Hyperemesis gravidarum: Misselijk en braken bij zwangerschap

Ongeveer één op de honderd vrouwen krijgt tijdens haar zwangerschap te maken met hyperemesis gravidarum. Dit is een aandoening waarbij een zwangere vrouw extreem en aanhoudend misselijk is en moet braken tijdens de zwangerschap. Dit leidt tot complicaties zoals uitdroging, gewichtsverlies, en een elektrolytenonbalans. Deze ziekte, die meestal in het eerste trimester van de zwangerschap optreedt, is in milde gevallen goed zelf te behandelen door middel van rust, voldoende voedsel- en vochtinname en medicijnen. Een ziekenhuisverblijf is echter nodig bij ernstige symptomen. Op deze manier krijgen zowel de moeder als de baby voldoende voedingsstoffen binnen. Enkele uitlokkende factoren doen de symptomen van hyperemesis gravidarum sneller tot stand komen. De zwangere vrouw vermijdt best deze risicofactoren om het braken en de misselijkheid tegen te gaan.

• Oorzaken hyperemesis gravidarum
• Risicofactoren misselijkheid en braken bij zwangerschap
• Symptomen bij zwangere vrouw
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling tijdens zwangerschap: Voldoende vocht en voeding
• Prognose
• Complicaties
• Preventie hyperemesis gravidarum
• Praktische tips voor het omgaan met hyperemesis gravidarum
• Beheer van misselijkheid en braken
• Medische en emotionele ondersteuning
• Misvattingen rond hyperemesis gravidarum
• Hyperemesis gravidarum is gewoon normale zwangerschapsmisselijkheid
• Hyperemesis gravidarum kan niet schadelijk zijn voor de baby
• De aandoening wordt veroorzaakt door stress of een psychologisch probleem
• Hyperemesis gravidarum kan eenvoudig worden opgelost door kleine, frequente maaltijden te eten
• Medicatie tegen misselijkheid is gevaarlijk tijdens de zwangerschap
• Hyperemesis gravidarum verdwijnt na het eerste trimester
• Na de bevalling zijn alle klachten meteen verdwenen

Oorzaken hyperemesis gravidarum

De meeste vrouwen zijn vooral tijdens de eerste drie maanden van de zwangerschap wel eens een paar keer misselijk of moeten dan braken (ochtendmisselijkheid). De oorzaak van misselijkheid en braken tijdens de zwangerschap heeft te maken met een snel stijgende bloedspiegel van het hormoon “humaan choriongonadotrofine (HCG)”. HCG wordt vrijgegeven door de placenta. Waarom precies hyperemesis gravidarum optreedt, is niet bekend.

Risicofactoren misselijkheid en braken bij zwangerschap

Aandoening

De aandoening is mogelijk bij elke zwangerschap, maar de kans hierop neemt wel toe wanneer de vrouw in verwachting is van een tweeling (of nog meer baby's), of wanneer de vrouw lijdt aan mola hydatidosa (druif- of blaasmola: misgeboorte bestaande uit blazen en vlokken van één van de eivliezen (chorion) en moederkoek (placenta)). Het verwachten van een meisje, een geschiedenis van een bewegingsziekte (reisziekte), migraine (aanvallen van een aura en/of eenzijdige hoofdpijn), jong zijn en overgewicht hebben aan het begin van de zwangerschap zijn andere mogelijke risicofactoren.

Opwekken van misselijkheid en braken

Enkele uitlokkende factoren doen de aanvallen van misselijkheid en braken opwekken zoals:

• bepaalde geluiden zoals de radio of tv
• douchen
• druk op de buik
• geuren zoals parfum en geparfumeerde bad- en verzorgingsproducten
• in een auto rijden
• licht of knipperende lampjes
• tandpasta

Symptomen bij zwangere vrouw

Ernstig en aanhoudend misselijk zijn en braken tijdens de zwangerschap is zoals reeds aangehaald het hoofdsymptoom. Uitdroging (dehydratie), minder plassen oligurie, voedselafkeer en gewichtsverlies zijn kenmerken die hieruit voortvloeien. Het gewichtsverlies telt doorgaans meer dan 5% van het lichaamsgewicht. Ook moet de zwangere vrouw veel meer kwijlen dan normaal. Ze heeft tevens constipatie en is licht in het hoofd, wat gepaard gaat met zwakte, slaapstoornissen, hoofdpijn, flauwvallen, geelzucht (icterus), extreme vermoeidheid en/of een verlies van elasticiteit van de huid. Mentale symptomen gaan soms ook gepaard met hyperemesis gravidarum zoals verwardheid, stemmingswisselingen, concentratieproblemen, een depressie, angst en prikkelbaarheid.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts bemerkt tijdens een lichamelijk onderzoek dat de bloeddruk laag is bij de zwangere vrouw (hypotensie) en dat de hartslag verhoogd is (tachycardie).

