Scheurbuik: Vitamine C-tekort met bloedingen en zwakte

Een scheurbuik is een aandoening waarbij een patiënt een tekort heeft aan vitamine C. Zwakte, bloedarmoede, gezwollen tandvlees en de neiging tot allerlei bloedingen zijn kenmerkende symptomen van deze zeldzame ziekte. Diverse aandoeningen zoals darmproblemen en een ernstige depressie leiden soms tot een verminderde inname van vitamine C, maar ook omgevingsfactoren spelen een rol. De arts zet een behandeling in met vitamine C om het tekort op te vangen zodat de klachten weer verdwijnen. Meestal zijn de vooruitzichten zeer goed, maar bij onbehandelde patiënten is de prognose slecht.

• Synoniemen scorbutus
• Epidemiologie aandoening
• Oorzaken: Vitamine C-deficiëntie
• Symptomen: Bloedingen, zwakte en bloedarmoede
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van scorbuut
• Prognose van aandoening meestal uitstekend
• Complicaties scheurbuik
• Preventie van tekort aan vitamine C
• Voedingsmiddelen met vitamine C

Synoniemen scorbutus

Een aantal andere termen zijn bekend voor scorbutus

• blauwschuit
• purpura scorbutica
• scorbuut

Epidemiologie aandoening

Van de vijftiende tot de achttiende eeuw werd een scheurbuik vaak gezien bij zeelieden die tijdens hun lange reizen een gebrek aan vers voedsel hadden. Een scheurbuik komt nu nog voor bij mensen die onder armelijke omstandigheden leven, vooral in ontwikkelingslanden, landen waar algemene ondervoeding bestaat en bij populaties die hoofdzakelijk granenkorrels eten zonder toegang tot vers fruit of verse groenten. Een recentere uitbraak van scorbutus werd gedocumenteerd in Afghanistan in 2002 na de oorlog en droogte. Een scheurbuik komt in het begin van de 21ste eeuw zelden voor in ontwikkelde landen. Vitamine C-deficiëntie verschijnt nu vooral bij zuigelingen die gekookte melk drinken, en bij ouderen en alleenstaande personen die geen groenten eten. Verder is een tekort aan vitamine C eveneens meer aanwezig bij Aziaten die alleen rijst en chapati (Indiaas brood) eten.

Oorzaken: Vitamine C-deficiëntie

Vitamine C (ook gekend als ascorbinezuur) is een noodzakelijke voedingsstof die het lichaam helpt om ijzer te absorberen en collageen te produceren. Als het lichaam niet genoeg collageen produceert, sterven weefsels af. Vitamine C is tevens nodig voor het synthetiseren van dopamine, norepinefrine, epinefrine en carnitine (allen nodig voor de energieproductie). Een scheurbuik treedt op als gevolg van onvoldoende inname van vitamine C of ascorbinezuur. Dit tekort is het gevolg van aandoeningen en medische behandelingen en omgevingsfactoren.

Aandoeningen

Enkele aandoeningen en medische behandelingen zorgen ervoor dat een patiënt niet in staat is om voldoende verse groenten en vers fruit te consumeren:

• allergieën voor voedingsstoffen
• autismespectrumstoornis (autisme: problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag) (wanneer kinderen weigeren om bepaalde voedingsmiddelen te eten)
• chemotherapie
• darmstoornissen zoals colitis ulerosa (chronische darmziekte met diarree), de ziekte van Crohn (aandoening met diarree en buikpijn) en malabsorptie (problemen met de opname van voedingsstoffen) en dyspepsie (maagklachten na het eten of drinken)
• een zwangerschap (het lichaam heeft dan meer vitamine C nodig)
• hongersnood
• nierdialyse
• psychiatrische ziektebeelden zoals een anorexia, ernstige depressie, angst voor voedsel, zelfmoordpoging door zelfhongeren, eetstoornissen, schizofrenie (aandoening met o.a. waanideeën en hallucinaties) enzovoort

Omgevingsfactoren
Ook bij een aantal omgevingsfactoren komt vitamine C-deficiëntie tot stand:

• een laag inkomen
• een oudere leeftijd
• het gebruik van illegale drugs
• late of mislukte flesvoeding of borstvoeding bij baby’s of het te laat starten van vaste voeding
• niet weten hoe eten te maken (bijvoorbeeld door weduwnaar te worden) of andere redenen
• overmatig alcoholgebruik
• problemen met een orale inname (inname via de mond)
• roken

Symptomen: Bloedingen, zwakte en bloedarmoede

De symptomen van een scheurbuik resulteren uit een ernstig vitamine C-tekort. De klachten starten niet meteen bij een tekort maar gemiddeld acht tot twaalf weken later.

Beginstadium

Vroege tekenen zijn niet specifiek en omvatten verlies van eetlust, diarree, koorts, gewichtsverlies, lusteloosheid, vermoeidheid, prikkelbaarheid en slaperigheid.

Later stadium
Eén tot drie maanden later ontstaan volgende symptomen.

