Maculapucker: Littekenweefsel op netvlies met vervormd zien

Een maculapucker is een oogaandoening waarbij door veroudering of andere oorzaken littekenweefsel op het netvlies ontstaat. Hoewel dit doorgaans niet ernstig is, kunnen problemen optreden wanneer dit vliesje zich op de macula bevindt. Dit leidt tot vervorming en vervaging van beelden, en in sommige gevallen tot wazig gezichtsvermogen. In de meeste gevallen is behandeling niet nodig, maar wanneer problemen met het gezichtsvermogen optreden, kan een chirurgische ingreep, genaamd vitrectomie, worden ingezet. Deze operatie kan vaak een deel van het gezichtsvermogen herstellen, hoewel ze enkele risico's en complicaties met zich meebrengt. De prognose voor een maculapucker is doorgaans goed, aangezien de symptomen bij de meeste patiënten mild of afwezig zijn.

• Synoniemen maculapucker
• Epidemiologie
• Prevalentie van maculapucker
• Leeftijd en geslacht
• Geografische spreiding
• Mechanisme
• Oorzaak van maculapucker
• Fysiologische veranderingen in het glasvocht
• Rol van het littekenweefsel
• Oorzaken: Littekenweefsel op het netvlies of macula
• Risicofactoren voor maculapucker
• Risicogroepen
• Oudere patiënten
• Mensen met een voorgeschiedenis van oogchirurgie
• Patiënten met oogtrauma's
• Symptomen: Vervormd en wazig zien
• Alarmsymptomen
• Vervorming van het gezichtsvermogen
• Vervaging van het gezichtsvermogen
• Moeite met lezen of het uitvoeren van fijne visuele taken
• Beperkt gezichtsvermogen in de centrale visie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van maculapucker
• Prognose van maculapucker
• Complicaties van vitrectomie
• Preventie en levensstijl
• Preventieve maatregelen
• Aanpassing van levensstijl
• Opvolging

Synoniemen maculapucker

Een maculapucker staat ook bekend als ‘epiretinaal membraan’, ‘preretinaal membraan’, cellofane maculopathie, ‘premaculaire fibrose’ en ‘interne membraanziekte’. De schrijfwijze in twee woorden, ‘macula pucker’, komt ook voor.

Epidemiologie

Prevalentie van maculapucker

Maculapucker, ook wel maculaire pucker genoemd, is een aandoening waarbij zich een dunne laag littekenweefsel vormt op de macula, het centrale deel van het netvlies, wat leidt tot vervorming van het gezichtsvermogen. De prevalentie van maculapucker neemt toe met de leeftijd, en het komt vooral voor bij ouderen. Schattingen suggereren dat ongeveer 2-3% van de mensen ouder dan 50 jaar een vorm van maculapucker heeft. Deze aandoening is relatief zeldzaam bij jongere mensen, hoewel het op elke leeftijd kan optreden.

Leeftijd en geslacht

Maculapucker wordt vaker gezien bij ouderen, met een hogere incidentie bij mensen boven de 60 jaar. Er is geen significante geslachtsgebonden predilectie, hoewel sommige studies een lichte voorkeur voor vrouwen melden. Het lijkt een ziekte te zijn die vaker voorkomt met de veroudering van het oog, aangezien de achterste glasvochtwand naarmate we ouder worden vatbaarder wordt voor veranderingen.

Geografische spreiding

Maculapucker komt wereldwijd voor, hoewel er weinig gegevens zijn over regionale variaties. De aandoening komt net zo vaak voor in geïndustrialiseerde landen als in andere delen van de wereld, waarschijnlijk vanwege de breedte van de oudere bevolkingsgroepen die worden bestudeerd.

Mechanisme

Oorzaak van maculapucker

Maculapucker ontstaat wanneer het glasvocht (de gelachtige substantie in het oog) zich losmaakt van het netvlies en een klein littekenweefsel op de macula vormt. Dit kan leiden tot vervorming of vervaging van het centrale gezichtsvermogen. De belangrijkste oorzaak is het verouderingsproces van het oog, maar het kan ook het gevolg zijn van oogtrauma of bepaalde chirurgische ingrepen, zoals een oogoperatie.

Fysiologische veranderingen in het glasvocht

Met de veroudering van het oog trekt het glasvocht zich langzaam terug van de achterkant van het oog, wat kan leiden tot een verschuiving van de glasvochtlaag op het netvlies. Bij sommige mensen leidt dit tot een abnormale hechting van het glasvocht aan de macula, wat resulteert in de vorming van littekenweefsel. Dit littekenweefsel veroorzaakt een trek op het netvlies, wat visuele vervorming veroorzaakt.

Rol van het littekenweefsel

Het littekenweefsel dat zich vormt op de macula trekt de retina aan, wat kan resulteren in vervorming van de visuele beelden. Dit veroorzaakt vaak klachten zoals rechte lijnen die golven of vervormen. Het proces is meestal langzaam, maar kan in sommige gevallen leiden tot significante visuele stoornissen.

Oorzaken: Littekenweefsel op het netvlies of macula

De retina, oftewel het netvlies, bevindt zich aan de achterkant van het oog, terwijl de macula (gele vlek) zich in het midden van het netvlies bevindt. Voor een goede functie moet de macula plat tegen de achterkant van het oog liggen. De macula is cruciaal voor scherp zicht, wat nodig is om te lezen, auto te rijden en fijne details waar te nemen. De binnenkant van het oog bestaat voor ongeveer 80% uit glasvocht, dat helpt om de ronde vorm van het oog te behouden. Het glasvocht bevat miljoenen fijne vezels die aan het oppervlak van het netvlies zijn bevestigd. Met de veroudering krimpt het glasvocht langzaam en trekt het zich weg van het netvliesoppervlak, een proces dat bekend staat als glasvochtloslating. Dit is normaal en veroorzaakt meestal geen complicaties, hoewel sommige patiënten floaters kunnen ervaren, zoals kleine spinnenwebjes in hun gezichtsveld. In sommige gevallen trekt het glasvocht zich weg van het netvlies, wat microscopische schade aan het netvliesoppervlak kan veroorzaken. Het netvlies start een genezingsproces in het beschadigde gebied, wat leidt tot de vorming van littekenweefsel op het netvliesoppervlak. Dit littekenweefsel, een soort vliesje, kan zich samentrekken, waardoor het netvlies gaat rimpelen en plooien ontstaan. Als dit littekenweefsel zich over de macula vormt, kan dit het centrale gezichtsvermogen aantasten.

Risicofactoren voor maculapucker

De veroudering van het oog is de belangrijkste risicofactor voor de ontwikkeling van een maculapucker. Andere risicofactoren zijn onder meer:

• een glasvochtloslating (waarbij het glasvocht zich van het netvlies trekt)
• een netvliesscheur of netvliesloslating
• een zwelling in het oog
• ernstige schade aan het oog (door een operatie of oogletsel)
• problemen met bloedvaten in het netvlies
• uveïtis (oogontsteking waarbij de middelste laag van het oog, de uvea, ontstoken is)

Ook patiënten met diabetes mellitus kunnen de aandoening ‘diabetische retinopathie’ ontwikkelen, die mogelijk kan resulteren in een maculapucker.

Risicogroepen

Oudere patiënten

Ouderen vormen de grootste risicogroep voor maculapucker. De aandoening wordt vaak gezien bij mensen ouder dan 60 jaar, aangezien het verouderingsproces van het glasvocht en netvlies de kans vergroot op het ontstaan van littekenweefsel op de macula.

Mensen met een voorgeschiedenis van oogchirurgie

Patiënten die oogchirurgie hebben ondergaan, zoals cataractoperaties, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van maculapucker. Chirurgische ingrepen kunnen het glasvocht beschadigen of verplaatsen, wat kan leiden tot de ontwikkeling van littekenweefsel op de macula.

Patiënten met oogtrauma's

Mensen die in het verleden een oogtrauma hebben gehad, zoals een klap in het oog, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van maculapucker. Het trauma kan leiden tot veranderingen in het glasvocht en het netvlies, wat de kans op littekenvorming vergroot.

Symptomen: Vervormd en wazig zien

Een maculapucker treft meestal slechts één oog, hoewel beide ogen af en toe betrokken kunnen zijn. De aandoening leidt tot vervaagde en vervormde beelden (metamorfopsie) in het centrale gezichtsvermogen. Rechte lijnen worden door de patiënt als golvend waargenomen, en het kan moeilijk zijn om fijne details en kleine letters te lezen. In het centrale gezichtsveld kan een grijze of zelfs blinde plek ontstaan (scotoom). Sommige patiënten ervaren ook een wazig gezichtsvermogen. De symptomen van een maculapucker verergeren doorgaans geleidelijk, wat kan leiden tot progressieve slechtziendheid.

Alarmsymptomen

Vervorming van het gezichtsvermogen

Een van de meest voorkomende alarmsymptomen van maculapucker is het waarnemen van vervormde lijnen of een golvend beeld in het gezichtsveld. Dit komt doordat het littekenweefsel op de macula trekt en het visuele beeld vervormt. Patiënten melden vaak dat rechte lijnen als gebogen of golvend lijken.

