Maculagat: Verlies van centrale gezichtsvermogen in het oog

Een maculagat is een kleine opening in de macula, het deel van het oog dat verantwoordelijk is voor het centrale gezichtsvermogen en het waarnemen van fijne details, zoals bij het lezen. De macula bevindt zich in het midden van het netvlies, het lichtgevoelige weefsel aan de achterkant van het oog. Door deze aandoening verliest de patiënt geleidelijk het centrale gezichtsvermogen. De behandeling kan bestaan uit injecties en soms een operatie (vitrectomie) om het maculagat te sluiten. De prognose varieert en hangt vooral af van hoe snel de behandeling wordt gestart na de diagnose. Zonder behandeling kan het gezichtsvermogen aanzienlijk verslechteren.

• Terminologie oogziekte
• Epidemiologie oogafwijking
• Mechanisme
• Fysiopathologie van maculagat
• Oorzaken en Triggers
• Oorzaken en risicofactoren van een maculagat
• Risicofactoren
• Leeftijd
• Geslacht
• Oogchirurgie
• Risicogroepen
• Ouderen
• Patiënten met diabetes
• Symptomen: Wazig en vervormd gezichtsvermogen
• Alarmsymptomen
• Wazig of vervormd zicht
• Minder scherpe detailwaarneming
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Injectie en vitrectomie
• Prognose: Herstel van gezichtsvermogen
• Complicaties van behandeling
• Preventie van een maculagat
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met maculagat
• Zorg voor regelmatige oogcontrole
• Pas je omgeving aan voor visuele ondersteuning
• Vermijd overbelasting van je ogen
• Let op symptomen van verslechtering
• Pas je lees- en kijkgewoonten aan
• Maak gebruik van hulpmiddelen en technologie
• Zorg voor een gezonde levensstijl
• Overweeg chirurgische ingrepen bij ernstige gevallen
• Zoek ondersteuning bij visuele beperkingen
• Misvattingen rond maculagat
• Een maculagat leidt altijd tot volledige blindheid
• Een maculagat geneest vanzelf zonder behandeling
• Een maculagat wordt veroorzaakt door overbelasting van de ogen
• Een maculagat kan met een bril gecorrigeerd worden
• Een maculagat doet pijn
• Na een operatie herstelt het zicht meteen volledig

Terminologie oogziekte

Een maculagat is niet hetzelfde als maculadegeneratie, hoewel hetzelfde deel van het oog is aangetast. Leeftijdsgebonden maculadegeneratie beschadigt de macula, wat ook leidt tot verlies van het centrale gezichtsvermogen. Factoren zoals veroudering, roken, en een familiegeschiedenis van de aandoening verhogen het risico op maculadegeneratie.

Epidemiologie oogafwijking

Wereldwijd komt een maculagat voor bij 0,8 tot 1,7 op de 1.000 mensen. De jaarlijkse incidentie wordt geschat op 8 per 100.000 personen. De aandoening treft vooral mensen tussen de 60 en 80 jaar, met een piekincidentie in het zevende decennium. In zeldzame gevallen komt het ook voor bij kinderen, meestal als gevolg van een oogtrauma. Vrouwen worden twee keer zo vaak getroffen als mannen. Er is geen raciale voorkeur bekend voor deze aandoening.

Mechanisme

Het mechanisme van maculagat verwijst naar de processen die leiden tot de ontwikkeling van een scheur in de macula, het centrale gedeelte van het netvlies. Deze aandoening komt vaak voor bij ouderen, maar kan ook optreden bij mensen met andere risicofactoren.

Fysiopathologie van maculagat

De macula is verantwoordelijk voor het centrale zicht en bevat een dichte concentratie fotoreceptorcellen. Wanneer er een gat in de macula ontstaat, kunnen de fotoreceptoren niet goed functioneren, wat resulteert in wazig zicht of verlies van centraal zicht. Dit kan ontstaan door veroudering van het oog, verwondingen, of aandoeningen zoals diabetische retinopathie.

