Kenmerken van de meest toegepaste vormen van psychotherapie

Bij behandeling van psychische klachten van cliënten kunnen door therapeuten verschillende vormen van therapie ingezet worden. In het algemeen verdient het de voorkeur dat cliënten een therapeut sympathiek vinden, omdat de relatie tussen cliënt en hulpverlener een doorslaggevende factor kan vormen. Een en ander omdat alsdan overdracht van de problematiek die aan de basis staat van het psychisch probleem van een cliënt eenvoudiger kan plaatsvinden, omdat eerder een vertrouwensband kan opgebouwd worden.

• Algemeen
• De toegankelijkheid van psychotherapie
• De keuze van een bepaalde vorm van psychotherapie
• Klachtgerichte therapie
• Persoonsgerichte psychotherapie
• Lichaamsgeoriënteerde psychotherapie
• Groepstherapie

Algemeen

Psychotherapie is een verzamelnaam voor behandelmethoden om psychische klachten te bestrijden. Deze aandoening komt in alle lagen van de bevolking voor en kan naast een psychiatrische stoornis ook verband houden met ingrijpende levenservaringen. Psychische klachten kunnen tot uitdrukking komen middels een scala aan ziektebeelden. Men kan daarbij onder meer denken aan depressie, burn-out, stress, dwanggedachten en dwanghandelingen, angsten, paniek, seksuele problemen, persoonlijkheidsstoornissen, sociale- en zingevingsproblemen of problemen in de relationele sfeer. Psychologen, psychiaters en psychotherapeuten hebben voor hun diagnose een classificatiesysteem DSM-IV tot hun beschikking. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen psychische ziekten en persoonlijkheidsstoornissen. Aan de hand van dit systeem kunnen therapeuten een wetenschappelijk bewezen effectieve behandeling opstarten.

De toegankelijkheid van psychotherapie

Psychotherapie is toegankelijk voor mensen met heel gewone klachten zoals onduidelijke klachten, verlegenheid en onzekerheid. Het in staat zijn van een cliënt tot enige zelfreflectie en/of zelfinzicht is meegenomen, maar een en ander kan ook worden verkregen middels adviezen van een goede psychotherapeut. Bedenk hierbij dat een goede behandelaar zich onderscheidt door het beheersen en toepassen van meerdere theorieën en technieken, waardoor verschillende vormen van psychotherapie ineen kunnen vloeien.

Het voortraject

Voordien komen de meeste cliënten in geval van een depressie of angsten echter terecht bij hun huisarts, die in plaats van hun cliënt direct door te verwijzen naar een specialist veelal eerst zelf tracht de klachten te bestrijden middels het voorschrijven van antidepressiva en/of kalmeringstabletten. Zodoende heeft de huisarts eigenlijk te veel invloed op de behandeling van psychische cliënten, hetgeen men zich wel dient te realiseren. In zo'n geval speelt toeval veelal een grote rol bij het kiezen van een juiste behandeling. Het is daarom zeer aan te bevelen dat men zich indien mogelijk vooraf goed oriënteert, vooral omdat een gespecialiseerde behandelaar een veelvoud aan uiteenlopende therapieën tot zijn beschikking heeft. Kiest men bijvoorbeeld voor een inzichtgevende therapie (het oprakelen van vervelende gebeurtenissen uit de vroege jeugd) of daarentegen voor een cognitieve gedragstherapie. Bedenk dat de titel therapeut niet beschermd is en derhalve door een ieder gebruikt kan worden.

