Dermatitis artefacta: Huidletsels door psychische problemen

Dermatitis artefacta is een huidaandoening waarbij de patiënt doelbewust huidletsels bij zichzelf aanbrengt. Psychische problemen liggen aan de basis van deze vorm van automutilatie (zelfverminking). De aangebrachte huidletsels zijn dan ‘krachtige fysieke signalen’ van emotionele nood. De arts bemerkt vooral een atypische morfologie van de huidletsels die niet toe te schrijven is aan andere huidaandoeningen. Een goede arts-patiëntrelatie is nodig voor het behandelen van deze aandoening, maar de arts moet te allen tijde professioneel blijven en ook een psychiatrisch expert inschakelen. De vooruitzichten zijn tot slot variabel.

• Oorzaken: Door psychische problemen
• Risicofactoren van dermatitis artefacta
• Symptomen: Diverse huidletsels
• Methode van huidbeschadiging
• Variabele schade aan huid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Goede maar professionele arts-patiëntrelatie
• Psychiatrische verwijzing
• Prognose van huidaandoening
• Complicaties

Oorzaken: Door psychische problemen

Patiënten met psychische problemen brengen zichzelf mogelijk schade toe aan de huid (zelfbeschadiging). Het aanbrengen van huidletsels is dan een vorm van emotionele ontlading in situaties van nood, of is dan onderdeel van aandacht zoekend gedrag. In zeer zeldzame gevallen veroorzaakt de patiënt bij zichzelf schade aan de huid in een onderliggende poging om een verzekeringsclaim te verkrijgen. Door de vorm van zelfverminking wil de patiënt de status van een huidprobleem krijgen.

Risicofactoren van dermatitis artefacta

Dermatitis artefacta komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. De meeste vrouwen zijn namelijk tijdens hun puberteit of vroege volwassenheid emotioneel instabiel of anders kampen ze met andere psychosociale of interpersoonlijke problemen. De intelligentie van de patiënt varieert, maar vele patiënten hebben een zekere oppervlakkige medische kennis. Vaak spelen diverse factoren mee bij de multifactoriële ziekte zoals:

• neuropsychologisch trauma’s (posttraumatische stressstoornis, kindermishandeling, …)
• persoonlijkheidsstoornissen (zoals bijvoorbeeld borderline persoonlijkheidsstoornis)
• psychosociale factoren (slecht copingmechanisme, problemen in het gezin, …)

Symptomen: Diverse huidletsels

Methode van huidbeschadiging

De patiënt creëert de huidschade met diverse mogelijke mechanische of chemische middelen. Enkele voorbeelden hiervan omvatten vingernagels, scherpe of botte voorwerpen, brandende sigaretten en bijtende chemicaliën. Om schade toe te brengen aan de huid, gaat de patiënt krassen, snijden, krabben, schaven, branden, haren uittrekken, …

Variabele schade aan huid

Patiënten met dermatitis artefacta presenteren zich gewoonlijk huidletsels die moeilijk te herkennen zijn en niet te linken zijn met symptomen van andere huidaandoeningen. De letsels hebben namelijk vreemde vormen met onregelmatige contouren in een lineair of geometrisch patroon. Vaak zijn de letsels duidelijk afgebakend ten opzichte van de omliggende huid. Het uiterlijk van de huidletsels varieert wel afhankelijk van de methoden die de patiënt gebruikt voor het beschadigen van de huid. Op de huid ontstaan bijvoorbeeld rode vlekken, ontvelling (verlies van opperhuid), zwellingen, blaren, ontblote gebieden, korsten, snijwonden, brandwonden en littekens.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts bevraagt de patiënt over de aanwezige huidsymptomen alsook wanneer deze ontstaan zijn. In tegenstelling tot de meeste andere huidziekten, ontstaan de symptomen van dermatitis artefacta namelijk zonder voorafgaande tekenen. Bij de inspectie van de huid ziet de arts meestal zeer variabele huidletsels die moeilijk te linken zijn met andere huidaandoeningen. Meestal bevinden de huidletsels zich op plaatsen die voor de handen van de patiënt makkelijk toegankelijk zijn, bijvoorbeeld op het gezicht, de handen, de armen, de benen, de romp en de hoofdhuid. Wanneer de arts aan de patiënt de vraag stelt of hij de schade aan de huid zelf veroorzaakt heeft, zal deze meestal ontkennen dat hij de schuldige was. Twijfelt de arts over de diagnose, dan voert hij een biopsie uit. De diagnose van dermatitis artefacta is echter zeer lastig omdat veel patiënten een normale presentatie hebben van huidklachten waarbij objectieve tekenen van een psychische problematiek niet duidelijk aanwezig zijn. Wat wel opvallend is, is dat patiënten geen ‘normale’ reactie vertonen op een tegenvallend behandelresultaat, of geen gevoelens van onmacht, verdriet en woede tonen. Ze reageren normaal en juist laconiek op deze mislukkingen.