Vervaging van het gezichtsvermogen

Sommige patiënten ervaren een verminderd gezichtsvermogen of een gevoel van wazigheid in het centrale gezichtsveld. Dit komt door de verstoring van de normale functie van de macula, die essentieel is voor scherp zicht.

Moeite met lezen of het uitvoeren van fijne visuele taken

Mensen met maculapucker kunnen moeite hebben met activiteiten die precisie in het gezichtsvermogen vereisen, zoals lezen of handwerken. De vervorming van het gezichtsveld kan het moeilijk maken om tekst te lezen of gedetailleerd werk te verrichten.

Beperkt gezichtsvermogen in de centrale visie

Omdat maculapucker de macula aantast, kunnen patiënten merkbare veranderingen in hun centrale gezichtsvermogen ervaren. Dit kan het dagelijks leven beïnvloeden, vooral bij het uitvoeren van activiteiten die afhankelijk zijn van scherp zicht, zoals autorijden of het lezen van borden en teksten.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
Voor de diagnose van een maculapucker is een grondig oogonderzoek noodzakelijk. De oogarts inspecteert de achterkant van het oog door middel van een funduscopie. Hiervoor moeten de oogpupillen worden verwijd met behulp van speciale oogdruppels, ook wel ‘mydriatica’ genoemd. Daarnaast wordt vaak een OCT-scan uitgevoerd. Deze scan levert gedetailleerde beelden van het netvlies en de macula, waardoor de oogarts de aanwezigheid en ernst van de maculapucker kan beoordelen.

Differentiële diagnose
Een maculapucker moet onderscheiden worden van leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD) en een maculagat. Hoewel de symptomen vergelijkbaar kunnen zijn, kan de oogarts deze aandoeningen goed van elkaar onderscheiden door middel van een grondige evaluatie.

Behandeling van maculapucker

Behandeling is doorgaans niet nodig als de gezichtsscherpte goed is en er geen andere symptomen optreden. Ongeveer 75% van de patiënten met een maculapucker heeft geen medische behandeling nodig. Indien de patiënt echter klachten ervaart door de maculapucker, kan de oogarts een chirurgische ingreep, de vitrectomie, aanbevelen. Tijdens deze operatie verwijdert de oogarts het glasvocht uit het oog, samen met het vliesje en de meest oppervlakkige laag van het netvlies.

Prognose van maculapucker

De meeste patiënten ervaren geen ernstige problemen door een maculapucker, of de symptomen blijven beperkt. Het perifere gezichtsvermogen, oftewel het zicht aan de zijkanten, wordt niet beïnvloed door de aandoening. Patiënten met een vitrectomie ondergaan ervaren vaak een verbetering van het gezichtsvermogen, hoewel een volledig herstel niet altijd mogelijk is. Gemiddeld wordt ongeveer de helft van het verloren gezichtsvermogen hersteld. Het herstel kan tot drie maanden duren, en een goede thuisbehandeling en nazorg zijn cruciaal voor een optimaal resultaat.

Complicaties van vitrectomie

De meest voorkomende complicatie van vitrectomie is een verhoogd risico op de ontwikkeling van cataract. Vaak is een cataractoperatie enkele jaren na de vitrectomie nodig. Andere, minder vaak voorkomende complicaties zijn netvliesloslating (die kan optreden tijdens of na de vitrectomie), oogbloeding, en een ooginfectie na de operatie. Hoewel zeldzaam, kan een maculapucker soms terugkeren na de operatie.

Preventie en levensstijl

Preventieve maatregelen

• Regelmatige oogcontroles: Voor mensen met risicofactoren zoals leeftijd of eerdere netvliesaandoeningen, is het belangrijk om regelmatig oogonderzoeken te ondergaan om vroegtijdig veranderingen op te sporen.
• Gezonde levensstijl: Een gezonde levensstijl, inclusief een dieet rijk aan antioxidanten en het vermijden van roken, kan bijdragen aan een beter behoud van het gezichtsvermogen en mogelijk de progressie van maculapucker vertragen.

Aanpassing van levensstijl

• Bescherming van de ogen: Het dragen van zonnebrillen met UV-bescherming kan helpen om schade aan het netvlies te voorkomen.
• Gezonde voeding: Het consumeren van een dieet rijk aan groenten, fruit en omega-3 vetzuren kan bijdragen aan een gezonder netvlies.

Opvolging

Het volgen van de postoperatieve instructies van de oogarts, waaronder eventuele voorgeschreven medicatie en het vermijden van fysieke inspanning, is essentieel voor een goed herstel.

Lees verder

• Vitrectomie: Glasvochtoperatie in het oog
• (Plotseling) wazig zien: Oorzaken, symptomen & behandelingen
• Metamorfopsie: Vervormde beelden zien (vervormd zicht)