Diagnostisch onderzoek

De arts voert een grondig bloedonderzoek uit om de patiënte te testen op tekenen van uitdroging. Soms zijn nog bijkomende onderzoeken nodig om problemen aan de lever en maag uit te sluiten omdat het klinisch beeld mogelijk hiernaar verwijst. Voorts is een zwangerschapsechografie nodig om te kijken of de vrouw zwanger is van meer baby’s, en ook is hiermee de ernstige aandoening mola hydatidosa op te sporen.

Differentiële diagnose

Een zwangere vrouw gaat met de symptomen best naar een arts, want de symptomen van hyperemesis gravidarum wijzen mogelijk op andere ziekten zoals:

• acute intermitterende porfyrie
• acute pancreatitis (plotse ontsteking van alvleesklier met buikpijn en spijsverteringsproblemen)
• appendicitis (ontsteking van het aanhangsel van de blindedarm)
• brandend maagzuur
• diabetische ketoacidose
• een galaandoening
• een maagzweer
• een vette lever (leververvetting)
• gastro-enteritis (een maagdarminfectie)
• hepatitis (een leverontsteking)
• het prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en obstipatie)
• hyperparathyroïdie (overactieve bijschildklier)
• hyperthyreoïdie (een te snelle werking van de schildklier)
• nefrolithiasis (het vormen van nierstenen)
• oesofagitis (een slokdarmontsteking)
• paralytische ileus (gestopte darmbewegingen met verstopping van darmen)
• pre-eclampsie (ernstige zwangerschapscomplicatie met eiwit in urine en hoge bloeddruk)

Behandeling tijdens zwangerschap: Voldoende vocht en voeding

Zelfzorg

Vrouwen die zwanger zijn, experimenteren bij ernstige misselijkheid en hevig braken niet zelf met medicatie, kruiden, vitaminen, homeopathische middelen of andere supplementen. Ze overleggen hierover steeds met een arts. Wel zijn enkele tips voorhanden om de symptomen onder controle te krijgen, namelijk door bedrust te nemen, goed te eten en drinken, vitamine B6 in te nemen en/of uitlokkende factoren te vermijden.

Bedrust

Bedrust is een goede oplossing voor vrouwen met hyperemesis gravidarum. Wel moet ze haar spieren blijven bewegen om een diep veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been en bekken) te voorkomen.

Eten en drinken

Eten en drinken is nodig als de patiënte dit zelf nog kan. Het eten van kleine, frequente maaltijden die vooral bestaan uit droog en zacht voedsel (crackers, aardappelen, eiwitrijke snacks) zijn hierbij nuttig. Alles wat de patiënte verdraagt, mag ze eten, maar vooral voedzame smoothies met fruit of groenten zijn aangewezen. Te gekruid en vet voedsel zijn echter afgeraden. Ook is het nodig om meer te drinken op de momenten wanneer de vrouw zich minder misselijk voelt.

Uitlokkende factoren

De uitlokkende factoren vermijden, helpt eveneens om de symptomen van hyperemesis gravidarum te beperken.

Vitamine B6

Vitamine B6 (niet meer dan 100 mg per dag) vermindert voorts de misselijkheid tijdens de vroege zwangerschap.

Alternatieve therapieën

Yoga, acupressuur en hypnose zijn andere mogelijkheden om de symptomen van hyperemesis gravidarum te verlichten. Ook hierbij is het aanbevolen om dit te overleggen met de arts.

Professionele medische zorg

De zwangere patiënte krijgt in het ziekenhuis via een infuus vocht toegediend om uitdroging te voorkomen. Ook medicijnen tegen de misselijkheid (anti-emetica) zijn nodig. Soms zijn de symptomen dermate ernstig dat deze de zwangere vrouw en baby mogelijk schaden. Een ziekenhuisverblijf is dan nodig waarbij de patiënte intraveneus (via een ader) of via een buisje in de maag (sondevoeding) extra voedingsstoffen, vitaminen en elektrolyten (behandeling elektrolytenonbalans) en vocht toegediend krijgt.

Prognose

De ernstige misselijkheid en het hevige braken beginnen vaak tussen de vierde en achtste week van de zwangerschap en verdwijnen vaak rond de veertiende en twintigste week. Sommige vrouwen blijven misselijk en braken gedurende de gehele zwangerschap.

Complicaties

Met een goede begeleiding en behandeling zijn ernstige complicaties voor de baby of de moeder zeldzaam. Het hevige braken is echter wel schadelijk indien de patiënte dit niet laat behandelen, want dan leidt dit tot uitdroging en een slechte gewichtstoename tijdens de zwangerschap. In zeldzame gevallen ontstaat bij de vrouw een bloeding in de slokdarm of andere ernstige problemen als gevolg van het constante braken. Af en toe krijgt een vrouw ook te maken met het Wernicke-Korsakov-syndroom (schade aan hersenen met afwijkingen aan ogen, lopen en cognitie). Onbehandeld leidt de ziekte soms tot een kleiner dan gemiddelde baby. Soms is het door de aandoening erg moeilijk om te blijven werken of voor zichzelf te zorgen. Een aantal patiëntes krijgt hierdoor angst en soms raakt een vrouw in een depressie die blijft hangen tot na de zwangerschap.

Preventie hyperemesis gravidarum

Hoewel hyperemesis gravidarum niet altijd kan worden voorkomen, zijn er enkele maatregelen die vrouwen kunnen nemen om het risico te verminderen:

• Gezonde levensstijl: Het handhaven van een gezonde levensstijl, inclusief een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging, kan bijdragen aan een lager risico op ernstige misselijkheid tijdens de zwangerschap.
• Vermijden van uitlokkende factoren: Probeer bekende triggers zoals bepaalde geuren, voedingsmiddelen en situaties te vermijden die misselijkheid kunnen uitlokken.
• Medische opvolging: Regelmatige controle bij een arts kan helpen om vroegtijdig eventuele problemen te signaleren en een behandelplan op te stellen.
• Ondersteuning: Het krijgen van voldoende steun van familie, vrienden of een zwangerschapscoach kan helpen om stress te verminderen, wat de symptomen kan verlichten.
• Deze maatregelen kunnen helpen bij het verlichten van symptomen en het verbeteren van het welzijn tijdens de zwangerschap.

Praktische tips voor het omgaan met hyperemesis gravidarum

Beheer van misselijkheid en braken

Eet kleine, frequente maaltijden die licht verteerbaar zijn, zoals crackers of droge toast. Probeer sterke geuren en vet voedsel te vermijden, omdat deze de misselijkheid kunnen verergeren. Blijf goed gehydrateerd door regelmatig kleine slokjes water of elektrolytoplossingen te nemen. Als drinken moeilijk is, kan het zuigen op ijsblokjes helpen.

Medische en emotionele ondersteuning

Hyperemesis gravidarum kan emotioneel zwaar zijn. Praat met je arts over veilige medicatieopties om de symptomen te beheersen. Zoek steun bij je partner, familie of vrienden om dagelijkse taken over te nemen. Overweeg therapie of contact met lotgenotengroepen om gevoelens van frustratie en isolatie te verminderen.

Misvattingen rond hyperemesis gravidarum

Hyperemesis gravidarum is een ernstige vorm van zwangerschapsmisselijkheid die veel verder gaat dan de typische ochtendmisselijkheid. Patiënten met deze aandoening ervaren extreem frequent en heftig braken, wat kan leiden tot uitdroging, gewichtsverlies en voedingstekorten. Er bestaan veel misvattingen over hyperemesis gravidarum, waardoor het soms wordt onderschat of verkeerd begrepen. Hieronder worden enkele van de meest voorkomende misvattingen uitgebreid besproken.

Hyperemesis gravidarum is gewoon normale zwangerschapsmisselijkheid

Veel mensen denken dat hyperemesis gravidarum slechts een ernstigere vorm van gewone zwangerschapsmisselijkheid is, maar in werkelijkheid is het een veel complexere en potentieel gevaarlijke aandoening. Bij normale misselijkheid tijdens de zwangerschap voelt een patiënt zich ongemakkelijk en kan ze af en toe overgeven, maar blijft ze doorgaans in staat om voedsel en vocht binnen te houden. Bij hyperemesis gravidarum daarentegen is het braken zo ernstig en frequent dat het kan leiden tot uitdroging, ernstige gewichtsafname en verstoringen in de elektrolyten-balans. Dit kan ernstige gevolgen hebben voor zowel de patiënt als de zwangerschap.

