Scabiës of schurft: symptomen, oorzaak en behandeling

Schurft of scabiës is een besmettelijke huidaandoening die veroorzaakt wordt door de schurftmijt, een klein beestje die niet met het blote oog te zien is. Deze mijt graaft gangetjes in het oppervlakkige deel van de huid en legt daar haar eitjes. Deze gangetjes kunnen als rode streepjes zichtbaar zijn. Schurft veroorzaakt ernstige jeuk en op de huid kunnen blaasjes en rode bultjes ontstaan. Voorkeursplekken van schurft zijn de huid tussen de vingers, de buigzijde van de polsen, de voetranden, de navel, de borsten, de billen, de anogenitale regio en de binnenzijde van de ellebogen. Met medicijnen (tabletten of een crème die de schurftmijt doodt) is schurft goed te behandelen.

• Oorzaak van scabiës of schurft bij mensen
• Oplopen schurftbesmetting
• Incubatieperiode schurft
• Besmettelijkheid schurft
• Klachten en symptomen schurft
• Plekken op de huid
• Voorkeursplekken
• Baby en volwassene
• Vergelijkbare ziektebeelden
• Risicogroepen scabiës
• Voorkómen van schurft
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling schurft
• Zalf of tabletten
• Hygiëne
• Jeukvermindering
• Prognose
• Reactie op de behandeling
• Jeuk door schurft
• Complicaties
• Noorse schurft
• Secundaire infectie

Oorzaak van scabiës of schurft bij mensen

Schurft of scabiës is een besmettelijke huidaandoening die veroorzaakt wordt door de schurftmijt (Sarcoptes scabiei), een microscopisch klein beestje die gangetjes graaft in het oppervlakkige deel van de huid (de hoornlaag) en daar haar eitjes legt. De ziekteverschijnselen zijn het gevolg van een allergische reactie op de mijten en de plek van de allergische reactie komt in veel gevallen niet overeen met de plaats waar de mijt zich op dat moment bevindt.

Oplopen schurftbesmetting

Gewoonlijk wordt de schurftmijt overgedragen via intensief huidcontact. Een normale handdruk is niet voldoende voor overdracht. In enkele gevallen vindt plaats door te slapen in een bed met ongewassen beddengoed, waarin eerder iemand die besmet wat met schurftmijt in heeft gelegen. Het gezamenlijk gebruik van kleding, verkleedkleren en knuffelbeesten kan ook schurft veroorzaken. Schurft heeft niets van doen met een slechte hygiëne.

Mensen kunnen meerdere keren schurft krijgen; er ontstaat geen immuniteit tegen schurft.

Incubatieperiode schurft

Bij een eerste besmetting is de incubatieperiode - dat wil zeggen de periode tussen de besmetting en de eerste ziekteverschijnselen - vier tot tien weken. Bij een volgende besmetting treden vrijwel direct symptomen op.

Besmettelijkheid schurft

Zolang er mijten en eitjes van mijten in de huid aanwezig zijn, is iemand met schurft besmettelijk voor anderen. Ongeveer vierentwintig uur na een adequate behandeling, is schurft niet meer besmettelijk.

Klachten en symptomen schurft

Plekken op de huid

In of nabij voorkeurslocaties van schurft (zie onder) zijn rode, schilferende bultjes en blaasjes ontstaan. Dit kan gepaard gaan met hevige jeuk, vooral 's nachts en bij warmte. Soms zijn er gangstructuren zichtbaar in de vorm van een rode streepjes.

Voorkeursplekken

Voorkeurslocaties zijn:

• de huid tussen de vingers;
• buigzijde van de polsen;
• voetranden;
• navel;
• borsten;
• billen;
• anogenitale regio (bij mannen zijn jeukend papels op het scrotum karakteristiek);
• de binnenzijde van de ellebogen.

In 80% van de gevallen bevinden zich alleen schurftmijten in de huid van handen en polsen.

Baby en volwassene

Bij volwassenen komt het niet voor op het hoofd, de rug en de borstkas. Bij baby's komt het vaak voor op het gezicht, de nek en op de voetzolen en handpalmen.

Vergelijkbare ziektebeelden

Vergelijkbare ziektebeelden qua symptomen zijn onder meer:

• atopisch eczeem;
• galbulten (urticaria);
• vlooienbeet;
• lichen planus.

Risicogroepen scabiës

Iedereen kan schurft oplopen, maar sommige mensen lopen meer risico, zoals:

• mensen met wisselende seksuele contacten;
• personeel en bewoners in (zorg)instellingen;
• personeel en kinderen op kleuterscholen;
• personeel in militaire kazernes;
• personeel en vluchtelingen in vluchtelingenkampen;
• dak- en thuislozen.

