Acute pancreatitis: Ontsteking alvleesklier met pijn in buik

De alvleesklier, ook wel het pancreas genoemd, bevindt zich achter de maag en nabij de dunne darm. Dit orgaan speelt een cruciale rol in het produceren en distribueren van insuline, spijsverteringsenzymen en andere essentiële hormonen. Bij sommige patiënten ontstaat acute pancreatitis, een plotselinge ontsteking van de alvleesklier. Deze aandoening kan zich uiten in pijn boven de maag, maar ook in misselijkheid, braken, rugpijn en andere symptomen. Acute pancreatitis kan soms ook andere organen aantasten. Bij sommige patiënten kunnen de symptomen aanhouden en overgaan in chronische pancreatitis, wat een intensieve behandeling vereist om complicaties te voorkomen. De meeste patiënten herstellen uiteindelijk goed, en een gezonde levensstijl kan het risico op het ontwikkelen van acute pancreatitis aanzienlijk verminderen.

• Verschil tussen acute en chronische pancreatitis
• Oorzaken van acute pancreatitis
• Symptomen: Pijn in de bovenbuik
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van acute pancreatitis
• Chirurgie
• Medicatie en medische procedures
• Ondersteuning
• Voeding
• Prognose van acute pancreatitis
• Complicaties
• Necrose (weefselversterf)
• Pancreaskanker
• Peripancreatische vochtophopingen
• Preventie van acute pancreatitis

Verschil tussen acute en chronische pancreatitis

Pancreatitis, oftewel alvleesklierontsteking, wordt onderverdeeld in acuut en chronisch. Acute pancreatitis is een plotselinge ontsteking die optreedt op de achtergrond van een normaal functionerende alvleesklier. Na een acute episode kan de alvleesklier vaak weer terugkeren naar een normale toestand. Bij chronische pancreatitis blijft de ontsteking bestaan met onomkeerbare structurele veranderingen in de alvleesklier. Het onderscheid tussen acute en chronische pancreatitis kan in de praktijk soms uitdagend zijn voor artsen. Alle oorzaken van acute pancreatitis kunnen, indien onbehandeld, leiden tot recidiverende episodes die worden gekarakteriseerd als acute recidiverende pancreatitis. In sommige gevallen vertegenwoordigen de terugkerende episodes exacerbaties (opflakkeringen) van een chronisch proces, wat leidt tot chronische pancreatitis.

Oorzaken van acute pancreatitis

In de westerse wereld zijn galstenen en alcohol verantwoordelijk voor het merendeel van de gevallen van acute pancreatitis. Alcohol is ook een belangrijke oorzaak van chronische pancreatitis.

De volgende oorzaken zijn verbonden met acute pancreatitis:

• Alcoholmisbruik
• bacteriële infecties zoals mycoplasma
• De ziekte van Kawasaki, een aandoening bij kinderen jonger dan vijf jaar waarbij de bloedvaten ontstoken zijn
• een hartoperatie
• trauma
• Galstenen
• Geneesmiddelen (zoals azathioprine, oestrogenen, corticosteroïden, didanosine)
• Het Reye-syndroom, een complicatie van sommige virussen die ook leverbeschadiging kan veroorzaken
• Hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed)
• iatrogeen (zoals postoperatief, na een ERCP-procedure, of na een colonoscopie)
• overmatige triglyceriden in het bloed
• pancreastumoren
• schorpioenbeten
• Taaislijmziekte (mucoviscidose, verstopping van organen)
• virale infecties (zoals bof en coxsackie B)

Symptomen: Pijn in de bovenbuik

Bij acute pancreatitis ervaren patiënten doorgaans pijn in de bovenbuik. De pijn begint vaak in het epigastrium (pijn boven de maagstreek) en gaat gepaard met koorts, misselijkheid en braken. Naarmate de ontsteking zich door de peritoneale holte verspreidt, wordt de pijn intenser. Wanneer het retroperitoneum betrokken is, kan dit leiden tot rugpijn (uitstralingspijn naar de rug). Andere mogelijke symptomen zijn zweten, geelzucht, diarree, indigestie (maag- en [SPECIAL=9230]darmproblemen na het eten) en een opgeblazen gevoel.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
De medische geschiedenis van de patiënt kan eerdere episodes van soortgelijke symptomen onthullen of wijzen op galstenen. Een acute aanval kan volgen op binge drinking. Vaak zijn echter geen duidelijke oorzakelijke factoren aanwezig. Bij lichamelijk onderzoek kan de patiënt pijn en enige gevoeligheid van de bovenbuik vertonen, hoewel systemische afwijkingen soms afwezig zijn. Bij ernstigere gevallen kunnen symptomen zoals tachycardie (versnelde hartslag), hypotensie (lage bloeddruk) en oligurie (weinig plassen) worden opgemerkt. Het buikonderzoek kan wijdverspreide gevoeligheid en verminderde of afwezige darmgeluiden tonen. Patiënten met galstenen kunnen ook tekenen van geelzucht of cholangitis vertonen.

Diagnostisch onderzoek
Een bloedonderzoek is essentieel voor de diagnose van acute pancreatitis. Een rechtopstaande thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas) is noodzakelijk om andere aandoeningen uit te sluiten. Een abdominale echografie (echografie van de buik) wordt vaak gebruikt als screeningstest om galstenen als oorzaak van de pancreatitis te identificeren. Een CT-scan is cruciaal bij alle (behalve de mildste) gevallen van pancreatitis. Deze moet na 72 uur worden uitgevoerd om de mate van pancreasnecrose (afsterven van alvleesklierweefsel) te bepalen. CT-scans geven waardevolle prognostische informatie en kunnen later complicaties zoals vochtophopingen, abcesvorming en pseudocysten detecteren. Een MRI-scan (MRCP) kan helpen bij het beoordelen van pancreasschade en het identificeren van galstenen in de galwegen.