Differentiële diagnose
Soms is het voor de arts lastig om dermatitis artefacta te onderscheiden van enkele andere huidziekten zoals bijvoorbeeld:

• dermatitis neglecta (huidaandoening door gebrekkige hygiëne)
• een T-cellymfoom (bloedkanker met symptomen aan de huid)
• erysipelas (vuurrode huiduitslag met een verhoogde rand)
• hepatitis C-virus-geassocieerde porfyria cutanea tarda
• pijnlijke blauwe plekken
• pyoderma gangrenosum (huidaandoening met pijnlijke huidzweren)
• schurft (besmettelijke huidziekte veroorzaakt door een mijt)
• trichotillomanie (terugkerende drang om haren uit te trekken)
• verworven hemofilie (bloedingsziekte door ontbreken van stollingsfactoren)

Het vormt voor de arts vooral een uitdaging wanneer de symptomen toch doen denken aan een andere fysieke ziekte.

Behandeling

Goede maar professionele arts-patiëntrelatie

De arts behandelt de huidklachten symptomatisch. Wanneer de arts denkt dat de patiënt lijdt aan dermatitis artefacta, moet de arts een directe confrontatie vermijden. De arts neemt beter een accepterende, empathische en niet-oordelende houding aan zodat hij een veilige omgeving creëert voor de patiënt. Een goede arts-patiëntrelatie is belangrijk, maar het is wel van belang dat de arts niet te empathisch wordt en ten alle tijden professioneel blijft, alsook de onderliggende psychische problematiek in het achterhoofd houdt. Een patiënt die zichzelf letsels toe blijft brengen, daagt de arts ook steeds uit voor verdere diagnostische onderzoeken en therapeutische procedures. De patiënt ‘bevredigt’ zichzelf hiermee en houdt zo het proces in gang, terwijl de arts achterblijft met gevoelens van machteloosheid en falen als arts. Een snelle diagnose en passende behandeling zijn met andere woorden nodig omdat anders onnodige onderzoeken en behandelingen gebeuren en bij de patiënt eveneens sneller (ernstige) complicaties ontstaan.

Psychiatrische verwijzing

De arts zorgt voor een goede arts-patiëntrelatie. Door deze houding is het mogelijk dat de patiënt geleidelijk de psychische problemen introduceert. Indien van toepassing is een verwijzing naar een psychiater aanbevolen, maar vaak verwerpen patiënten dit advies. Een mogelijke oplossing is om een psychiatrisch expert in te schakelen die de patiënt in het bijzijn van de andere arts confronteert met de diagnose.

Prognose van huidaandoening

Wanneer de arts een goede verstandhouding gecreëerd heeft met de patiënt en de huidproblemen en psychische problemen verholpen zijn, is de patiënt voorlopig genezen. Dermatitis artefacta heeft de neiging om af te nemen en te verdwijnen na verloop van tijd. Hiervoor is het wel van belang dat de patiënt regelmatig de arts raadpleegt voor supervisie of ondersteuning, ongeacht of de patiënt huidletsels heeft of niet. Soms echter zijn de onderliggende problemen echter chronisch waardoor deze patiënten een slechte prognose hebben.

Complicaties

Doorlopende of herhaalde episodes van zelfverminking leiden tot ontsierende littekens op blootgestelde delen van het lichaam. Zelfdoding is een belangrijke complicatie bij patiënten met een comorbide psychiatrische aandoening. De huidproblemen zelf veroorzaken onbehandeld mogelijk een amputatie en ernstige beperkingen, en soms komen patiënten zelfs te overlijden als gevolg van de aangebrachte huidschade.

Lees verder

• Dermatitis (ontsteking van de huid): Soorten huidontsteking