat er aan deze conventionele antipsychotica behoorlijk wat nadelen kleven (slechts 30% van de patiënten reageert positief op de medicijnen en de bijwerkingen zijn erg hevig) zijn de moderne, atypische antipsychotica ontwikkeld, ook wel de tweede generatie antipsychotica genoemd.

Moderne antipsychotica

Met de komst van de atypische antipsychotica kunnen ook de negatieve symptomen behorend bij schizofrenie aangepakt worden. Men verondersteld dat dit gedaan wordt via serotonerge systemen in de hersenen. Ook atypische antipsychotica kennen hun eigen bijwerkingen.

Bijwerkingen atypische antipsychotica

• Hevigere extrapyramidale verschijnselen bij te hoge dosering
• Borstgroei en melkproductie
• Gewichtstoename
• Metabolische veranderingen

Dopamine partiële agonisten

Een derde groep antipsychotica is de groep van partiële dopamine agonisten. Deze hebben een unieke werking doordat zij de concentratie dopamine verlagen in de hersengebieden waar deze te hoog is en de dopamine concentratie verhogen in de gebieden waar deze te laag is. Deze dopamine partiële agonisten pakken dus zowel de positieve als de negatieve symptomen aan. Op dit moment is er slecht één partiële dopamine agonist beschikbaar, dit is aripiprazole.

Effectiviteit antipsychotica

De grote meerderheid van de gebruikers van antipsychotica ervaart een symptoomreductie van circa 20 tot 50%. Een klein aantal overstijgt deze resultaten en een andere kleine groep heeft totaal geen baat bij de huidig beschikbare antipsychotica.

Antipsychotica werken niet direct. Na vier weken behandeling met conventionele antipsychotica merkt slechts 20% van de mensen (deels) effect. Na 26 weken blijkt dit percentage echter gestegen naar 70%. De positieve symptomen blijken sneller te verminderen dan de negatieve symptomen.

Toedieningsvorm van antipsychotica