Scheurbuik: Vitamine C-tekort met bloedingen en zwakte

Een scheurbuik is een aandoening die ontstaat door een tekort aan vitamine C. Kenmerkende symptomen van deze zeldzame ziekte zijn zwakte, bloedarmoede, gezwollen tandvlees en een verhoogde neiging tot bloedingen. Scheurbuik kan het gevolg zijn van een verminderde inname van vitamine C door diverse aandoeningen, medische behandelingen of omgevingsfactoren. De behandeling bestaat doorgaans uit vitamine C-supplementen, waardoor de symptomen meestal snel verbeteren. Onbehandeld kan de aandoening echter ernstige complicaties met zich meebrengen.

• Synoniemen voor scorbutus
• Epidemiologie van scheurbuik
• Oorzaken van vitamine C-deficiëntie
• Symptomen: Bloedingen, zwakte en bloedarmoede
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van scheurbuik
• Prognose van de aandoening meestal uitstekend
• Complicaties van scheurbuik
• Preventie van vitamine C-tekort
• Voedingsmiddelen rijk aan vitamine C

Synoniemen voor scorbutus

Scheurbuik is ook bekend onder andere termen:

• blauwschuit
• purpura scorbutica
• scorbuut

Epidemiologie van scheurbuik

Van de vijftiende tot de achttiende eeuw kwam scheurbuik vaak voor bij zeelieden die tijdens lange zeereizen geen toegang hadden tot vers voedsel. Tegenwoordig komt scheurbuik vooral voor bij mensen die in omstandigheden van extreme armoede leven, voornamelijk in ontwikkelingslanden waar ondervoeding heerst en bij populaties die voornamelijk granen eten zonder toegang tot vers fruit of groenten. Een recente uitbraak van scorbutus werd gerapporteerd in Afghanistan in 2002 na oorlog en droogte. In de 21ste eeuw komt scheurbuik zelden voor in ontwikkelde landen. Het komt nu vooral voor bij zuigelingen die enkel gekookte melk krijgen, ouderen, alleenstaanden die geen groenten eten en bij Aziaten die alleen rijst en chapati (Indiaas brood) eten.

Oorzaken van vitamine C-deficiëntie

Vitamine C, ook bekend als ascorbinezuur, is een essentiële voedingsstof die het lichaam helpt bij het absorberen van ijzer en het produceren van collageen. Collageen is cruciaal voor de gezondheid van huid, bloedvaten en weefsels. Vitamine C is ook nodig voor de productie van neurotransmitters zoals dopamine, norepinefrine en epinefrine, die belangrijk zijn voor de energieproductie. Een tekort aan vitamine C ontstaat door onvoldoende inname of problemen met de opname ervan.

Aandoeningen

Verschillende aandoeningen en medische behandelingen kunnen de consumptie van vitamine C belemmeren:

• Allergieën voor bepaalde voedingsstoffen
• Autismespectrumstoornis (autisme: problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag, waarbij kinderen soms bepaalde voedingsmiddelen weigeren)
• Chemotherapie
• Darmstoornissen zoals colitis ulcerosa (chronische ontsteking van de dikke darm), de ziekte van Crohn (chronische ontsteking van het spijsverteringskanaal), en malabsorptie (problemen met de opname van voedingsstoffen)
• Een zwangerschap (het lichaam heeft verhoogde behoefte aan vitamine C)
• Honger en ondervoeding
• Nierdialyse
• Psychiatrische aandoeningen zoals anorexia, ernstige depressie, angst voor voedsel, zelfhongeren, eetstoornissen, schizofrenie (aandoening gekenmerkt door waanideeën en hallucinaties) en andere ernstige psychiatrische aandoeningen.

Omgevingsfactoren
Vitamine C-deficiëntie kan ook worden veroorzaakt door bepaalde omgevingsfactoren:

• Een laag inkomen
• Ouderdom
• Het gebruik van illegale drugs
• Onvoldoende flesvoeding of borstvoeding bij baby’s of het te laat starten met vaste voeding
• Gebrek aan kennis over voeding (bijvoorbeeld door verlies van een partner) of andere omstandigheden
• Overmatig alcoholgebruik
• Moeilijkheden bij orale inname (via de mond)
• Roken

Symptomen: Bloedingen, zwakte en bloedarmoede

De symptomen van scheurbuik ontstaan doorgaans pas na acht tot twaalf weken van vitamine C-tekort. De klachten beginnen vaak geleidelijk.

Beginstadium

In het vroege stadium zijn de symptomen vaak niet specifiek en kunnen omvatten: verlies van eetlust, diarree, koorts, gewichtsverlies, lusteloosheid, vermoeidheid, prikkelbaarheid en slaperigheid.