Hyperemesis gravidarum kan niet schadelijk zijn voor de baby

Hoewel de baby in de meeste gevallen voldoende voedingsstoffen blijft krijgen dankzij reserves in het lichaam van de patiënt, kan hyperemesis gravidarum bij ernstige en langdurige gevallen wel degelijk risico’s met zich meebrengen. Aanhoudende uitdroging en ondervoeding kunnen leiden tot een verhoogd risico op een laag geboortegewicht en vroeggeboorte. Daarnaast kan een ernstig verstoord voedingspatroon leiden tot tekorten aan essentiële vitaminen en mineralen, zoals foliumzuur en thiamine, die cruciaal zijn voor de ontwikkeling van de baby.

De aandoening wordt veroorzaakt door stress of een psychologisch probleem

Een hardnekkige misvatting is dat hyperemesis gravidarum een psychologische oorzaak zou hebben of dat het te maken heeft met stress of angst rondom de zwangerschap. In werkelijkheid is het een medische aandoening die vermoedelijk wordt veroorzaakt door hormonale veranderingen, zoals een verhoogd niveau van hCG (humaan choriongonadotrofine). Hoewel psychologische stress de klachten kan verergeren, is het zeker niet de oorzaak van de aandoening. Het stigmatiseren van patiënten door te suggereren dat ze hun klachten ‘inbeelden’ kan leiden tot een gebrek aan begrip en inadequate medische zorg.

Hyperemesis gravidarum kan eenvoudig worden opgelost door kleine, frequente maaltijden te eten

Een veelgehoord advies bij zwangerschapsmisselijkheid is om kleinere, frequentere maaltijden te eten om misselijkheid te verminderen. Hoewel dit voor patiënten met normale zwangerschapsmisselijkheid kan helpen, is het bij hyperemesis gravidarum vaak niet effectief. Deze patiënten zijn vaak niet in staat om zelfs de kleinste hoeveelheden voedsel of water binnen te houden zonder over te geven. In ernstige gevallen is ziekenhuisopname noodzakelijk om via een infuus vocht en voedingsstoffen toe te dienen, en soms is sondevoeding nodig als orale inname niet mogelijk is.

Medicatie tegen misselijkheid is gevaarlijk tijdens de zwangerschap

Hoewel sommige patiënten en zorgverleners huiverig zijn om medicatie te gebruiken tijdens de zwangerschap, zijn er verschillende bewezen veilige en effectieve middelen die misselijkheid en braken kunnen verminderen. Medicatie zoals antihistaminica en anti-emetica kunnen helpen om de symptomen te beheersen en complicaties te voorkomen. In ernstige gevallen kunnen zelfs steroïden worden overwogen. Het is belangrijk dat patiënten en zorgverleners samen de voordelen en risico’s afwegen, in plaats van medicatie bij voorbaat te vermijden uit angst voor mogelijke bijwerkingen.

Hyperemesis gravidarum verdwijnt na het eerste trimester

Veel patiënten krijgen te horen dat hun symptomen na de eerste drie maanden van de zwangerschap vanzelf zullen verdwijnen. Hoewel dit bij sommige patiënten inderdaad gebeurt, kan hyperemesis gravidarum in veel gevallen aanhouden tot ver in het tweede of zelfs derde trimester. Sommige patiënten blijven tot aan de bevalling last houden van misselijkheid en braken, zij het in wisselende intensiteit. Hierdoor blijft medische controle en aanpassing van de behandeling noodzakelijk gedurende de hele zwangerschap.

Na de bevalling zijn alle klachten meteen verdwenen

Hoewel de meeste patiënten zich na de bevalling snel beter voelen, is dit niet altijd het geval. Sommige blijven nog enige tijd last houden van misselijkheid en een verhoogde gevoeligheid voor bepaalde voedingsmiddelen. Daarnaast kan ernstige ondervoeding tijdens de zwangerschap leiden tot langdurige tekorten aan vitaminen en andere voedingsstoffen, wat vermoeidheid en herstelproblemen kan veroorzaken. Ook is er een verhoogd risico op postnatale depressie, mede door de stress en fysieke uitputting die de aandoening met zich meebrengt. Het is daarom belangrijk dat patiënten ook na de bevalling goed worden opgevolgd en indien nodig extra ondersteuning krijgen.

Lees verder

• Misselijkheid: Oorzaken en behandeling van misselijk gevoel
• Ochtendmisselijkheid: Braken en misselijk bij zwangerschap
• Braken (overgeven): Oorzaken, behandeling en preventie