De keuze van een bepaalde vorm van psychotherapie

Daarbij kunnen onder meer de volgende vormen van psychotherapie worden onderscheiden:

• klachtgericht of persoonsgericht (inzichtgevend) therapie
• lichaamsgeoriënteerde psychotherapie
• groepstherapie

Klachtgerichte therapie

Het uitgangspunt van deze therapie is dat de behandelaar vooral kijkt naar het probleem en hoe een en ander verholpen kan worden, in plaats van naar de levensloop van de cliënt of het ontstaan van de klacht in kwestie. Het onderbewustzijn van de cliënt komt dan ook nauwelijks aan bod. Het doel van deze klachtgerichte therapie is het behandelen van een cliënt, zonder daarbij de nadruk te leggen op de oorzaak van de klachten. Verschillende vormen van deze vorm van therapie zijn:

• cognitieve gedragstherapie
• schematherapie
• EMDR
• internettherapie
• interpersoonlijke therapie (IPT)

Cognitieve gedragstherapie

Bij deze vorm van therapie staat aan de basis de gedachte dat gedrag is aangeleerd en deswege met behulp van concrete leerprogramma's ook weer kan worden afgeleerd. De cliënt wordt uitgenodigd tot een andere manier van tegen dingen aan kijken. Bij het overwinnen van angsten wordt veelvuldig gebruik gemaakt van een techniek (exposure) om herhaaldelijk de confrontatie aan te gaan met traumatische ervaringen, die veel angst op roepen. De cliënt dient deze ervaringen een cijfer toe te kennen op een schaal van 1-10. Door een en ander systematisch te doen zou de angst zover moeten dalen, totdat ze beheersbaar wordt. In het algemeen richt de therapeut zich op het nu en de toekomst en minder op het ontstaan van het probleem. Zo wordt niet het probleem zelf maar onze irrationele gedachten over het probleem als oorzaak van de gedachten gezien. Nieuwe vormen van gedragstherapie zijn ACT (acceptance and commitment therapy) en mindfulness, die sterk gericht zijn op het nu. Strijden tegen klachten wordt daarbij als niet-zinvol beschouwd en het streven is gericht op acceptatie van de klachten en het er op een effectieve manier mee omgaan.

Schematherapie

De kracht van deze uit de cognitieve gedragstherapie voortkomende therapie is gelegen in het feit, dat theorieën en technieken van andere vormen van psychotherapie hierbij gebundeld zijn in één behandelmethode. Schematherapie is gericht op het onderzoeken en analyseren van disfunctionele denkschema's en overlevingsstrategieën. Deze therapie kan met name ingezet worden bij moeilijk te behandelen (persoonlijkheids)stoornissen, zoals bijvoorbeeld borderline.

Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR)

Deze therapie stimuleert het terug denken aan een traumatische ervaring gecombineerd met het tegelijkertijd afleiden van de aandacht door externe prikkels. Een en ander omdat uit verstorende gedachten voorkomende stress zou verminderen bij snelle oogbewegingen. Deze vorm van therapie is bij uitstek geschikt in geval van blijvende traumatische gebeurtenissen, daarbij is de duur van de behandeling afhankelijk van de ernst van de klachten beperkt tot 1-15 sessies.

Internettherapie

Deze therapie is een verzamelnaam voor een divers aanbod van meerdere vormen van psychotherapie die op het internet worden aangeboden. Ze is niet geschikt voor suïcidale mensen, vandaar dat een grondige screening van de cliënt aan de behandeling voorafgaat. Deze onpersoonlijke vorm van therapie kan afhankelijk van de persoon en klacht goed uitpakken, doordat een intensief contact met de hulpverlener, denk aan twee maal per week, mogelijk wordt.

Interpersoonlijke psychotherapie (IPT)

Deze uit de jaren zeventig stammende therapie is een gesprekstherapie met name ontwikkeld voor mensen met een milde depressie en maakt daarbij gebruik van protocollen. Daarnaast is IPT ook toepasbaar bij boulimie, angststoornissen en posttraumatische stressstoornissen. Het kenmerk van deze psychotherapie is dat ze niet primair gericht is op de persoon zelf, maar op de persoon in relatie tot zijn omgeving. Deze therapie maakt gebruik van protocollen.