Oorzaken en Triggers

De meeste gevallen van maculagat zijn idiopathisch, wat betekent dat er geen duidelijke oorzaak is. Echter, factoren zoals glasvochtloslating, trauma, of oogchirurgie kunnen bijdragen aan het ontstaan van een maculagat. Het glasvocht trekt zich terug van het netvlies, wat druk op de macula kan uitoefenen en een gat kan veroorzaken.

Oorzaken en risicofactoren van een maculagat

De precieze oorzaak van een maculagat is vaak onbekend. Bij 90% van de patiënten ontstaat het spontaan. Een belangrijke risicofactor is vitreomaculaire tractie, een aandoening waarbij het glasvocht aan het netvlies trekt. Andere aandoeningen die het risico op een maculagat kunnen verhogen, zijn:

• Bijziendheid (myopie)
• Diabetische retinopathie (netvliesaandoening door suikerziekte)
• Maculapucker (littekenweefsel op het netvlies dat wazig en vervormd zicht veroorzaakt)
• Ooginfecties
• Oogtrauma
• Maculaoedeem (vochtophoping in de macula)
• Netvliesloslating
• Verziendheid (hypermetropie)
• Vitelliforme maculadystrofie (de ziekte van Best)

Risicofactoren

Verschillende risicofactoren kunnen de kans op het ontwikkelen van een maculagat vergroten. Het begrijpen van deze factoren is essentieel voor vroegtijdige detectie en behandeling.

Leeftijd

Maculagat komt vaker voor bij ouderen, vooral na de leeftijd van 60 jaar. Dit wordt toegeschreven aan de veroudering van het glasvocht en de macula zelf.

Geslacht

Vrouwen hebben een hoger risico om maculagat te ontwikkelen dan mannen, mogelijk door hormonale factoren die het netvlies beïnvloeden.

Oogchirurgie

Patiënten die oogoperaties hebben ondergaan, zoals cataractchirurgie, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van maculagat.

Risicogroepen

Bepaalde groepen patiënten lopen een hoger risico op het ontwikkelen van maculagat. Het is belangrijk om te weten wie deze risicogroepen zijn, zodat tijdige diagnose en behandeling mogelijk zijn.

Ouderen

Zoals eerder genoemd, zijn ouderen de meest getroffen groep. Het risico neemt toe met de leeftijd, vooral na de 60 jaar.

Patiënten met diabetes

Diabetische retinopathie kan het risico op maculagat verhogen, doordat het netvlies en het glasvocht onderhevig zijn aan schade door langdurige hoge bloedsuikerspiegels.

Symptomen: Wazig en vervormd gezichtsvermogen

Een maculagat ontstaat meestal in één oog. Slechts 10% van de gevallen treft beide ogen (bilateraal). In een vroeg stadium veroorzaakt een maculagat wazig en vervormd gezichtsvermogen (metamorfopsie), waarbij rechte lijnen golvend of krom lijken. De patiënt kan moeite hebben met het lezen van kleine letters, en in een later stadium kan er een kleine zwarte vlek of "ontbrekende stip" in het midden van het gezichtsveld verschijnen. Dit leidt echter niet tot volledig verlies van het gezichtsvermogen, en de aandoening gaat niet gepaard met pijn.

Alarmsymptomen

Het tijdig herkennen van alarmsymptomen kan helpen om de voortgang van maculagat te beperken en de patiënt zo snel mogelijk behandeling te bieden.

Wazig of vervormd zicht

Een van de eerste symptomen van maculagat is wazig of vervormd centraal zicht. Dit kan geleidelijk toenemen en het zicht verder aantasten.

Minder scherpe detailwaarneming

Patiënten kunnen merken dat het moeilijker wordt om fijne details te zien, zoals tekst lezen of gezichten herkennen.

Diagnose en onderzoeken

Oogheelkundig onderzoek
Een snelle diagnose is essentieel. De patiënt moet bij de eerste symptomen direct een oogarts raadplegen. De oogarts voert een standaard oogonderzoek uit, waarbij hij de voor- en achterkant van het oog bekijkt met een oogspiegel (oftalmoscopie).

Diagnostische onderzoeken
Aanvullende onderzoeken kunnen bestaan uit fluorescentieangiografie, waarmee de bloedvaten in het netvlies worden onderzocht, en een OCT-scan (Optical Coherence Tomography), waarmee de dikte van het netvlies wordt gemeten en vochtophopingen en zwellingen in het netvlies kunnen worden opgespoord.

Differentiële diagnose
Vitreomaculaire tractie, cystoïd maculaoedeem, subfoveale drusen van de oogzenuw, centrale sereuze chorioretinopathie, en vitelliforme maculadystrofie kunnen qua symptomen sterk lijken op een maculagat en moeten in de differentiële diagnose worden overwogen.

Behandeling: Injectie en vitrectomie

Een maculagat sluit en geneest meestal niet spontaan. Een mogelijke behandeling is een injectie met ocriplasmine (ooginjectie), vooral bij maculagaten veroorzaakt door vitreomaculaire tractie. Deze injectie helpt het glasvocht los te maken van het netvlies en het maculagat te sluiten. De injectie zelf duurt slechts enkele seconden en wordt uitgevoerd onder plaatselijke verdoving via oogdruppels of een injectie, zodat de patiënt geen pijn voelt. Daarnaast worden de pupillen verwijd met speciale oogdruppels, bekend als mydriatica.

Wanneer de injectie niet effectief is, kan een vitrectomie nodig zijn. Dit is een chirurgische ingreep waarbij het glasvocht wordt verwijderd om het gat te dichten. Soms is een tweede operatie nodig als de eerste niet succesvol is.

Prognose: Herstel van gezichtsvermogen

Het gezichtsvermogen herstelt zich meestal niet volledig, maar de gezichtsscherpte verbetert vaak na behandeling. Snelle behandeling binnen enkele maanden na het ontstaan van het maculagat leidt tot betere resultaten. Zonder behandeling verliest de patiënt geleidelijk het centrale gezichtsvermogen. Na ongeveer een jaar kan de patiënt zelfs niet meer in staat zijn om de grootste letters op een oogkaart te lezen. Normaal blijft het perifere gezichtsvermogen behouden, hoewel heel zelden een maculagat in het andere oog kan ontstaan. Regelmatige oogonderzoeken zijn noodzakelijk om de gezondheid van de ogen te monitoren.

Complicaties van behandeling

De ocriplasmine-injectie kan milde bijwerkingen veroorzaken zoals tijdelijk ongemak, floaters (drijvende vlekjes), flitsende lichten, een verduisterd gezichtsvermogen of een gele tint in het zicht. Ernstigere bijwerkingen kunnen zijn: verlies van gezichtsvermogen, uitbreiding van het maculagat, of netvliesloslating, waarvoor chirurgie nodig kan zijn.

Vitrectomie is vaak succesvol, maar heeft ook risico's. Mogelijke complicaties zijn onder andere een niet-sluitend gat, cataract (staar), netvliesloslating (ablatio retinae), bloedingen in het oog (zeldzaam), wat kan leiden tot blindheid, ooginfecties (zeldzaam), en verhoogde oogdruk (glaucoom). De verhoogde oogdruk verdwijnt meestal binnen enkele dagen na de operatie met behulp van oogdruppels of tabletten. Als de oogzenuwen beschadigd zijn door glaucoom, kan er ook gezichtsverlies optreden.

Preventie van een maculagat

Hoewel een maculagat vaak spontaan ontstaat en moeilijk te voorkomen is, zijn er enkele algemene aanbevelingen die kunnen helpen bij het verminderen van het risico op oogproblemen, waaronder maculagaten:

• Regelmatige oogcontroles: Laat regelmatig een oogonderzoek uitvoeren, vooral als er een familiegeschiedenis is van oogziekten of als er al sprake is van visuele klachten. Vroege detectie van eventuele problemen kan verdere complicaties helpen voorkomen.
• Bescherming van de ogen: Bescherm de ogen tegen letsel door bijvoorbeeld het dragen van een veiligheidsbril bij risicovolle activiteiten, zoals sport of doe-het-zelfwerk, om oogtrauma te voorkomen dat kan leiden tot een maculagat.
• Gezonde levensstijl: Een gezonde levensstijl, inclusief een dieet rijk aan antioxidanten (zoals vitamines C en E, zink en luteïne), kan bijdragen aan het behoud van een goede ooggezondheid. Roken vermijden is ook cruciaal, aangezien roken het risico op verschillende oogziekten, inclusief maculaproblemen, verhoogt.
• Diabetesbeheer: Voor mensen met diabetes is het belangrijk om de bloedsuikerspiegel goed onder controle te houden om het risico op diabetesgerelateerde oogproblemen, zoals diabetische retinopathie, te verminderen, wat op zijn beurt het risico op een maculagat kan verhogen.
• Glasvochtveranderingen monitoren: Mensen die veranderingen in hun gezichtsvermogen ervaren, zoals floaters of lichtflitsen, moeten onmiddellijk een oogarts raadplegen, aangezien dit tekenen kunnen zijn van vitreomaculaire tractie of andere aandoeningen die kunnen leiden tot een maculagat.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met maculagat

Een maculagat is een aandoening waarbij een klein defect ontstaat in de macula, het centrale deel van het netvlies dat verantwoordelijk is voor scherp zien. Het kan leiden tot wazig of vervormd zicht. Met de juiste aanpak kun je je dagelijks leven aanpassen en zo goed mogelijk functioneren. Hier zijn enkele praktische tips voor jou en je omgeving.

Zorg voor regelmatige oogcontrole

Het is belangrijk om regelmatig oogonderzoeken te laten uitvoeren bij een oogarts. Dit helpt om de progressie van het maculagat te volgen en eventuele complicaties, zoals loslating van het netvlies, vroegtijdig te detecteren. Stel geen controleafspraken uit, zelfs niet als je denkt dat je klachten stabiel zijn.

Pas je omgeving aan voor visuele ondersteuning

Maculagaten beïnvloeden het centrale zicht, wat dagelijkse activiteiten zoals lezen of autorijden lastig kan maken. Zorg voor goede verlichting in je huis, vooral in ruimtes waar je veel tijd doorbrengt. Gebruik vergrootglazen of andere visuele hulpmiddelen om fijne details beter te zien. Speciale software en apps kunnen ook helpen bij het vergroten van tekst op schermen.

Vermijd overbelasting van je ogen

Probeer activiteiten die intensief gebruik maken van je zicht, zoals langdurig lezen of werken op een computerscherm, af te wisselen met rustmomenten. Regelmatige pauzes voorkomen vermoeide ogen en helpen je om beter om te gaan met je visuele beperkingen.

Let op symptomen van verslechtering

Bij een maculagat kunnen symptomen zoals toename van vervormd zicht of plotseling verlies van centrale oog-functie wijzen op een progressie. Wees alert op veranderingen in je zicht en neem direct contact op met je oogarts als je iets opmerkt. Snelle interventie kan verdere schade helpen voorkomen.

Pas je lees- en kijkgewoonten aan

Lezen en televisie kijken kunnen uitdagender worden door de centrale visuele beperking. Gebruik grote lettertypes in boeken of op elektronische apparaten. Bij televisie kijken kan het nuttig zijn om dichter bij het scherm te zitten of gebruik te maken van speciale vergrotende brillen.

Maak gebruik van hulpmiddelen en technologie

Er zijn veel hulpmiddelen beschikbaar om je te ondersteunen bij dagelijkse taken. Overweeg het gebruik van een spraakgestuurde assistent om agenda's te beheren of takenlijsten bij te houden. Daarnaast kun je apps gebruiken die tekst voorlezen of navigatie eenvoudiger maken. Een ergotherapeut kan je adviseren over welke hulpmiddelen het beste bij je passen.

Zorg voor een gezonde levensstijl

Een goede ooggezondheid begint met een gezonde levensstijl. Volg een evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan antioxidanten, zoals vitaminen C en E, en omega-3-vetzuren. Deze voedingsstoffen ondersteunen de gezondheid van je oog. Stop met alcohol- en tabaksgebruik, omdat deze factoren de progressie van oogaandoeningen kunnen versnellen.

Overweeg chirurgische ingrepen bij ernstige gevallen

In sommige gevallen kan een vitrectomie, een operatie om het maculagat te sluiten, worden aanbevolen. Overleg met je oogarts over de risico’s en voordelen van deze ingreep. Als een operatie wordt uitgevoerd, volg dan de postoperatieve adviezen nauwgezet op, zoals het behouden van een bepaalde hoofdhouding, om het herstel te bevorderen.

Zoek ondersteuning bij visuele beperkingen

Als je dagelijkse activiteiten uitdagender worden, kun je hulp inschakelen van organisaties die gespecialiseerd zijn in het ondersteunen van blinden en slechtzienden. Zij bieden training, hulpmiddelen en psychologische ondersteuning om je zelfstandigheid te vergroten.

Met deze aanpassingen kun je ondanks een maculagat je dagelijkse activiteiten voortzetten en je kwaliteit van leven verbeteren. Aarzel niet om hulp te zoeken en contact te houden met zorgprofessionals!

Misvattingen rond maculagat

Een maculagat is een aandoening waarbij een opening ontstaat in het centrale deel van het netvlies, de macula. Dit kan leiden tot een geleidelijk verlies van scherpte in het centrale gezichtsveld. Hoewel de aandoening vooral voorkomt bij ouderen, kan ze ook bij jongere mensen optreden. Er bestaan veel misvattingen over de oorzaken, symptomen en behandelmogelijkheden van een maculagat.

Een maculagat leidt altijd tot volledige blindheid

Hoewel een maculagat het centrale zicht aanzienlijk kan aantasten, leidt het zelden tot volledige blindheid. Het perifere zicht blijft meestal intact, waardoor patiënten nog steeds contouren en bewegingen kunnen waarnemen. Dankzij oogbehandelingen kan in veel gevallen een gedeeltelijk of zelfs volledig herstel van het centrale zicht worden bereikt.

Een maculagat geneest vanzelf zonder behandeling

In sommige vroege gevallen kan een maculagat zich spontaan sluiten, maar dit is uitzonderlijk. In de meeste gevallen is een operatie, zoals een vitrectomie, nodig om het gat te dichten en het zicht te verbeteren. Zonder behandeling kan het gat groter worden, wat de gezichtsscherpte verder vermindert.

Een maculagat wordt veroorzaakt door overbelasting van de ogen

Een maculagat ontstaat meestal door natuurlijke veranderingen in het oog, zoals het loslaten van het glasvocht van het netvlies. Dit proces heeft niets te maken met overmatig schermgebruik of intensief lezen. Wel kunnen andere factoren, zoals suikerziekte of netvliesproblemen, de kans op een maculagat vergroten.

Een maculagat kan met een bril gecorrigeerd worden

Een bril helpt niet bij een maculagat, omdat het probleem zich in het netvlies bevindt en niet te maken heeft met de breking van licht door het hoornvlies of de ooglens. Alleen medische interventie, zoals een vitrectomie, kan het zicht verbeteren.

Een maculagat doet pijn

Een maculagat veroorzaakt geen pijn. De aandoening ontwikkelt zich geleidelijk en wordt meestal opgemerkt door een vervorming in het centrale gezichtsveld. Patiënten kunnen rechte lijnen als golvend of gebroken waarnemen, maar er is geen sprake van fysieke pijn.

Na een operatie herstelt het zicht meteen volledig

Hoewel een vitrectomie het maculagat kan sluiten en verdere achteruitgang kan voorkomen, duurt het herstelproces vaak enkele maanden. Het zicht verbetert meestal geleidelijk en kan variëren per patiënt. In sommige gevallen blijft een lichte vervorming of wazigheid aanwezig, afhankelijk van de ernst en de duur van het maculagat vóór de ingreep.

Lees verder

• Vitrectomie: Glasvochtoperatie in het oog
• Gezichtsvelduitval en gezichtsvelddefect: Soorten onderzoek
• Fluorescentieangiografie (onderzoek bloedvaten netvlies)
• OCT-onderzoek: Oogonderzoek - Netvliesscan
• Maculaoedeem: Zwelling door vochtophoping in de gele vlek