Maculadystrofie: Verminderd centraal gezichtsvermogen

Maculadystrofie is een zeldzame oogaandoening waarbij door genetische veranderingen schade ontstaat aan de macula, het centraal deel van het netvlies. De patiënt heeft hierdoor een wazig zicht in het centraal gezichtsvermogen maar ook andere oogproblemen komen voor. Diverse specifieke oogonderzoeken zijn nodig voor het diagnosticeren van de oogziekte en het type van deze oogafwijking. De prognose is variabel aangezien sommige vormen van het oogprobleem slechts mild progressief zijn terwijl andere oogziekten wel leiden tot juridische blindheid bij de patiënt. Een effectief bewezen behandeling bestaat niet anno oktober 2020 voor maculadystrofie.

• Terminologie van oogziekte
• Epidemiologie
• Leeftijdsdistributie
• Geografische verschillen
• Geslachtsverdeling
• Mechanisme
• Genetische oorzaken
• Cellulaire processen
• Pathofysiologische progressie
• Oorzaken: Schade aan macula
• Risicofactoren
• Genetische aanleg
• Leefstijl en omgeving
• Oculaire comorbiditeiten
• Risicogroepen
• Familiale clusters
• Consanguïne populaties
• Ouderen
• Typen maculadystrofie
• North Carolina maculadystrofie
• Vitelliforme maculadystrofie (VTM)
• Ziekte van Stargardt
• Andere soorten
• Symptomen: Verminderd centraal gezichtsvermogen
• Alarmsymptomen
• Visusveranderingen
• Kleurwaarnemingsproblemen
• Vervormd zicht
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van oogaandoening
• Prognose van oogafwijking
• Langetermijnvisus
• Behandeluitkomsten
• Levenskwaliteit
• Complicaties
• Preventie
• Genetisch advies
• Oogbescherming
• Voedingsaanpassingen

Terminologie van oogziekte

De zeldzame oogafwijking maculadystrofie is niet hetzelfde als de vaak voorkomende oogziekte maculadegeneratie. Maculadegeneratie is het gevolg van een verslechtering van het netvlies en macula door de ouderdom, roken of andere risicofactoren voor maculadegeneratie. Maculadystrofie gekoppeld aan genetische mutaties (veranderingen) die zonder aanwijsbare reden netvliescellen gaan afbreken. Sommige vormen van maculadystrofie verschijnen in de kindertijd, terwijl andere vormen verschijnen op volwassen leeftijd.

Epidemiologie

Maculadystrofie is een zeldzame oogziekte die voornamelijk voorkomt bij specifieke genetische predisposities. Hoewel exacte cijfers variëren afhankelijk van de regio en de onderzochte populatie, wordt aangenomen dat de prevalentie van maculadystrofie wereldwijd laag is. Deze aandoening treft voornamelijk volwassen patiënten, maar kan ook in de vroege adolescentie optreden, afhankelijk van de specifieke genetische variant. Onderliggende genetische mutaties, zoals die in het BEST1-gen of PRPH2-gen, worden geassocieerd met een verhoogd risico. Populaties met een hogere frequentie van consanguïne huwelijken hebben mogelijk een verhoogde prevalentie van de aandoening.

Leeftijdsdistributie

Maculadystrofie manifesteert zich vaak op middelbare leeftijd, hoewel er varianten zijn die zich al op jongere leeftijd voordoen. Leeftijdsgebonden veranderingen in de ogen kunnen de progressie van symptomen versnellen bij oudere patiënten.

Geografische verschillen

De prevalentie van maculadystrofie varieert wereldwijd, met hogere meldingen in gebieden met goed toegankelijke genetische screeningsprogramma’s. Regio’s waar consanguïne relaties vaker voorkomen, zoals delen van Zuid-Azië en het Midden-Oosten, rapporteren een hogere incidentie.

Geslachtsverdeling

Er zijn geen significante verschillen in de prevalentie van maculadystrofie tussen mannen en vrouwen, hoewel sommige studies suggereren dat hormonale factoren mogelijk invloed hebben op de ernst en progressie van de aandoening.

Mechanisme

Maculadystrofie wordt veroorzaakt door genetische mutaties die leiden tot dysfunctie van het netvlies, met name in de macula. De macula is verantwoordelijk voor scherp zicht en kleurenwaarneming. Bij maculadystrofie raken specifieke eiwitten of structuren in het netvlies beschadigd, wat resulteert in progressief verlies van visuele functies.

Genetische oorzaken

Mutaties in genen zoals BEST1, PRPH2, en ABCA4 zijn veelvoorkomende oorzaken van maculadystrofie. Deze genen coderen voor eiwitten die essentieel zijn voor het onderhoud van het netvlies. Dysfunctie van deze eiwitten leidt tot ophoping van afvalstoffen en degeneratie van retinale cellen.

Cellulaire processen

Het primaire mechanisme van schade bij maculadystrofie omvat de ophoping van lipofuscine in het retinale pigmentepitheel. Deze ophoping belemmert de normale functie van fotoreceptoren, wat resulteert in visusverlies.

Pathofysiologische progressie

De progressie van maculadystrofie begint vaak met subtiele veranderingen in het zicht, zoals vervaging of moeilijkheden bij het lezen. Naarmate de ziekte voortschrijdt, treden ernstigere symptomen op, waaronder centrale scotomen en kleurverlies.

Oorzaken: Schade aan macula

De macula is het centraal gebied van het netvlies. Dit bevat de hoogste concentratie van lichtgevoelige cellen (fotoreceptoren) die verantwoordelijk zijn voor het centraal gezichtsvermogen en de kleurwaarneming. Genetische mutaties (wijzigingen) veroorzaken maculadystrofie. De mutatie zorgt ervoor dat netvliescellen worden afgebroken. Hierdoor is de functie van de macula aangetast en gaat deze langzaam achteruit. Wanneer de macula beschadigd is of littekens heeft door maculadystrofie, is het centraal gezichtsvermogen getroffen. Een veel voorkomende vorm van maculadystrofie is de ziekte van Stargardt die vaak ontstaat in de kindertijd.

Risicofactoren

Er zijn diverse risicofactoren geassocieerd met maculadystrofie. Deze kunnen worden onderverdeeld in genetische en omgevingsfactoren.

Genetische aanleg

Patiënten met een familiegeschiedenis van maculadystrofie lopen een aanzienlijk hoger risico. Specifieke genetische mutaties verhogen de kans op het ontwikkelen van de aandoening.

Leefstijl en omgeving

Hoewel genetica de belangrijkste risicofactor is, kunnen omgevingsfactoren zoals langdurige blootstelling aan fel licht en een onevenwichtig voedingspatroon de progressie van de ziekte verergeren.

Oculaire comorbiditeiten

Patiënten met andere netvliesaandoeningen, zoals retinitis pigmentosa, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van maculadystrofie.

Risicogroepen

Bepaalde groepen lopen een verhoogd risico op maculadystrofie, voornamelijk als gevolg van genetische en demografische factoren.

Familiale clusters

Personen met een sterke familiegeschiedenis van oogaandoeningen, met name degeneratieve netvliesaandoeningen, hebben een verhoogd risico.

Consanguïne populaties

In populaties waar consanguïne relaties vaker voorkomen, is de incidentie van maculadystrofie hoger, waarschijnlijk door een verhoogde prevalentie van recessieve genetische mutaties.

Ouderen

Hoewel maculadystrofie geen typische leeftijdsgebonden aandoening is, hebben oudere patiënten een hoger risico op ernstigere symptomen en snellere progressie.

Typen maculadystrofie

Vele vormen van maculadystrofie zijn geïdentificeerd.

North Carolina maculadystrofie

Deze uiterst zeldzame vorm van maculadystrofie kenmerkt zich door een zeer specifieke genetische marker. De ziekte is voor het eerst beschreven bij familieleden uit North-Carolina die deze erfelijke vorm van maculadystrofie hadden. De oogziekte komt echter wereldwijd voor.

Vitelliforme maculadystrofie (VTM)

Bij vitelliforme maculadystrofie is een groot, geel ovaal letsel in de vorm van een eidooier in het midden van de macula aanwezig. Veel genetische mutaties van deze vorm van maculadystrofie zijn geïdentificeerd, zoals de ziekte van Best, die vooral kinderen en jongeren treft. Ook volwassenen lijden mogelijk aan een vorm van vitelliforme dystrofie, waarbij de maculaletsels variëren in grootte en vorm.

Ziekte van Stargardt

De ziekte van Stargardt is het meest voorkomende type maculadystrofie, dat zich meestal presenteert in de kindertijd. Fundus flavimaculatus, een vorm van de ziekte van Stargardt, is meestal aanwezig bij volwassenen. De ziekte van Stargardt kenmerkt zich door de vorming van gepigmenteerde afvalcellen in het netvlies.

Andere soorten

Andere soorten maculadystrofie veroorzaken een specifieke degeneratie (afsterven) van de kegeltjes in het oog. De kegeltjes zijn verantwoordelijk voor het kleurenzien en zijn het meest geconcentreerd in het maculagebied van het netvlies.

Symptomen: Verminderd centraal gezichtsvermogen

Het centraal gezichtsvermogen verslechtert. Dit is het gebied dat de patiënt ziet als hij recht voor zich uitkijkt. De patiënt heeft een verminderde gezichtsscherpte in het centraal zicht. Autorijden, lezen, gezichten herkennen en andere activiteiten waarbij de patiënt het centraal gezichtsvermogen nodig heeft, lukken door het wazige gezichtsvermogen niet meer goed. Het gezichtsvermogen geraakt mogelijk ook vervormd (vervormd gezichtsvermogen). Daarnaast heeft de patiënt mogelijk een slecht kleurenzicht en een hekel aan fel licht (fotofobie).

Alarmsymptomen

Vroege herkenning van symptomen is essentieel voor een tijdige diagnose en behandeling van maculadystrofie.