Behandeling van acute pancreatitis

Chirurgie

Bij acute pancreatitis veroorzaakt door galstenen die een galwegobstructie veroorzaken, is een ERCP (endoscopische retrograde cholangiopancreatografie) de voorkeursbehandeling. Indien nodig kan een cholecystectomie (verwijdering van de galblaas) worden uitgevoerd.

Medicatie en medische procedures

Een nasogastrische tube (maagsonde) wordt vaak gebruikt om een opgezette buik en braken te voorkomen, en daarmee het risico op aspiratiepneumonie (longontsteking door inademing van vreemde stoffen) te verminderen. Arteriële bloedgasanalyse helpt bij het bepalen van de noodzaak voor continue zuurstoftoediening. Patiënten krijgen vaak breedspectrum antibiotica samen met middelen tegen grampositieve bacteriën om infectieuze complicaties te voorkomen. Daarnaast worden pijnstillers en antistollingsmedicijnen toegediend om diep veneuze trombose (pijn en [ARTIKEL=191385]zwelling in het been of bekken) te voorkomen.

Ondersteuning

Het vochtverlies bij acute pancreatitis kan aanzienlijk zijn, wat intraveneuze vochttoediening en een centrale lijn vereist, evenals een urinekatheter om het circulerende volume en de nierfunctie te monitoren. Een klein percentage van de patiënten ontwikkelt multiorgaanfalen binnen de eerste paar dagen na presentatie, wat kan wijzen op pancreasnecrose. Deze patiënten hebben vaak beademing en nierondersteuning nodig, met een zeer hoge mortaliteit (meer dan 80%).

Voeding

Bij ernstige gevallen van acute pancreatitis is orale voeding vaak niet mogelijk gedurende enkele weken. Totale parenterale voeding (TPN) wordt geassocieerd met een verhoogd risico op infecties, daarom wordt bij voorkeur enterale voeding (sondevoeding via de neus) gebruikt.

Prognose van acute pancreatitis

De meerderheid van de patiënten met een lichte tot matige acute pancreatitis herstelt volledig zonder langdurige gevolgen. Terugkerende episodes van pancreatitis kunnen optreden, vooral bij langdurige ductale schade aan de alvleesklier, wat kan leiden tot chronische pancreatitis. Ernstigere gevallen kunnen resulteren in verminderde alvleesklierfunctie, zowel exocrien (bijvoorbeeld malabsorptie) als endocrien (diabetes mellitus). In de meest ernstige gevallen kan de mortaliteit oplopen tot tussen 40% en 50%.

Complicaties

De ernst van pancreatitis varieert van mild en zelfbeperkend tot ernstig met uitgebreide necrose van de pancreas en peripancreatische bloeding. De meeste patiënten hebben milde symptomen, maar ongeveer 25% ervaart een complexer verloop met hemodynamische instabiliteit en meervoudig orgaanfalen.

Necrose (weefselversterf)

Uitgebreide necrose (meer dan 50% van de pancreas) brengt een hoog risico op verdere complicaties met zich mee, vaak vereist dit chirurgische ingrepen. Een infectie van de necrotische pancreas kan snel leiden tot ernstige sepsis. Profylactische antibiotica worden gebruikt om dit te voorkomen, maar zijn niet altijd effectief. Bij aanwijzingen van een beginnende infectie, zoals een stijgend aantal neutrofielen en een verhoogd CRP-niveau in het bloed, is een kweek van de necrotische alvleesklier nodig. Patiënten met een positieve kweek ondergaan vaak een chirurgische resectie (verwijdering) van de necrotische pancreas. In de meest ernstige gevallen zijn meerdere operaties nodig om de necrotische gebieden volledig te verwijderen.

Pancreaskanker

Zeer zelden kan acute pancreatitis een voorteken zijn van pancreaskanker.

Peripancreatische vochtophopingen

Peripancreatische vochtophopingen (vocht rond de alvleesklier) komen vaak voor in de vroege stadia van acute pancreatitis en verdwijnen meestal spontaan. Sommige vochtophopingen worden omgeven door granulatieweefsel en ontwikkelen zich tot zogenaamde pseudocysten, die pas volledig gevormd zijn na zes weken ziekte. Kleine pseudocysten (minder dan zes cm in diameter) lossen vaak vanzelf op. Grotere pseudocysten die langer dan zes weken aanhouden, worden doorgaans behandeld met endoscopische drainage (afvoer) via endoscopische echografie. Indien endoscopische drainage niet mogelijk is door anatomische omstandigheden, kan chirurgische drainage noodzakelijk zijn.

Preventie van acute pancreatitis

Om acute pancreatitis te helpen voorkomen, is het raadzaam om te stoppen met roken, geen overmatige hoeveelheden alcohol te drinken, en een gezonde voeding te volgen die rijk is aan vezels en arm aan vette voedingsmiddelen.

Lees verder

• Pancreatitis: Alvleesklierontsteking met buikpijn
• Necrotiserende enterocolitis: Afsterven van weefsels in darm
• Chronische pancreatitis: Aanhoudende ontsteking alvleesklier
• Vergroting van pancreas: Oorzaken van vergrote alvleesklier
• Exocriene pancreasinsufficiëntie (EPI)