Infectie: Oorzaken, symptomen & diagnose van infectieziekten

Bacteriën, virussen, schimmels of parasieten veroorzaken mogelijk een infectieziekte. Een infectie tast mogelijk elk orgaan of lichaamssysteem aan. De klachten komen meestal enkele dagen tot weken na de besmetting tot uiting, al zijn hierin afwijkingen mogelijk. Talloze mogelijke symptomen en tekenen verschijnen door een infectie. Een grondig vraaggesprek van de patiënt, een lichamelijk onderzoek en diverse andere onderzoeken zijn nodig om de infectieplaats(en) te identificeren. Met behulp van de resultaten van deze onderzoeken, is de arts in staat om de geschikte infectiebestrijdende en ondersteunende geneesmiddelen voor te schrijven en een eventueel bijkomende behandeling op te stellen. De meeste infecties verdwijnen vanzelf of met behulp van medicatie, maar af en toe ontstaan levensbedreigende complicaties. Dankzij enkele adviezen is het tot slot mogelijk om de kans op het krijgen van een infectie te verkleinen.

• Oorzaken van infecties
• Risicofactoren van een infectie
• Veel symptomen, ook aan huid
• Symptomen bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem
• Symptomen bij intraveneus drugsgebruik
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van infectieziekte
• Complicaties
• Preventie

Oorzaken van infecties

Ziekmakende organismen

Een infectie treedt op wanneer een vreemd organisme het lichaam van een patiënt binnendringt en daar schade veroorzaakt. Bacteriën veroorzaken mogelijk een urineweginfectie of tuberculose. Ook virussen leiden mogelijk tot een infectie, zoals een verkoudheid. Verder zijn schimmels verantwoordelijk voor heel wat schimmelinfecties, zoals voetschimmel of tinea corporis (ringworm). Tot slot zijn parasieten andere ziekmakende organismen. Een voorbeeld van een parasitaire infectieziekte is malaria.

Overdracht

De overdracht van de infectie gebeurt door direct contact (persoon op persoon, dier op persoon of moeder op ongeboren kind) of door indirect contact (voorwerp aanraken van zieke patiënt). Ook insectenbeten, het consumeren van besmet voedsel of drinken van besmet water zijn bekende overbrengers van een infectieziekte.

Risicofactoren van een infectie

Patiënten met een zwak immuunsysteem, patiënten die langdurig corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) nemen of patiënten die chemotherapie als kankerbehandeling krijgen, zijn vaker getroffen door een infectieziekte. Ondervoeding, geïmplanteerde medische hulpmiddelen en uitersten in leeftijd (zuigelingen en ouderen) zijn andere risicofactoren.

Veel symptomen, ook aan huid

Tal van milde tot ernstige symptomen komen voor aan alle mogelijke lichaamsdelen. Koorts, diarree, vermoeidheid, spierpijn en hoesten zijn enkele algemene tekenen. De huid is eveneens vaak aangetast door een infectie. Op de huid zijn typische huidafwijkingen zichtbaar: blaasjes, netelroos, een rode huid, stipjes/puntbloedingen en vlekjes en/of bultjes.

Blaasjes

• gordelroos (herpes zoster virus)
• hand-, mond- en voetziekte (Coxsackie virus)
• herpangina (Coxsackie virus)
• herpes simplex-virus
• waterpokken (herpes zoster virus)

Netelroos

• cutane larva migrans (worminfectie met jeuk aan de huid)
• schistosomiasis
• strongyloidiasis
• toxocariasis

Roodheid

• erythrovirus B19
• roodvonk
• toxisch shock syndroom (ernstige bacteriële infectie met koorts en schade aan organen)
• ziekte van Lyme (erythema chronicum migrans)

Stipjes / puntbloedingen

• elke septikemie met verspreide intravasculaire coagulatie (DIC)
• meningokokkensepsis (sepsis door bacteriën)
• rickettsiae
• virussen

Vlekjes en/of bultjes

• cytomegalovirus
• enterovirussen (virale infecties met griepachtige symptomen)
• humaan immunodeficiëntie virus (hiv)
• humaan erythrovirus B19
• humaan herpesvirus 6
• klierkoorts (Epstein-Barr virus)
• knokkelkoorts
• mazelen
• Rickettsiae gevlekte koorts
• rodehond
• secundaire syfilis
• tyfus (bacteriële infectie door besmette insectenbeet)

Anderen

• teek tyfus (eschar)
• primaire syfilis (weke sjanker)
• miltvlies (zwerende papule)

Symptomen bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem

Chemotherapie voor de behandeling van kanker, het gebruik van immunosuppressieve geneesmiddelen en de wereldwijde aidsepidemie hebben bijgedragen aan veel patiënten met een verzwakt immuunsysteem. De presentatie van deze patiënten is vaak zeer atypisch (met weinig of geen tekens of symptomen). Een infectie is dan het gevolg van organismen die normaal gesproken niet ziekmakend zijn (zoals omgevingsbacteriën en schimmels). De normale fysiologische reacties op een infectie (bijvoorbeeld koorts, neutrofilie) zijn hierdoor verminderd of afwezig. Het ontstaan van symptomen is mogelijk plotseling en het verloop van de ziekte soms zeer explosief.