Later stadium
Na één tot drie maanden kunnen de volgende symptomen optreden:

• Abnormale verhoorning van haarfollikels (hyperkeratose) met kurkentrekkervormige haren
• Anemie (tekort aan rode bloedcellen)
• Huiduitslag (rode en blauwe plekjes) rond haarfollikels, vooral onder de scheenbenen
• Langzame wondgenezing
• Zwelling (oedeem) in sommige lichaamsdelen
• Gewrichtspijn (artralgie)
• Hart- en longproblemen zoals kortademigheid, een lage bloeddruk (hypotensie) en pijn op de borst
• Oogproblemen: droge ogen, geïrriteerde ogen, fotofobie (overgevoeligheid voor licht), wazig gezichtsvermogen, subconjunctivale bloeding (bloeding onder het oogbindvlies), uitpuilende ogen (exoftalmie)
• [P]Pijn in de ledematen, vooral in de benen
• Spierpijn (myalgie)
• Spontane bloedingen
• Spontane kneuzingen
• Stemmingswisselingen en depressie
• Tanden: gezwollen, sponsachtig tandvlees (tandvleeszwelling) met bloedingen (tandvleesbloedingen), gevolgd door tandvleesontsteking (gingivitis) en loskomende tanden
• Uitputting
• Verwardheid
• Zwakte

Ernstig stadium

In een ernstig stadium kunnen symptomen optreden zoals gegeneraliseerd oedeem, ernstige geelzucht, hemolyse (vernietiging van rode bloedcellen), plotselinge en spontane bloedingen, neuropathie, koorts, convulsies (stuipen) en een shock. Deze ernstige symptomen kunnen mogelijk leiden tot de dood.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts zal de patiënt vragen naar eetgewoonten en eventuele bestaande aandoeningen.

Bloedonderzoek
Een bloedonderzoek kan anemie (bloedarmoede) aantonen. Deze bloedarmoede is vaak hypochroom (verminderde hoeveelheid hemoglobine per rode bloedcel), maar kan ook normochromisch (na een acute bloeding waarbij het hemoglobinegehalte normaal is) of megaloblastisch (voldoende hemoglobine in de cellen, maar de cellen kunnen niet goed delen) zijn. Het type anemie hangt af van de oorzaak van het tekort, zoals ijzertekort of foliumzuurtekort (foliumzuur komt voornamelijk voor in groene groenten). Bij een duidelijk vitamine C-tekort is het plasma-ascorbinezuur aanzienlijk laag, met een vitamine C-gehalte van minder dan 11 μmol/L (0,2 mg per 100 ml). De leukocyt-plaatjeslaag (buffy coat) van gecentrifugeerd bloed komt overeen met vitamine C-concentraties in andere weefsels. Het normale niveau van leukocyt-ascorbaat is 1,1-2,8 pmol per 10^6 cellen.

Beeldvormende onderzoeken

Beeldvormende onderzoeken zoals röntgenfoto’s, CT-scans en MRI-scans kunnen helpen bij het visualiseren van de schade veroorzaakt door scheurbuik.

Differentiële diagnose

De arts zal ook overwegen of andere ziekten met vergelijkbare symptomen aan de orde zijn, zoals:

• Retinoblastoom (netvlieskanker)
• Meningokoksemie
• Osteomyelitis (botontsteking)
• Poliomyelitis
• Reumatische koorts (complicatie van streptokokkeninfectie)
• Reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• Rocky Mountain spotted fever (tekenkoorts)
• Septische artritis (infectie van een gewricht)
• Syfilis (bacteriële infectie via seksueel contact)

Behandeling van scheurbuik

Als een patiënt niet in staat is om voldoende vitamine C op te nemen, is medisch ingrijpen noodzakelijk. De behandeling bestaat uit intraveneuze (in een ader) of orale (via de mond) vitamine C-supplementen.

Prognose van de aandoening meestal uitstekend

De meeste patiënten ervaren binnen 24 uur verbetering van symptomen zoals vermoeidheid, lusteloosheid, pijn, anorexia en verwardheid. Kneuzingen, bloedingen en zwakte verdwijnen gewoonlijk binnen één tot twee weken na de start van de behandeling. Een volledig herstel kan na ongeveer drie maanden worden bereikt.

Complicaties van scheurbuik

Langdurige complicaties zijn zeldzaam, maar ernstige tand- en tandvleesproblemen kunnen traag herstellen of niet volledig genezen. Onbehandeld kan scheurbuik vaak tot de dood leiden.

Preventie van vitamine C-tekort

Vrouwen moeten tijdens de zwangerschap minstens 85 mg vitamine C per dag consumeren en tijdens de borstvoeding minimaal 120 mg. Voor ouderen is het belangrijk om voldoende groenten en fruit te eten om scheurbuik te voorkomen. Regelmatig toezicht op ouderen, vooral degenen die alleen wonen, is cruciaal. Ascorbinezuursupplementen dienen alleen indien nodig te worden gebruikt. Rokers hebben doorgaans een hogere behoefte aan vitamine C dan niet-rokers.

Voedingsmiddelen rijk aan vitamine C

Rauwe groenten en fruit bevatten meer vitamine C dan gekookte groenten of fruit. Stomen is ook een betere optie dan koken, omdat vitamine C oplost in water.

Voedingsmiddelen die rijk zijn aan vitamine C zijn onder andere:

• Zoete aardappelen
• Aardbeien
• Ananas
• Asperges
• Bramen
• Broccoli
• Citroenen
• Groene pepers
• Guave
• Kiwi
• Kool
• Lever
• Limoenen
• Oesters
• Papaja
• Paprika
• Sinaasappels
• Spinazie
• Spruitjes
• Tomaten
• Wortelen
• Zwarte bessen

Lees verder

• Vitamine C-deficiëntie: Tekort aan vitamine C
• Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname