Maculaoedeem: Zwelling door vochtophoping in de gele vlek

Maculaoedeem is een zwelling of verdikking door vochtophoping in de gele vlek (macula). De macula is het deel van het oog dat verantwoordelijk is voor het centrale gezichtsvermogen. De macula zorgt voor het scherptezicht, waardoor iemand in staat is om bijvoorbeeld te lezen, te naaien of een gezicht te herkennen. Talrijke behandelingsmethodes zijn beschikbaar. Soms verdwijnt maculaoedeem vanzelf, maar soms blijft dit langer aanhouden en zorgt dit voor een aanzienlijk visusverlies.

• Oorzaken maculaoedeem
• Soorten
• Symptomen: Zwelling door vochtophoping in de gele vlek
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Progressie oogaandoening
• Complicaties zwelling in het oog
• Preventie van maculaoedeem

Oorzaken maculaoedeem

Maculaoedeem ontstaat wanneer de bloedvaten in het netvlies vocht beginnen te lekken. De macula functioneert niet goed wanneer deze opgezwollen is. Het visusverlies kan variëren van mild tot ernstig, maar in veel gevallen blijft het perifere zicht intact. Maculaoedeem is vaak een complicatie van diabetische retinopathie (netvliesaandoening als gevolg van suikerziekte). Het is de meest voorkomende vorm van gezichtsverlies bij diabetici, vooral als het onbehandeld blijft.

Er zijn vele oorzaken van maculaoedeem. Het is vaak geassocieerd met diabetes mellitus, waarbij beschadigde bloedvaten in de retina beginnen te lekken met inbegrip van kleine hoeveelheden bloed. Deze lekken doen de macula opzwellen.

Bij 1 tot 3% van de patiënten die een staaroperatie hebben gehad, ontwikkelt maculaoedeem als gevolg van steeds geïrriteerde bloedvaten en lekkend vocht. Maculaoedeem dat zich presenteert na een cataractoperatie heet 'cystoïd maculaoedeem (CME)'.

Andere oorzaken van maculaoedeem zijn bijwerkingen van bepaalde medicijnen, leeftijdsgebonden maculadegeneratie, bloedvatafsluitingen, sommige genetische aandoeningen, zoals retinoschisis of retinitis pigmentosa, uveïtis, …

Soorten

Maculaoedeem heeft drie subtypen, afhankelijk van de onderliggende pathofysiologie en structurele wijzigingen.

Cystoïd maculaoedeem (CMO)

Cystoïd maculaoedeem (CMO) kenmerkt zich door vochtophoping in cysteachtige ruimten in de buitenste plexiforme laag van de macula. Deze aandoening is een eindpunt voor veel oogaandoeningen. Cataractpatiënten die na een operatie maculaoedeem ontwikkelen, ontwikkelen soms dit soort maculaoedeem.

Diabetisch maculaoedeem (DMO)

Lekkende maculahaarvaten zijn de oorzaak van diabetisch maculaoedeem (DMO). Diabetisch maculaoedeem is een complicatie van diabetes veroorzaakt door vochtophoping in de macula, of het centrale gedeelte van het oog. De macula is gevuld met kegeltjes, de zenuwcellen die verantwoordelijk zijn voor het detecteren van licht. Wanneer de macula zich vult met vocht, functioneren de kegeltjes niet meer goed, waardoor de patiënt mogelijk erg wazig gaat zien (wazig gezichtsvermogen). Diabetisch maculaoedeem treft tot 30% van de patiënten die al 20 jaar of langer aan diabetes lijden. Indien onbehandeld, ervaren 20 tot 30% van de patiënten matig tot ernstig visusverlies. DMO leidt soms tot CMO.

Maculaoedeem gepaard met leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD)

Maculaoedeem gepaard met leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD) resulteert mogelijk in CMO.

Symptomen: Zwelling door vochtophoping in de gele vlek

Maculaoedeem is vaak pijnloos en vertoont weinig symptomen wanneer het zich ontwikkelt. Wanneer symptomen zich voordoen, lekken de bloedvaten in het oog meestal. Een patiënt met maculaoedeem ziet wazig of vervormd (metamorfopsie). De kleuren lijken "vaag" of gewijzigd. Zelfs blauw-gele kleurenblindheid is mogelijk. Mogelijk ziet de patiënt dubbel. Hij heeft last van een scotoom (zwarte vlek) in zijn gezichtsveld, heeft een verminderde gezichtsscherpte en/of heeft een verminderde contrastgevoeligheid, wat te testen valt met een contrastgevoeligheidstest.

Voor het bepalen van de ernst van maculaoedeem houdt de oogarts rekening met de volgende zaken:

• Aanwezigheid of afwezigheid van glasvochttractie
• Betrokkenheid van de centrale fovea (gele vlek)
• Bewijs van wijziging van de bloedretinabarrière (BRB) en intraretinale cysten (abnormaal gevormde holten in het lichaam). Meer hierover is te vinden op de site van Oogartsen.nl
• Chroniciteit (medische term voor "de tijd verstreken sinds de initiële diagnose")
• De omvang van het oedeem
• De spreiding in het maculagebied (dwz centraal versus diffuus)
• Symptomen van ischemie (tekort aan zuurstof en voedingsstoffen in bloedvat)
• Toename van de retinadikte en cysten in de retina

Diagnose en onderzoeken

Tijdens een uitgebreid oogonderzoek krijgt de patiënt pupil verwijdende oogdruppels toegediend. De oogarts onderzoekt vervolgens het netvlies door middel van de spleetlamp met een oftalmoscopie.