Symptomen bij intraveneus drugsgebruik

Door intraveneus drugsgebruik (drugs injecteren via een ader) ontstaan mogelijk verscheidene lokale en systemische infecties. Abcessen en zachte weefselinfecties op de injectieplaats zijn gebruikelijk, vooral in de lies, en tasten mogelijk aangrenzende vasculaire en benige structuren aan. Systemische infecties zijn ook gebruikelijk, meestal veroorzaakt door stafylokokken en groep A streptokokken (beiden bacteriën), maar een grote verscheidenheid aan andere bacteriële en schimmelinfecties zijn mogelijk bij drugsgebruikers die zichzelf injecteren via een ader.

Diagnose en onderzoeken

Geschiedenis van patiënt

Een gedetailleerde geschiedenis met specifieke vragen over epidemiologische risicofactoren voor een infectie zijn nodig. Zo zijn mensen die onlangs naar een tropisch klimaat zijn gereisd, vaker getroffen door een tropische aandoening. De arts wil tevens informatie met betrekking tot de voedsel- en watergebruik, omdat de overdracht van systemische en gastro-enterische infecties (buikgriep) via deze weg plaatsvindt. Bij het reizen naar andere landen vertelt de patiënt op vraag tevens de bad- en zwemgewoonten, contact met dieren en insecten en contact met zieke mensen. Informatie over de beroepsgeschiedenis van de patiënt is eveneens nuttig. Verder is een zoönotische infectie (overdracht van dier op mens) mogelijk; daarom wil de arts weten met welke huis-, boerderij- en wilde dieren de patiënt contact heeft. De arts wil ook weten of de patiënt seksueel actief is omdat mogelijk sprake is van een seksueel overdraagbare ziekte zoals HIV, virale hepatitis B en virale hepatitis C. Intraveneus drugsgebruik, een bloedtransfusie, lichaamspiercing en tatoeëring zijn andere risicofactoren voor een infectieziekte die door het bloed is overgedragen. Verder zijn bepaalde vrijetijdsactiviteiten gerelateerd aan bijvoorbeeld watergebonden infecties of zoönoses.

Lichamelijk onderzoek

Een grondig onderzoek van alle lichaamssystemen is essentieel. Een huiduitslag en lymfadenopathie (gezwollen lymfeklieren) zijn algemene kenmerken van besmettelijke ziekten. De arts moet voorts de oren, de ogen, de mond en de keel inspecteren. Een digitaal rectaal onderzoek, een vaginaal onderzoek of een onderzoek van de penis zijn vereist bij seksueel overdraagbare infecties.

Diagnostisch onderzoek
Bij sommige infecties zoals waterpokken is de klinische presentatie zo onderscheidend dat bijkomende onderzoeken niet nodig zijn om de diagnose te bevestigen. In andere gevallen is verder onderzoek nodig, maar deze variëren naargelang de omstandigheden.

Mogelijke onderzoeken zijn:

• een biopsie of aspiratie van weefsel voor microbiologisch onderzoek (gebeurt mogelijk door middel van begeleiding van echografie of een CT-scan)
• een CT-scan
• een echocardiografie (hartfilmpje)
• een echografie
• een lumbale punctie (ruggenprik: voor het verzamelen van hersen- en ruggenmergvocht)
• een MRI-scan
• een ontlastingsstaal (voor het opsporen van parasieten en andere organismen): Een ontlastingsstaal is echter niet nuttig voor virussen bij het onderzoek naar gastro-enteritis (buikgriep). De virussen die hiervoor verantwoordelijk zijn, groeien niet in standaard weefselkweek. Antigene- of nucleïnezuurdetectietechnieken zijn meer geschikt, vooral bij het onderzoek naar een uitbraak van diarree en braken.
• een PET-scan (Positron emissie tomografie)
• een radionuclidescan na injectie van indium- of technetium-gemarkeerde witte cellen (is sporadisch nuttig voor het lokaliseren van de infectie): Dit onderzoek is het meest effectief wanneer de perifere witte celtelling verhoogd is in het bloed, en is van bijzondere waarde bij het lokaliseren van occulte (verborgen) abcessen.
• een röntgenfoto
• een SPECT-scan (single foton emissie tomografie)
• een sputummonster (slijmen)
• een standaard of uitgebreid bloedonderzoek
• een urineonderzoek

Behandeling van infectieziekte

(Nog) niet-gediagnosticeerde infectie

De behandeling van een patiënt met aanhoudende koorts is gericht op de onderliggende oorzaak. Indien mogelijk moet de arts alleen een symptomatische behandeling gebruiken totdat een diagnose gemaakt is. Blinde antibioticatherapie maakt de diagnose van een verborgen infectie moeilijker, en steroïde therapie maskeert mogelijk een ontstekingsreactie zonder de onderliggende oorzaak te behandelen. Bij een paar patiënten is de arts niet in staat om de oorzaak van de koorts op te sporen, ondanks vele maanden onderzoek en opvolging. In de meeste gevallen verminderen de symptomen uiteindelijk spontaan. Als de arts geen definitieve oorzaak vastgesteld heeft na twee jaar, is de lange termijnprognose goed.

Gediagnosticeerde infectie

De basis voor de behandeling voor de meeste besmettelijke ziekten is antimicrobiële medicatie. Veel virale infecties verdwijnen spontaan zonder behandeling, al zijn ook ondersteunende en antivirale geneesmiddelen beschikbaar. Bij ernstige bacteriële infecties vormt antibiotica een goede ondersteunende therapie. Het geniet de voorkeur dat de arts een definitieve microbiële diagnose heeft voordat hij met de behandeling begint, zodat hij een juist antibioticum kan inzetten. Sommige patiënten voelen zich echter ongemakkelijk omdat ze op resultaten moeten wachten (soms duurt het enkele dagen om een resultaten van een cultuurkweek te kennen). Bij ziekten zoals meningitis of sepsis is een vertraagde behandeling mogelijk fataal en moet de arts de therapie op basis van een vermoeden reeds opstarten. Voor de eerste dosis antibiotica moet hij passende monsters voor een kweek nemen en een antibioticumtherapie kiezen op basis van de meest waarschijnlijke veroorzakende organismen. Gewoonlijk voelen patiënten zich dan al beter en is het mogelijk om de specifieke therapie uit te stellen in afwachting van de resultaten. Veroorzaakt een schimmel de infectie, dan zet de arts schimmelbestrijdende medicijnen in (antimycotica). Ook zijn geneesmiddelen beschikbaar om parasieten uit het lichaam te verwijderen. Wormdodende geneesmiddelen (anthelmintica) schrijft de arts tot slot ook voor.

Patiënten met een verzwakt immuunsysteem
Patiënten met een zwak afweersysteem hebben meestal vroege en agressieve antibioticatherapie nodig zonder te wachten op de resultaten van onderzoeken. De arts moet cultuurmonsters laten onderzoeken voordat hij begint met de behandeling, maar de therapie mag zeker niet uitgesteld worden. De keuze van antibiotica moet de arts baseren op de meest waarschijnlijke veroorzakende organismen.

Complicaties

Complicaties komen bij de meeste infecties niet voor. Sommige infecties zijn echter potentieel levensbedreigend, zoals een longontsteking, aids en meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek). Verder zijn enkele infecties gekoppeld aan een langdurig verhoogd risico op kanker: Daarnaast houden sommige infecties zich langdurig verborgen in het lichaam, waardoor patiënten bijvoorbeeld eerst lijden aan waterpokken en later in het leven gordelroos ontwikkelen.

Preventie

Een infectieziekte voorkomen is op geen enkele manier mogelijk, maar volgende tips verminderen het risico op de verspreiding van het ziekmakend organisme:

• aanbevolen vaccinaties laten zetten
• antibiotica uitsluitend nemen wanneer deze voorgeschreven zijn en deze eveneens op de juiste manier nemen (ook wanneer de symptomen verdwenen zijn)
• een gezonde, actieve levensstijl (houdt het immuunsysteem sterk waardoor het et lichaam beschermd is tegen verschillende soorten infecties)
• geen persoonlijke voorwerpen delen zoals een tandenborstel, een haarborstel, een scheermes, drinkglazen en keukengerei
• medische adviezen of reizen of gaan werken opvolgen bij ziekte, omdat patiënten anders mogelijk anderen gaan besmetten
• oppervlakten reinigen
• ruimten desinfecteren waar zich mogelijk hoge concentraties bacteriën bevinden (zoals in de keuken en in de badkamer)
• vaak de handen wassen (goede handhygiëne, vooral voor en na het bereiden van eten en na toiletgebruik.
• veilige geslachtsgemeenschap beoefenen (condoom gebruiken en zich regelmatig laten testen op een seksueel overdraagbare aandoening)
• voeding op kamertemperatuur niet op het aanrecht laten staan