Orthoptist: Oogproblemen opsporen en verbeteren via training

Orthoptie is een paramedische discipline binnen het vakgebied van de oogheelkunde die functionele visuele problemen opspoort en verbetert. Deze zijn veelal het gevolg van een onaangepast of verkeerd gebruik van de manier van zien en kijken. De patiënt krijgt van de orthoptist een individuele behandeling om op een andere, betere manier zijn ogen en zicht te benutten. Deze behandeling bestaat veelal uit diverse oefeningen en trainingen. Patiënten van alle leeftijden komen met diverse oogproblemen terecht bij de orthoptist. Een orthoptist treedt pas op na consultatie van en/of in samenwerking met een oogarts zodat eventuele afwijkingen en/of aandoeningen van het oog reeds bekend zijn.

• Geschiedenis orthoptie
• Orthoptist: Behandeling van allerlei oogproblemen
• Low vision-revalidatie bij slechtzienden
• Werkwijze: Oogproblemen opsporen en verbeteren via training
• Beroepsverenigingen

Geschiedenis orthoptie

De Franse oftalmoloog Louis Émile Javal (1839-1907) legde de grondbeginselen van de orthoptie vast. Hij kwam rechtstreeks in aanraking met strabisme (scheelzien) in zijn gezin, en zocht naar een minder invasieve en risicovolle oplossing dan de chirurgische ingreep, die destijds nog niet altijd succesvol verliep. Een van de oplossingen bestond erin een specifiek aantal oefeningen uit te voeren, een soort "kine" of gymnastiek voor de ogen. Aangezien deze "training" van de oogspieren zeer intensief was, begonnen de oogartsen deze opdrachten aan "orthoptie"-assistenten toe te vertrouwen. Het was de Engelsman Ernest Maddox die de eerste specialisten in de orthoptie initieerde. Vanzelfsprekend werden de operatietechnieken verfijnd en geperfectioneerd, maar het nut van de orthoptist was al bewezen. Zijn werkterrein werd verruimd en de orthoptie evolueerde naar een volwaardig paramedisch beroep.

Orthoptist: Behandeling van allerlei oogproblemen

De niet-medische behandeling van scheelzien (medische term is "strabisme") is nog steeds één van de belangrijkste opdrachten van de orthoptist. Een van de andere taken is het heropvoeden van een "lui" oog; hij analyseert en behandelt daarnaast verschillende problemen op het gebied van de monoculaire en binoculaire functies (coördinatie van het werk van beide ogen), waardoor het kind mogelijk lees- en leerproblemen krijgt. Ten slotte treedt hij op in het kader van de revalidatie van visueel gehandicapten.

De orthoptist behandelt dus niet alleen baby's en kleine kinderen die scheelzien, maar hij houdt zich eveneens bezig met patiënten met andere oogproblemen en oogbewegingsstoornissen. Soms zijn deze congenitaal maar soms ook verworven. Enkele voorbeelden van patiënten die aankloppen bij de orthoptist zijn bijvoorbeeld patiënten met diabetes mellitus, glaucoom, hersenletsel, neurologische aandoeningen, ... Patiënten die net een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen) gehad hebben of patiënten die net een oogoperatie ondergaan hebben, komen evenzo bij de orthoptist terecht. Zo doet een net geopereerde cataractpatiënt bijvoorbeeld beroep op de orthoptist om beter om te leren gaan met het plotseling verbeterde zicht. De tussenkomst van een orthoptist is bovendien nuttig bij een aantal andere visuele problemen zoals concentratieproblemen, dubbelzien, duizeligheid, gesloten oog, hoofdpijn, moeilijkheden ondervinden bij de aanpassing aan een bril (bijvoorbeeld bij progressieve glazen), vermoeide ogen, pijn aan de ogen, prikkelingen, rood aangelopen ogen, tranende ogen, veelvuldig knipperen met de oogleden, een wazig gezichtsvermogen bij langdurige fixatie, dubbelzien, ... Vaak vinden deze moeilijkheden hun oorsprong in convergentie-insufficiëntie (gebrekkige convergentie waarbij het dichtbij kijken bemoeilijkt is door geen goede samenwerking van de ogen), al dan niet gepaard gaand met een latente afwijking van de gezichtsassen of met een aandoening van de gecombineerde motoriek. In dat geval vermindert of verhelpt hij deze problemen met een orthoptische behandeling, al dan niet gecombineerd met het dragen van een aangepaste bril.

Low vision-revalidatie bij slechtzienden

Een orthoptist zet zich in bij de revalidatietraining van slechtziende patiënten. Slechtzienden leren dankzij de orthoptist om hun resterend gezichtsvermogen optimaal te gebruiken. De orthoptist bekijkt hiervoor samen met de patiënt welke problemen er zijn. Hiermee stelt hij oplossingen of mogelijkheden voor om de moeilijkheden te omzeilen, uiteraard aangepast aan de patiënt en zijn leefomstandigheden. Daarbij houdt hij rekening met verschillende elementen (contrasten, kleuren, lettergrootte van een document, verlichting, ...). Slechtzienden profiteren soms ook van de trainingsoefeningen om anders te leren kijken, maar dit is niet bij iedereen mogelijk. Daarom zetten slechtzienden soms andere technische en technologische hulpmiddelen in zoals loepen, TV-loepen, vergrotingssystemen via de computer enzovoort). Dit lijkt eenvoudig maar dit vergt toch veel tijd, motivatie, concentratie en oefening van de patiënt. Bovendien stelt de orthoptist eenvoudige aanpassingen zoals markeringen en voelbare herkenningspunten voor en kijkt hij naar de lees- en lichaamshouding van de patiënt zodat hij dit mogelijk kan optimaliseren. Bij maculadegeneratie ontstaat bijvoorbeeld een "zwarte vlek" in het midden van het beeld. De orthoptist leert de patiënt dan aan om een fixatiepunt aan de rand van de vlek als uitgangspunt te gebruiken, wat het zicht vergemakkelijkt. Met de tips van de orthoptist verbetert de leessnelheid en verdwijnen de vermoeidheids- en andere klachten.

Werkwijze: Oogproblemen opsporen en verbeteren via training

De orthoptist voert meestal eerst wat onderzoeken uit zodat hij in de mogelijkheid verkeert om een behandelplan op te stellen. Hij meet de contrastgevoeligheid, de gezichtsscherpte (zowel van dichtbij als van ver), de kleurenwaarneming, de kwaliteit van het waargenomen beeld, de oogmotoriek, de samenwerking tussen de twee ogen, het aanpassingsvermogen bij het overschakelen van een lichte naar een donkere omgeving, het dieptezicht, het gezichtsveld, het leescomfort, … De orthoptist richt zich voor de behandeling op de functionele elementen (aanpassing, coördinatie tussen beide ogen, gezichtsscherpte), de motoriek (stimuleren van de spieren, prikkeling van de gecombineerde motoriek, fixeren, volgen met de ogen, schokkende bewegingen, vergenties) en de waarneming (gezichtsruimte, lokalisatie, ooghandcoördinatie).

Beroepsverenigingen

In Nederland is de Nederlandse Vereniging Van Orthoptisten (NVvO) actief. In België kan je terecht bij de beroepsvereniging Belgische Orthoptische Vereniging

Lees verder

• Laat regelmatig een oogonderzoek doen door de oogarts
• Een oogonderzoek bij de oogarts: Screening naar oogziekten
• Lezen in braille, grootletterdruk en gesproken lectuur
• Blind/Slechtziend en studeren aan de hogeschool/universiteit
• Plots blind of slechtziend. En wat nu?