Charcot-voet: Zenuwaandoening aan gewrichten in voet

Charcot-voet: Zenuwaandoening aan gewrichten in voet Bij een Charcot-voet ontstaat als gevolg van zenuwschade een sterke, pijnloze vervorming en vernietiging van een gewricht. Deze zenuwschade komt vaak voor als gevolg van diabetes mellitus (suikerziekte), maar andere oorzaken zijn eveneens bekend. Bij deze aandoening, die in diverse stadia verloopt, ontstaat een ontstekingsproces in de voet, wat leidt tot botverlies en later tot verplaatste en vervormde gewrichten. De diagnose is niet altijd snel en eenvoudig te stellen. Zowel chirurgische als conservatieve behandelingen zijn mogelijk bij deze zenuwaandoening. De prognose is variabel. Het is aanbevolen om diabetes - de grootste risicofactor voor deze ziekte - goed onder controle te houden om de ontwikkeling van de aandoening te voorkomen.

Synoniemen Charcot-voet

Een Charcot-voet is eveneens bekend onder de volgende synoniemen:
  • Charcot-artropathie
  • Charcot-neuropathie
  • Charcot neuropathische osteoarthropathie
  • gewricht van Charcot
  • neuro-artropathie van de voet

Epidemiologie

Charcot-voet is een ernstige aandoening die vaak wordt geassocieerd met diabetes mellitus en leidt tot gewrichtsdestructie en vervorming van de voet. Het komt voor wanneer zenuwschade door neuropathie de normale functie van de voet verstoort, waardoor de gewrichten kwetsbaarder worden voor schade door herhaalde trauma's of druk. Deze aandoening wordt het vaakst aangetroffen bij patiënten met langdurige, slecht gecontroleerde diabetes, hoewel het ook kan voorkomen bij andere aandoeningen die neuropathie veroorzaken, zoals syfilis, alcoholmisbruik, of andere neurologische aandoeningen. De prevalentie van Charcot-voet is moeilijk vast te stellen, maar het wordt geschat dat ongeveer 1-2% van de diabetici de aandoening ontwikkelt, vooral bij diegenen met perifere neuropathie. Charcot-voet komt vaker voor bij oudere patiënten, vooral bij degenen met een langdurige voorgeschiedenis van diabetes.

Risico bij diabetes mellitus
Charcot-voet wordt beschouwd als een van de meest verwoestende complicaties van diabetes, omdat het leidt tot een verlies van mobiliteit en kan resulteren in invaliditeit als het niet tijdig wordt behandeld. De aandoening komt vaak voor bij patiënten die al lijden aan perifere neuropathie, waarbij de zenuwen in de voeten zijn aangetast. Het verlies van gevoel in de voet maakt het voor de patiënt moeilijk om schade of letsel te detecteren, wat leidt tot verhoogd risico op letsel en beschadiging van de gewrichten.

Andere risicofactoren
Hoewel Charcot-voet voornamelijk wordt geassocieerd met diabetes, kunnen ook andere medische aandoeningen die neuropathie veroorzaken, zoals syfilis, chronisch alcoholmisbruik, of bepaalde genetische aandoeningen, de ontwikkeling van deze aandoening bevorderen. Daarnaast speelt erfelijkheid een rol in de gevoeligheid voor neuropathie, wat invloed heeft op de ontwikkeling van Charcot-voet.

Mechanisme

Charcot-voet ontstaat wanneer er schade aan de zenuwen in de voeten optreedt, waardoor patiënten verlies van gevoel ervaren. Dit komt vaak voor bij diabetespatiënten met perifere neuropathie. De verminderde gevoelservaring betekent dat de patiënt onbewust schade aan de gewrichten of botten oploopt door repetitieve microtrauma’s die niet herkend worden. Dit kan leiden tot gewrichtsontsteking, zwelling, en uiteindelijk ernstige schade aan de gewrichten, wat de anatomie van de voet kan veranderen.

Zenuwschade en verlies van gevoel
Bij Charcot-voet wordt de zenuwfunctie van de voet aangetast, meestal door langdurige diabetes. Deze zenuwschade kan zowel motorische als sensorische zenuwen beïnvloeden, waardoor de patiënt zijn of haar voet niet meer goed kan gebruiken of pijn kan voelen. Dit verhoogt de kans op herhaald trauma aan de voet, wat bijdraagt aan de ontsteking en het uiteindelijke verlies van de gewrichtsstructuur.

Ontstekingsreactie en gewrichtsafbraak
De schade aan de gewrichten van de voet ontstaat door een ontstekingsreactie die optreedt als gevolg van de niet-herkende trauma’s. De ontsteking leidt tot zwelling, beschadiging van het gewrichtskraakbeen, en de afbraak van botweefsel. Als deze ontsteking onbehandeld blijft, kan dit leiden tot vervorming van de voet en andere complicaties, zoals zweren en infecties.

Oorzaken van Charcot-artropathie

Wanneer neuropathie optreedt in de voet of enkel, leidt dit tot Charcot-artropathie of een Charcot-voet. Diverse aandoeningen en omgevingsfactoren verhogen de kans op neuropathie (zenuwschade) die leidt tot een Charcot-voet. Soms echter ontstaat neuropathie spontaan. Niet altijd is een oorzaak van neuropathie te identificeren. Mogelijk speelt erfelijkheid ook een rol.