Omdat maculaoedeem optreedt in de lagen van het netvliesweefsel, voert de oogarts wellicht een paar onderzoeken uit. Fluoresceïneangiografiebeelden geven eventuele bloedvatlekken en de grootte van deze lekkage weer. Een OCT-scan gebruikt een speciale camera om het netvlies te fotograferen. Het toestel meet de dikte van het netvlies en detecteert zwelling en vocht. Fundusfoto’s geven de oogarts verder een idee over de veranderingen van het netvlies op langere termijn. Dankzij deze onderzoeken stelt de oogarts de diagnose en/of volgt hij de aandoening mee op.

Behandeling

Als de patiënt symptomen vertoont van maculaoedeem, moet hij onmiddellijk een oogarts raadplegen. Indien dit onbehandeld blijft, leidt maculaoedeem tot een ernstig verlies van het gezichtsvermogen. Vaak stelt de oogarts een laserbehandeling voor om de zwelling van de macula te verminderen. Met deze vorm van laserchirurgie behandelt de oogarts vele kleine lekkagegebieden rond de macula. Hij stabiliseert hiermee het gezichtsvermogen doordat de lekkende bloedvaten niet interfereren met de goede werking van de macula. In sommige gevallen is een verbetering van het gezichtsvermogen mogelijk. Soms moet een patiënt meerdere focale laserbehandelingen ondergaan om het lekkende vocht onder controle te houden. Meestal behandelt de oogarts slechts één oog tegelijkertijd en gebeurt de behandeling van een eventueel volgend oog pas enkele weken later.

Soms krijgt de patiënt injectietherapie via vasculaire endotheliale groeifactor-remmers (VEGF) om diabetisch maculaoedeem te behandelen. Hierbij krijgt de patiënt eerst oog verdovende oogdruppels, waarna de oogarts een kleine naald inbrengt in het oog om de medicatie tot bij de retina te brengen. Deze intravitreale injectie met Avastin of Lucentis helpt tegen maculadegeneratie. Abnormale bloedvaten groeien dan niet meer, waardoor de lekkage afgeremd is. Hierdoor vertraagt de achteruitgang van het gezichtsvermogen.

Diabetici laten regelmatig de bloedsuikerspiegel en bloeddruk controleren om maculaoedeem te behandelen.

Soms zijn niet-steroïde anti-inflammatoire oogdruppels (NSAID's) gedurende enkele maanden aangewezen. Indien deze niet helpen, krijgt de patiënt steroïde druppels voorgeschreven. Soms helpen krachtigere steroïdinjecties rondom of zelfs in het oog. In zeldzame gevallen is een vitrectomie (chirurgisch verwijderen van het glasvocht) of een lensvervanging nodig.

Progressie oogaandoening

Cystoïd maculaoedeem herstelt zich soms spontaan pas binnen drie tot vier maanden. In ernstige gevallen of bij chronische maculaoedeem kan dit mogelijk leiden tot permanent visusverlies. Bij diabetisch maculaoedeem herstelt het gezichtsvermogen zelden volledig en zorgt de behandeling ervoor dat het gezichtsvermogen niet verder achteruitgaat. Bij leeftijdsgebonden maculadegeneratie gaat het gezichtsvermogen in veel gevallen achteruit, zelfs met behandeling. Dit verlies is vaak onomkeerbaar en gebeurt soms plots en erg snel. Normaal gezien blijft het perifere zicht intact en verdwijnt de visus nooit helemaal.

Complicaties zwelling in het oog

Soms resulteert de zwelling in het oog in glaucoom, een verhoogde oogdruk. In dergelijke gevallen krijgt de patiënt een tonometrie en gonioscopie om de diagnose te stellen. Daarna neemt de patiënt oogdruppels, die hij via correcte oogdruppelrichtlijnen gebruikt. Helpt dit niet, dan overweegt de arts wellicht een ooglaserbehandeling, trabeculectomie of een drainage-implant.

Preventie van maculaoedeem

Het voorkomen van maculaoedeem richt zich voornamelijk op het beheersen van de risicofactoren. Voor diabetici is strikte controle van de bloedsuikerspiegel cruciaal om het risico op maculaoedeem te verminderen. Regelmatige oogonderzoeken zijn essentieel voor vroege detectie en behandeling van eventuele afwijkingen.

Daarnaast kunnen gezonde levensstijlkeuzes bijdragen aan het verminderen van het risico op maculaoedeem, zoals het volgen van een uitgebalanceerd dieet, regelmatige lichaamsbeweging en het vermijden van roken.

Lees verder

• Maculadegeneratie: Luteïneverrijkte eieren remmen oogziekte
• Maculadegeneratie: Stamceltherapie, netvliesprothese etc
• Maculapucker: Littekenweefsel op netvlies met vervormd zien
• Maculadystrofie: Verminderd centraal gezichtsvermogen
• Maculagat: Verlies van centrale gezichtsvermogen in het oog