• abnormale verhoorning (hyperkeratose) van haarfollikels met kurkentrekkervormige haren
• anemie (tekort aan rode bloedcellen)
• een huiduitslag (rode en blauwe plekjes) rond haarfollikels, vooral onder de scheenbenen
• een langzame wondgenezing
• een zwelling (oedeem) in sommige lichaamsdelen
• gewrichtspijn (artralgie)
• hart- en longproblemen: kortademigheid, een lage bloeddruk (hypotensie) en pijn op de borst
• oogproblemen: droge ogen, geïrriteerde ogen, fotofobie (overgevoeligheid voor licht), een wazig gezichtsvermogen, subconjunctivale bloeding (bloeding onder het oogbindvlies), uitpuilende ogen (exoftalmie)
• pijn in de ledematen (vooral in de benen)
• spierpijn (myalgie)
• spontane bloedingen
• spontane kneuzingen
• stemmingswisselingen en depressie
• tanden: gezwollen, sponsachtig tandvlees (tandvleeszwelling) met bloedingen (tandvleesbloedingen) met hierop volgend een tandvleesontsteking (gingivitis), loskomende tanden
• uitputting
• verwardheid
• zwakte

Ernstig stadium

Na verloop van tijd ontstaan tekenen van gegeneraliseerd oedeem, ernstige geelzucht, een vernietiging van rode bloedcellen (hemolyse), plotselinge en spontane bloedingen, neuropathie, koorts, convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn) en een shock. Deze ernstige symptomen leiden mogelijk tot de dood.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts bevraagt de patiënt over de eetgewoonten en de eventuele aandoening(en) waaraan hij lijdt.

Bloedonderzoek
Een bloedonderzoek toont bloedarmoede (anemie). Deze bloedarmoede is meestal hypochroom (daling van gemiddelde hoeveelheid hemoglobine per rode bloedcel), maar soms bemerkt de arts normochromische anemie (vorm van anemie na een acute bloeding waarbij het hemoglobinegehalte normaal is) of megaloblastische anemie (voldoende hemoglobine in de rode bloedcellen maar de cellen zelf kunnen niet genoeg delen). Welk type bloedarmoede aanwezig is, is afhankelijk waaraan het tekort te wijten is namelijk ijzertekort (als gevolg van een verminderde absorptie of een verlies door bloeding) of foliumzuur (folaat / foliumzuur bevindt zich hoofdzakelijk in groene groenten). Verder is het plasma-ascorbinezuur zeer laag bij een duidelijk tekort. Een vitamine C-gehalte van minder dan 11 μmol / L (0,2 mg per 100 ml) wijst op vitamine C-deficiëntie. De leukocyt-plaatjeslaag (buffy coat: de laag witte bloedcellen die zich bovenop de rode bloedcellen bevindt) van gecentrifugeerd bloed komt overeen met vitamine C-concentraties in andere weefsels. Het normale niveau van leukocytascorbaat is 1,1-2,8 pmol per 106 cellen.

Beeldvormende onderzoeken

Dankzij enkele beeldvormende onderzoeken is de arts in staat om een beeld te krijgen van de aangerichte schade door de scheurbuik. Hij zet een röntgenfoto, CT-scan en/of MRI-scan in.

Differentiële diagnose

Volgende ziekten beschouwt de arts als differentiële diagnose voor een scheurbuik omdat de symptomenreeks hiermee overeenstemt:

• een retinoblastoom (netvlieskanker in het oog)
• meningokokkemie
• osteomyelitis (botontsteking)
• poliomyelitis
• reumatische koorts (complicatie van streptokokkeninfectie)
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• Rocky Mountain spotted fever (tekenziekte met koorts)
• septische artritis (ontsteking van een gewricht door een infectie)
• syfilis (bacteriële infectie via seksueel contact)

Behandeling van scorbuut

Indien een patiënt onvoldoende vitamine C kan opnemen, is medisch ingrijpen nodig. De arts behandelt de patiënt met intraveneuze (in een ader) of orale (via de mond) vitamine C-supplementen.

Prognose van aandoening meestal uitstekend

Binnen 24 uur ervaren patiënten een verbetering van vermoeidheid, lusteloosheid, pijn, anorexia en verwardheid. Kneuzingen, bloedingen en zwakte verdwijnen gewoonlijk binnen één na twee weken nadat de therapie gestart is. Na ongeveer drie maanden is een volledig herstel mogelijk.

Complicaties scheurbuik

Langdurige complicaties komen zelden voor, maar de schade van ernstige tand- en tandvleesafwijkingen herstelt wel traag of niet meer. Onbehandeld leidt de ziekte vaak tot de dood.

Preventie van tekort aan vitamine C

Tijdens de zwangerschap moeten vrouwen 85 mg vitamine C consumeren en tijdens de borstvoeding is dat het best minimaal 120 mg. Bij ouderen is het eten van voldoende groenten en fruit de beste manier om een scheurbuik te vermijden. Voorts is een zorgvuldig toezicht op ouderen nodig en dan vooral op ouderen die alleen wonen. Ascorbinezuursupplementen zouden slechts af en toe nodig moeten zijn. Rokers moeten tot slot meer vitamine C innemen dan niet-rokers om een tekort te voorkomen.

Voedingsmiddelen met vitamine C

Rauwe groenten en fruit bevatten meer vitamine C dan gekookte groenten of fruit. Stomen geniet bovendien de voorkeur in plaats van koken omdat vitamine C in water oplost.

Volgende voedingsmiddelen bevatten veel vitamine C:

• zoete aardappelen
• aardbeien
• ananas
• asperge
• bramen
• broccoli
• citroenen
• groene pepers
• guave
• kiwi
• kool
• lever
• limoenen
• oesters
• papaja
• paprika
• sinaasappels
• spinazie
• spruitjes
• tomaten
• wortelen
• zwarte bessen

Lees verder

• Vitamine C-deficiëntie: Tekort aan vitamine C
• Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname