Dermatitis artefacta: Huidletsels door psychische problemen
Dermatitis artefacta is een zeldzame huidaandoening waarbij patiënten opzettelijk huidletsels bij zichzelf veroorzaken. Deze vorm van zelfbeschadiging wordt gedreven door onderliggende psychische problemen, waarbij de huidletsels fungeren als krachtige fysieke uitingen van emotionele nood. Artsen herkennen deze aandoening door de ongewone en niet typische morfologie van de huidletsels, die niet kunnen worden toegeschreven aan andere dermatologische aandoeningen. Een effectieve behandeling vereist een solide arts-patiëntrelatie, waarin de arts professioneel blijft en samenwerking zoekt met psychiatrische experts. De prognose varieert aanzienlijk en is afhankelijk van de onderliggende psychische problematiek.- Epidemiologie
- Prevalentie en incidente
- Leeftijd en geslacht
- Geografische spreiding
- Mechanisme
- Psychologische mechanismen
- Auto-agressie en somatisatie
- Neurologische factoren
- Oorzaken en Risicofactoren
- Risicofactoren
- Psychologische en emotionele stress
- Voorgeschiedenis van misbruik of traumatische ervaringen
- Psychiatrische stoornissen
- Risicogroepen
- Adolescenten en jongvolwassenen
- Patiënten met psychische stoornissen
- Vrouwen en genderfactoren
- Symptomen
- Huidletsels
- Alarmsymptomen
- Onverklaarbare Huidletsels
- Chronische en recidiverende letsels
- Gevoelens van schaamte of schuld
- Diagnose en onderzoeken
- Behandeling
- Goede maar professionele arts-patiëntrelatie
- Psychiatrische verwijzing
- Prognose
- Zelfbeschadiging en langdurige gevolgen
- Verbetering met psychologische behandeling
- Complicaties
- Preventie van dermatitis artefacta
- Praktische tips voor het leven met dermatitis artefacta
- Zoek ondersteuning bij een therapeut
- Zorg voor een kalmerend huidverzorgingsregime
- Beperk stress en zoek ontspanningstechnieken
- Betrek je omgeving bij je zorgplan
- Let op eventuele onderliggende medische aandoeningen
- Misvattingen rond Dermatitis Artefacta
- Dermatitis artefacta is een besmettelijke aandoening
- Mensen met dermatitis artefacta doen dit opzettelijk om aandacht te krijgen
- Dermatitis artefacta komt alleen voor bij mensen met ernstige psychische aandoeningen
- Dermatitis artefacta veroorzaakt altijd zichtbare, ernstige schade aan de huid
- De behandeling van dermatitis artefacta is eenvoudig en snel
- Dermatitis artefacta is altijd het gevolg van bewust zelfbeschadiging
- Personen met dermatitis artefacta moeten gewoon stoppen met het beschadigen van hun huid
Epidemiologie
Dermatitis artefacta is een huidziekte die wordt gekarakteriseerd door huidletsels die bewust of onbewust worden veroorzaakt door de patiënt zelf. Het komt vaak voor in de dermatologiepraktijk, maar de epidemiologische gegevens zijn beperkt door de moeilijkheid om de aandoening correct te diagnosticeren, gezien de psychologische component.Prevalentie en incidente
De prevalentie van dermatitis artefacta is niet goed gedocumenteerd, maar het wordt vaak gezien in dermatologische klinieken, vooral wanneer de oorzaak van de huiduitslag onduidelijk is. Het wordt geschat dat de aandoening voorkomt bij ongeveer 0,5% tot 2% van de patiënten die dermatologische zorg zoeken. Gezien de aard van de aandoening kunnen sommige gevallen echter onopgemerkt blijven of verkeerd gediagnosticeerd worden.Leeftijd en geslacht
Dermatitis artefacta kan zich op elke leeftijd voordoen, maar wordt vaker gezien bij adolescenten en jonge volwassenen. De aandoening komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, hoewel het niet exclusief is voor een bepaald geslacht. De specifieke redenen voor deze genderdiscrepanties zijn nog niet volledig begrepen, maar kunnen te maken hebben met sociale en psychologische factoren.Geografische spreiding
Er zijn geen significante geografische verschillen in de prevalentie van dermatitis artefacta, hoewel de diagnose vaker wordt gesteld in meer ontwikkelde landen waar dermatologische zorg toegankelijker is. In ontwikkelingslanden kunnen gevallen mogelijk onopgemerkt blijven of verkeerd gediagnosticeerd worden.Mechanisme
Dermatitis artefacta is een aandoening die meestal wordt gekarakteriseerd door zelfbeschadiging van de huid. De mechanismen achter de aandoening zijn voornamelijk psychologisch van aard, waarbij patiënten vaak onbewust of opzettelijk letsel aan hun eigen huid toebrengen, wat leidt tot de zichtbare huidafwijkingen.Psychologische mechanismen
Dermatitis artefacta is vaak gerelateerd aan psychologische stress of psychische aandoeningen zoals depressie, angststoornissen of persoonlijkheidsstoornissen. Het is een uiting van interne conflicten die zich manifesteren in fysieke symptomen. Bij sommige patiënten wordt de aandoening veroorzaakt door een onbewuste drang om de huid te beschadigen (psychodermatose), terwijl bij anderen bewust schade wordt toegebracht als gevolg van verschillende psychologische factoren, zoals de wens om aandacht te krijgen.Auto-agressie en somatisatie