Voorkómen van schurft

Er is geen vaccinatie tegen schurft. Wel kan men algemene voorzorgsmaatregelen nemen:

• gebruik geen ongewassen beddengoed of kleding van een ander;
• neem desnoods op reis een eigen lakenzak mee.

Onderzoek en diagnose

De aandoening kan op het oog worden gesteld. Zekerheid verkrijgt men door het aantonen van de mijt of haar eieren, door een gangetje af te schrapen en het materiaal onder de microscoop te onderzoeken.

Behandeling schurft

De behandeling van schurft kent drie pijlers:

Zalf of tabletten

De gezinsleden van alle personen met wie de patiënt in de voorbije weken langer dan 10 minuten lichaamscontact heeft gehad, worden meebehandeld. Bij gewone schurft is behandeling met een scabicidemiddel (een middel tegen schurft) vaak voldoende. De eerste keus bij zowel kinderen als volwassenen is het lokale middel permetrinecrème 5%. De huid moet zorgvuldig worden ingesmeerd volgens voorschrift. Zo nodig wordt gekozen voor de behandeling met tabletten.

Hygiëne

Wassen op 60°C van linnengoed, onderkleding en knuffels. Dekens, dekbedden en bovenkleding minimaal 48 uur in een gesloten plastic zak houden, zodat de mijten dood gaan. Huishoudelijk schoonmaken van de omgeving, zoals stofzuigen rond bed, enz. Er wordt ook wel geadviseerd om kleding en dekens die niet gewassen worden, langdurig in de buitenlucht te hangen, dat wil zeggen meerdere dagen.

Jeukvermindering

Direct na adequate behandeling kan de patiënt nog wekenlang last hebben van jeuk. Deze najeuk wordt veroorzaakt door toxische afbraakproducten. Deze jeuk moet niet verward worden met een recidief en kan effectief bestreden worden met lokale corticosteroïden of een oraal antihistaminicum.

Prognose

Reactie op de behandeling

De meeste gevallen van schurft genezen goed met lokale medicijnen (crème die een geneesmiddel bevat). Alle lokale medicijnen doden de mijten onmiddellijk en in de meeste gevallen is het probleem snel verholpen, zonder problemen op de lange termijn. Orale medicatie kan nodig zijn bij mensen met een zwak immuunsysteem, mensen die een korst hebben gekregen van schurft (Noorse schurft) of als behandeling met uitwendige medicijnen geen soelaas biedt. Hierdoor treedt veelal genezing op.

Jeuk door schurft

Je kan gedurende enkele weken nadat een besmetting is genezen, nog last hebben van jeuk. Als je last hebt van aanhoudende jeuk, kan de huisarts een antihistaminicum voorschrijven. Ook kan een korte kuur met lokale of orale steroïden helpen om jeuk te verminderen. Verlichting van de jeuk kan worden verkregen door het aangetaste gebied in koud water te dompelen en met behulp van calamine lotion. Dit middel heeft een verkoelende, jeukstillende, indrogende en licht samentrekkende werking op de huid.

Complicaties

Noorse schurft

Sommige mensen kunnen een ernstige vorm van schurft ontwikkelen met veel schilfers of korstvorming. Dit type schurft staat bekend als korstschurft, Noorse schurft of 'scabies Norvegica', genoemd naar Noorwegen, waar het voor het eerst werd gezien. Het treft meestal mensen met een gecompromitteerd immuunsysteem (zoals met hiv/aids), ouderen, mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking of met een chronische aandoening zoals lymfoom (lymfeklierkanker). In tegenstelling tot schurft bij gezonde mensen, die niet meer dan 10-15 levende mijten hebben, zelfs als er honderden builen en puisten aanwezig zijn, kan een individu bij Noorse schurft besmet raken met honderdduizenden mijten. De laesies van deze ernstige vorm van schurft zijn uitgebreid en kunnen overal in het lichaam aanwezig zijn. In sommige gevallen veroorzaken de laesies misschien niet eens jeuk. De laesies van korstschurft hebben meer kans op secundaire infecties, bijvoorbeeld met de Staphylococcus aureus bacterie.

Secundaire infectie

De intense jeuk die schurft veroorzaakt, zorgt ervoor dat je gaat krabben en daar soms nauwelijks mee op kunt houden. Dit kan letsel aan de huid veroorzaken en de kans op secundaire bacteriële infecties met bacteriën zoals Staphylococcus aureus of ß-hemolytische streptokokken verhogen.

Lees verder

• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Jeukende huid of jeuk: oorzaken van jeuk en soorten jeuk
• Hond huidaandoeningen, hond huiduitslag: schurft bij honden
• Ontsteking vulva (vulvitis): vagina, schaamlippen & clitoris