Persoonsgerichte psychotherapie

Bij deze therapie staat de hele mens centraal en wordt er naar mogelijkheden gezocht om te komen tot inzicht en ontwikkeling. Daarbij staat de levensloop en ontwikkelingsgeschiedenis van de cliënt op de voorgrond. Men ziet de mens niet met een klacht, maar als een mens in zijn totaliteit, waarvan de klacht een onderdeel is. Verschillende vormen van deze psychotherapie zijn:

• psychoanalytische leer van Freud
• psychoanalyse
• analytische psychologie van Jung
• cliëntgerichte psychotherapie
• gestalttherapie
• psychosynthese

Psychoanalytische leer van Freud

Deze gesprekstherapie houdt zich bezig met het duiden van dromen, omdat volgens Freud voornamelijk het onderbewuste verantwoordelijk is voor het doen en laten van de mens. Met name seksuele driften spelen volgens hem een rol bij de ontwikkeling van een persoon. De leer van Freud beziet het individu dan ook als een optelsom van driften en onverwerkte emoties. Innerlijke conflicten stammen volgens hem uit de vroege kinderjaren.

Psychoanalyse

Deze psychoanalytische methode wordt alleen voorgeschreven bij mensen die al een mislukte behandeling achter de rug hebben. Het is dan ook een langdurige gespecialiseerde behandeling voor complexe psychische klachten. Doordat de werkzaamheid van deze therapie onvoldoende wetenschappelijk bewezen is werd anno 2010 deze methode door het College voor Zorgverzekeringen uit het basispakket van de zorgverzekeringen gehaald.

Analytische psychologie van Jung

Ook volgens Jung wordt het onbewuste aan ons geopenbaard middels dromen en fantasieën, met dien verstande dat volgens Jung een en ander bezien wordt als een collectief verschijnsel. Daardoor komt er ruimte vrij voor symbolen, cultuur en religie. Hij kiest derhalve voor een ruimere en meer spirituele en religieuze opvatting. De oorzaak van psychische klachten wordt bezien als een gebrek aan (religieuze) zingeving. Jung onderscheidt naast verschillende persoonlijkheidstypen ook verschillende elementen met betrekking tot de ziel zoals: het ego, de schaduw, anima en animus en het zelf.

Cliëntgerichte psychotherapie

Bij deze therapie staat de belevingswereld van de cliënt centraal en wordt het zich kunnen inleven in de psyche van de cliënt door de psychotherapeut grote waarden toegekend. Klachten worden bezien als stagnaties in de ontwikkeling van de cliënt en door een intense warme samenwerking met deze cliënt probeert de psychotherapeut deze te ondersteunen in diens groeiproces. Empathie, onvoorwaardelijke acceptatie en authenticiteit zijn in deze therapie de voornaamste therapeutische instrumenten. Deze therapie is dan ook meer ondersteunend en begeleidend dan sturend.

Focusing

Deze therapie wordt bezien als een aanvulling op de cliëntgerichte psychotherapie, waarbij het therapeutische proces actiever gestuurd wordt door de aandacht te richten op het fysiek ervaren van gedachten en emoties. Deze techniek omvat onder meer een stappenplan om te ontspannen en lichamelijke gevoelens te onderkennen.

Gestalttherapie

Ook in deze therapie staat het totaalbeeld centraal, waarbij men uitgaat van de gedachte dat de mens meer is dan een optelsom van afzonderlijke eigenschappen. Deze methode richt zich niet primair op een psychische klacht, maar op het ervaren van een bewustwordingsproces. De gestalttherapie beziet de mens niet op zichzelf, maar als een onderdeel van het grote geheel. Klachten zijn bij deze methode dan ook niet zozeer een verstoring van het geestelijk evenwicht, maar meer een verstoring van het contact van de cliënt met zijn omgeving.

Psychosynthese

Bij deze psychotherapie wordt de mens bezien als een speelbal van innerlijke gevoelens, wensen, neigingen en gedachten. Deze komen tot uiting in zogenaamde sub-persoonlijkheden, die slechts een deel tonen van de werkelijke persoon. Deze methode tracht de mens te helpen zich te ontdoen van belemmerende gewoontepatronen en zodoende de weg vrij te maken naar een betere spirituele ontwikkeling.

Lichaamsgeoriënteerde psychotherapie

Deze therapie beziet lichaam en geest als een twee-eenheid en gaat van deze samenhang uit in het behandelen van psychische klachten. Niet zozeer de gesprekken tussen cliënt en behandelaar, maar het lichamelijke, beleving, houding, aanraking en het lichamelijk uiten van emoties staan op de voorgrond bij deze vorm van psychotherapie. Volgens deze vorm van therapie ontstaan door psychische klachten verhardingen in het lichaam in de vorm van hogere spierspanning en blokkades. De behandeling voorziet in het herstellen van het evenwicht tussen lichaam en geest, waarbij intensief gewerkt wordt aan een (goede) ademhaling, beweging en expressie. Verschillende vormen van deze therapie zijn onder meer:

• neo-reichiaanse therapie
• postural integration
• bio-energetische analyse
• haptonomie

Neo-reichiaanse therapie

Uitgangspunt bij deze methode is dat elke emotie op het lichaam een uitwerking heeft. Negatieve emoties in de vorm van blokkades houden het vrijelijk stromen van de levensenergie tegen. Deswege wordt getracht de cliënt door middel van bijvoorbeeld meditatie en massage zijn emoties te laten ervaren en te laten uiten en om ruimte te verschaffen aan nieuwe goede ervaringen.

Postural integration

Bij deze behandeling wordt een verstarde lichaamshouding als uitgangspunt genomen. Middels therapeutische aanraking (massage) wordt getracht de houding van het lichaam te corrigeren. Zulks geschiedt door verstijfd en daardoor verkort bindweefsel dat rond de spieren en botten ligt te stimuleren, waardoor de spieren de weg kunnen vrijmaken voor een betere houding. Daardoor krijgt tevens het zelfbewustzijn een opkikker. Een en ander wordt veelal gecombineerd met therapeutische gesprekken

Bio-energetische analyse

Volgens de bio-energetica kunnen negatieve levenservaringen als spanningen in de vorm van een verhoogde spierspanning worden opgeslagen, waardoor uiteindelijk klachten zoals nek- en rugpijn optreden. Het doel van deze behandeling is het creëren van een vloeiende energiestroom, hetgeen bereikt kan worden door aandacht voor een goede ademhaling, stretchen, massage, aarden en dans. Ook correctie van de lichaamshouding is van belang.

Haptonomie

Centraal in deze behandeling staan de gevoelsbeleving en de manier waarop de cliënt omgaat met zichzelf en anderen. Middels lichamelijke aanraking worden lichamelijke en psychische klachten behandeld.

Groepstherapie

Hierbij vindt voor de behandeling de interactie plaats tussen een cliënt en 8 - 12 andere groepsleden. In deze context kan een ieder van een bepaalde selecte groep profiteren van de kennis en ervaring van de andere groepsleden. Bovendien kan een deelnemer alsdan leren om voor zichzelf op te komen en kunnen sociale vaardigheden verder ontwikkeld te worden. In eerste instantie is de groep zeer aangewezen op de psychotherapeut, die de kaders schept en daarbij een sturende rol heeft. Door groeiende intimiteit en vertrouwen zal een groep zich ontwikkelen in de richting van meer zelf verantwoordelijkheid, waarbinnen de individuele groepsleden kunnen aan hun specifieke doelen.

Relatie- en gezinstherapie

Deze vormen van therapie worden ook systeemtherapie genoemd, omdat ze de nadruk leggen op het sociale systeem van de cliënt. Individuele klachten worden bezien in relatie tot het gezin waartoe de cliënt behoort. De sessies van een cliënt worden dan ook veelal bijgewoond door ouders en/of kinderen, opdat de gedragstherapeut meer inzicht kan verkrijgen hoe bepaalde klachten zijn ontstaan. Daarbij kan bijvoorbeeld EFT (emotionally focused therapy) wat zich op hechtingspatronen richt ingezet worden.