In veel gevallen is dermatitis artefacta een vorm van zelfbeschadiging die het gevolg is van somatisatie, waarbij psychologische pijn zich uit in fysieke symptomen. Dit kan variëren van het krabben, snijden of branden van de huid, tot het gebruik van scherpe voorwerpen om littekens te veroorzaken. Patiënten ervaren vaak een gevoel van opluchting of bevrediging na het beschadigen van de huid, hoewel dit doorgaans gevolgd wordt door gevoelens van schuld of schaamte.Neurologische factoren
Er zijn ook aanwijzingen dat neurologische factoren, zoals sensorische afwijkingen, kunnen bijdragen aan het mechanisme van dermatitis artefacta. Patiënten met deze aandoening hebben soms een afwijkend pijn- of gevoelservaringsniveau, waardoor ze mogelijk minder gevoelig zijn voor de gevolgen van hun acties.Oorzaken en Risicofactoren
Dermatitis artefacta ontstaat door onderliggende psychische problemen die variëren van ernstige emotionele stress tot complexe psychiatrische aandoeningen. Patiënten beschadigen zichzelf als een vorm van emotionele ontlading of om aandacht te krijgen. In zeldzame gevallen kan zelfbeschadiging voortkomen uit pogingen om juridische of financiële compensatie te verkrijgen, bijvoorbeeld via verzekeringsclaims.Risicofactoren
De risicofactoren voor het ontwikkelen van dermatitis artefacta zijn talrijk en vaak multifactorieel. Ze omvatten onder andere:- Neuropsychologisch trauma, zoals posttraumatische stressstoornis of kindermishandeling.
- Persoonlijkheidsstoornissen, zoals de borderline persoonlijkheidsstoornis.
- Psychosociale factoren, waaronder een slecht copingmechanisme, interpersoonlijke conflicten, of problemen binnen het gezin.
Psychologische en emotionele stress
De meest significante risicofactor voor dermatitis artefacta is psychologische stress. Patiënten met een geschiedenis van trauma, emotionele verwaarlozing, of psychische stoornissen zoals angst, depressie of persoonlijkheidsstoornissen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van de aandoening. De aandoening wordt vaak gezien in situaties van ernstige stress, waarbij het beschadigen van de huid als een manier van emotionele regulatie fungeert.Voorgeschiedenis van misbruik of traumatische ervaringen
Er is een significant verband tussen dermatitis artefacta en een voorgeschiedenis van fysiek of seksueel misbruik, evenals andere traumatische ervaringen, zoals verwaarlozing in de kindertijd. Deze vroege trauma's kunnen de emotionele en gedragsmatige reactie op stress beïnvloeden, wat bijdraagt aan het ontwikkelen van zelfbeschadiging.Psychiatrische stoornissen
Naast trauma kunnen psychiatrische stoornissen zoals borderline persoonlijkheidsstoornis, depressie, en schizofrenie ook risicofactoren zijn voor dermatitis artefacta. Deze aandoeningen gaan vaak gepaard met moeilijkheden in emotionele regulatie en kunnen de neiging om de huid te beschadigen versterken als een copingmechanisme.Risicogroepen
Patiënten die het meest vatbaar zijn voor het ontwikkelen van dermatitis artefacta behoren vaak tot risicogroepen die lijden aan psychische aandoeningen of onder ernstige emotionele stress staan. De aandoening kan echter iedereen treffen, ongeacht leeftijd, geslacht of sociaaleconomische status.Adolescenten en jongvolwassenen
Dermatitis artefacta komt vaak voor bij adolescenten en jongvolwassenen, die in een periode van psychologische en sociale ontwikkeling verkeren. De hormonale veranderingen en de stress die vaak optreden in deze levensfase kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van de aandoening. Het kan ook verband houden met het zoeken naar identiteitsvorming of het omgaan met de druk van sociale verwachtingen.Patiënten met psychische stoornissen
Mensen met een voorgeschiedenis van psychische stoornissen, zoals depressie, angst, of borderline persoonlijkheidsstoornis, vormen een risicogroep voor dermatitis artefacta. Deze patiënten vertonen vaak moeilijkheden bij het reguleren van emoties, wat hen vatbaarder maakt voor zelfbeschadiging.Vrouwen en genderfactoren
Hoewel dermatitis artefacta mannen en vrouwen gelijk kan treffen, komt het vaker voor bij vrouwen. Dit kan gedeeltelijk te maken hebben met de hogere prevalentie van psychische aandoeningen bij vrouwen, evenals de invloed van maatschappelijke normen en verwachtingen die emotionele stress kunnen veroorzaken.Symptomen
Dermatitis artefacta kenmerkt zich door diverse huidletsels die moeilijk te herkennen zijn en atypisch zijn voor andere huidaandoeningen. De patiënt creëert deze letsels met verschillende mechanische of chemische middelen, zoals vingernagels, scherpe voorwerpen, sigaretten of bijtende chemicaliën.Huidletsels
De huidletsels kunnen bestaan uit:- Roodheid en ontvelling
- Zwellingen en blaren
- Ontblote of ruwe gebieden
- Korsten, snijwonden, brandwonden en littekens
De letsels hebben vaak een ongebruikelijke vorm met lineaire of geometrische patronen en zijn meestal duidelijk afgebakend van de omliggende gezonde huid. Ze verschijnen voornamelijk op plaatsen die gemakkelijk toegankelijk zijn voor de patiënt, zoals het gezicht, de handen, de armen, de benen, de romp en de hoofdhuid.
Alarmsymptomen
Dermatitis artefacta kan vaak moeilijk te onderscheiden zijn van andere huidaandoeningen, maar er zijn enkele specifieke alarmsymptomen die de arts kunnen helpen bij het stellen van de juiste diagnose.Onverklaarbare Huidletsels
Een van de belangrijkste alarmsymptomen van dermatitis artefacta zijn de onverklaarbare huidletsels die vaak op verschillende delen van het lichaam voorkomen. Deze letsels kunnen bestaan uit krassen, brandwonden, of snijwonden die door de patiënt zelf zijn veroorzaakt. De letsels zijn vaak symmetrisch en kunnen variëren in ernst.Chronische en recidiverende letsels
Dermatitis artefacta wordt gekarakteriseerd door chronische of recidiverende huidletsels die moeilijk te genezen zijn. Dit kan wijzen op herhaalde zelfbeschadiging, vaak als reactie op stress of emotionele spanning.Gevoelens van schaamte of schuld
Patiënten met dermatitis artefacta ervaren vaak gevoelens van schaamte of schuld in verband met hun huidletsels. Dit kan hen ervan weerhouden om medische hulp te zoeken, waardoor de aandoening vaak niet tijdig wordt behandeld.Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk en diagnostisch onderzoekBij het diagnosticeren van dermatitis artefacta vraagt de arts naar de geschiedenis van de huidletsels en hun ontstaan. Anders dan bij veel andere huidziekten, ontstaan de letsels bij dermatitis artefacta vaak abrupt en zonder voorafgaande symptomen. Het lichamelijk onderzoek onthult meestal ongewone huidletsels die moeilijk te plaatsen zijn binnen het kader van andere huidaandoeningen. Indien de diagnose onduidelijk blijft, kan een biopsie worden uitgevoerd.
Een opvallend kenmerk van patiënten met dermatitis artefacta is hun emotioneel vlakke reactie op mislukte behandelingen; ze tonen weinig tot geen frustratie, verdriet of woede, wat afwijkend is ten opzichte van patiënten met andere dermatologische aandoeningen.
Differentiële diagnose
Dermatitis artefacta moet worden onderscheiden van andere huidziekten zoals:
- Dermatitis neglecta (huidaandoening door gebrekkige hygiëne)
- T-cellymfoom (bloedkanker met huidmanifestaties)
- Erysipelas (vuurrode huiduitslag met een verhoogde rand)
- Hepatitis C-geassocieerde porfyria cutanea tarda
- Pyoderma gangrenosum (huidaandoening met pijnlijke zweren)
- Trichotillomanie (dwangmatig uittrekken van haren)
- Verworven hemofilie (bloedingsziekte door ontbreken van stollingsfactoren)
De symptomen van dermatitis artefacta kunnen verwarrend zijn en sterk lijken op die van andere fysieke ziekten, wat de diagnose bemoeilijkt.
Behandeling
Goede maar professionele arts-patiëntrelatie
Een effectieve behandeling van dermatitis artefacta vereist een zorgvuldige balans in de arts-patiëntrelatie. De arts moet empathisch en accepterend zijn zonder directe confrontatie, terwijl hij professioneel blijft en oog houdt voor de onderliggende psychische problematiek. Een te grote mate van empathie kan averechts werken, omdat de patiënt zich hierdoor bevestigd voelt in zijn gedrag.Het is essentieel dat de arts zich bewust is van de uitdagingen die de patiënt stelt, zoals de aanhoudende neiging tot zelfbeschadiging die verdere diagnostische en therapeutische ingrepen uitlokt. Een snelle en nauwkeurige diagnose kan onnodige behandelingen en complicaties voorkomen.