Visusveranderingen

Patiënten melden vaak een geleidelijke afname van de gezichtsscherpte, met name bij activiteiten zoals lezen of autorijden. Centrale scotomen kunnen ook voorkomen.

Kleurwaarnemingsproblemen

Een verminderd vermogen om kleuren waar te nemen of onderscheid te maken tussen vergelijkbare tinten kan een vroeg teken zijn van maculadystrofie.

Vervormd zicht

Patiënten beschrijven vaak een fenomeen waarbij rechte lijnen golvend of vervormd lijken, een symptoom dat bekend staat als metamorfopsie.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
De oogarts voert een grondig oogonderzoek uit waarbij hij de gezichtsscherpte meet, de oogdruk meet (tonometrie), de reactie van de pupillen test op licht en de achterkant van de ogen bekijkt (oftalmoscopie). Vervolgens bestelt hij speciale oogonderzoeken die geen deel uitmaken van een standaard oogheelkundig onderzoek om de diagnose te kunnen bevestigen.

Fluoresceïneangiografie
Een fluoresceïneangiografie onthult bijvoorbeeld netvliesschade als gevolg van maculadystrofie. Dit onderzoek brengt namelijk de bloedvaten van het netvlies in beeld.

OCT-scan
Verder is een optische coherentietomografie (OCT-scan) nodig. Hiermee is het mogelijk om het oogweefsel te analyseren. Wanneer oogweefsels verslechteren, komt afvalmateriaal (lipofuscine) terecht in het retinale pigmentepitheel (RPE). Dit geelbruin pigment (lipofuscine) is opspoorbaar via een OCT-scan.

ERG-onderzoek
Een elektroretinografische test (ERG-onderzoek) is een ander beeldvormend onderzoek waarbij de oogarts een elektrode op het buitenste, heldere oppervlak (hoornvlies) van het oog plaatst om de reactie van de lichtgevoelige cellen in het netvlies op licht te meten.

Genetisch onderzoek
Verder is een genetisch onderzoek nuttig om te bepalen welk type maculadystrofie de patiënt heeft en ook of de oogafwijking door te geven is aan kinderen en nakomelingen.

Differentiële diagnose
Het is voor de oogarts soms moeilijk om erfelijke maculadystrofie te onderscheiden van gewone maculadegeneratie omdat de symptomen gelijkaardig zijn (een verminderde gezichtsscherpte en het verlies van het centraal gezichtsvermogen).

Behandeling van oogaandoening

Een effectief bewezen behandeling voor maculadystrofie is niet voorhanden (oktober 2020). Gentherapie is veelbelovend voor de behandeling van deze oogziekte en andere soorten genetische ziekten. Diverse hulpmiddelen en aanpassingen zijn beschikbaar voor patiënten met een verminderd of afwezig gezichtsvermogen, zoals hulpmiddelen om te lezen of mobiliteitshulpmiddelen. Een hoed met een brede rand of een speciale zonnebril zijn nuttig voor patiënten met lichtschuwheid.

Prognose van oogafwijking

Maculadystrofie is een progressieve aandoening waarvan de prognose varieert afhankelijk van de genetische subtype en de tijdige diagnose en behandeling.

Langetermijnvisus

Hoewel maculadystrofie meestal niet leidt tot volledige blindheid, kan het een significante impact hebben op het centrale zicht, waardoor dagelijkse activiteiten zoals lezen en autorijden moeilijk worden.

Behandeluitkomsten

De effectiviteit van behandelingen, zoals gentherapie of ondersteunende hulpmiddelen, varieert, maar vroege interventie biedt vaak betere resultaten.

Levenskwaliteit

De progressie van maculadystrofie kan een aanzienlijke impact hebben op de levenskwaliteit van patiënten, vooral bij activiteiten die afhankelijk zijn van scherp zicht.

Complicaties

Complicaties van maculadystrofie kunnen bestaan uit ernstige visuele beperkingen en verminderde kwaliteit van leven. Het kan ook leiden tot problemen met dagelijkse activiteiten zoals lezen en autorijden. Behandeling kan bijwerkingen met zich meebrengen zoals tijdelijke irritatie van de ogen door medicatie of therapieën.

Preventie

Hoewel genetische aandoeningen zoals maculadystrofie moeilijk volledig te voorkomen zijn, kunnen bepaalde maatregelen helpen om de progressie te vertragen of de symptomen te verminderen.

Genetisch advies

Voor families met een geschiedenis van maculadystrofie kan genetisch advies nuttig zijn om het risico bij toekomstige generaties te beoordelen.

Oogbescherming

Het dragen van een zonnebril met UV-bescherming kan helpen om schade door zonlicht te minimaliseren, wat de progressie van maculadystrofie mogelijk vertraagt.

Voedingsaanpassingen

Een evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan antioxidanten, zoals luteïne en zeaxanthine, kan bijdragen aan de gezondheid van het netvlies en de progressie van maculadystrofie vertragen.

Lees verder

• Vitelliforme maculadystrofie (Ziekte van Best): Oogziekte
• Ziekte van Stargardt: Oogziekte (vorm van maculadegeneratie)