Aandoeningen
Meestal veroorzaakt slecht gecontroleerde diabetes mellitus deze zenuwschade, wat dan bekendstaat als ‘diabetische neuropathie’. Dit is het gevolg van een verhoogd bloedsuikergehalte in het bloed (hyperglykemie). Maar ook een infectie zoals lepra, ontstekingsaandoeningen, poliomyelitis, tabes dorsalis (een zeldzame vorm van neurosyfilis, een complicatie waarbij syfilis zich verspreidt in de hersenen), en syringomyelie (multiple-holtevorming in de grijze stof van het ruggenmerg) verhogen de kans op het ontwikkelen van een Charcot-gewricht.

Omgevingsfactoren
De volgende omgevingsfactoren staan bekend als risicofactoren voor het krijgen van neuropathie:

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van Charcot-voet verhogen. Het is belangrijk voor patiënten om zich bewust te zijn van deze risicofactoren, zodat ze preventieve maatregelen kunnen nemen om de aandoening te voorkomen of vroegtijdig te herkennen.

Diabetes mellitus en neuropathie
De meest voorkomende risicofactor voor Charcot-voet is diabetes, met name bij patiënten die langdurige perifere neuropathie ervaren. Neuropathie veroorzaakt een verlies van gevoel in de voeten, waardoor schade door repetitieve trauma’s of druk moeilijk te detecteren is. Het niet kunnen voelen van pijn of ongemak verhoogt de kans op gewrichtsschade.

Langdurige slecht gecontroleerde bloedsuikerspiegel
Een andere belangrijke risicofactor is een langdurige slecht gecontroleerde bloedsuikerspiegel. Hoge bloedsuikers kunnen de progressie van neuropathie versnellen, wat de kans op Charcot-voet vergroot. Het handhaven van een goede bloedsuikerspiegel is essentieel voor het voorkomen van complicaties, waaronder neuropathie en Charcot-voet.

Erfelijke factoren
Erfelijkheid speelt ook een rol in het risico op Charcot-voet. Sommige genetische aandoeningen kunnen neuropathie veroorzaken, wat het risico op Charcot-voet verhoogt. Patiënten met een familiegeschiedenis van neuropathie of andere zenuwaandoeningen kunnen meer kans hebben op het ontwikkelen van deze aandoening.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen hebben een verhoogd risico om Charcot-voet te ontwikkelen, vooral degenen die al lijden aan aandoeningen die neuropathie veroorzaken.

Patiënten met diabetes mellitus
De grootste risicogroep voor Charcot-voet bestaat uit patiënten met diabetes mellitus, vooral degenen die langdurige perifere neuropathie ervaren. De kans op het ontwikkelen van Charcot-voet is groter bij oudere patiënten met slecht gecontroleerde bloedsuikerspiegels. Het is van cruciaal belang voor diabetespatiënten om regelmatig hun voeten te inspecteren en hun bloedsuikerspiegel goed te beheren om deze complicatie te voorkomen.

Ouderen
Ouderen lopen een groter risico op Charcot-voet, vooral als ze al diabetes of andere aandoeningen hebben die neuropathie kunnen veroorzaken. Naarmate we ouder worden, neemt de functie van de zenuwen in de voeten vaak af, wat het risico op letsel verhoogt. Ouderen moeten alert zijn op vroege tekenen van Charcot-voet en regelmatig hun voeten laten controleren door een zorgverlener.

Patiënten met andere zenuwaandoeningen
Naast diabetes kunnen ook andere aandoeningen die neuropathie veroorzaken, zoals syfilis, alcoholmisbruik, of genetische ziekten zoals de Charcot-Marie-Tooth ziekte, het risico op Charcot-voet verhogen. Patiënten met deze aandoeningen moeten extra voorzichtig zijn en regelmatig medische controles ondergaan.

Symptomen

Een Charcot-voet is een chronische, progressieve aandoening van botten, gewrichten en zachte weefsels die het vaakst de enkel en voet aantast, al zijn in de medische literatuur ook gevallen beschreven waarbij de knie is getroffen. De ziekte kenmerkt zich door een lokaal ontstekingsproces in de vroege stadia met een geleidelijke ontwikkeling van botverlies, gewrichtsverplaatsing en gewrichtsvervormingen. Deze vervormingen kunnen leiden tot secundaire infecties, verzweringen en uiteindelijk tot osteomyelitis (botontsteking). Breuken en dislocaties (ontwrichtingen) betreffen vaak verschillende botten en gewrichten, met uitgebreide fragmentatie (versplintering) en vervorming.

Locatie
Charcot-artropathie tast verschillende delen van de voet en enkel aan, waaronder de middelvoet, achtervoet, enkel, hiel en voorvoet. Meerdere regio’s kunnen gelijktijdig betrokken zijn.

Fasen
Een Charcot-voet kent drie fasen:
  • Acute fase: Roodheid, zwelling en warmte in de voet. Zacht weefsel zwelt en er ontstaat botfragmentatie en gewrichtsverplaatsing.
  • Subacute fase: Minder roodheid, zwelling en warmte. Snelle botheling begint.
  • Chronische fase: Roodheid, zwelling en resterende vervorming van de voet. De aandoening verergert vaak snel omdat patiënten gevoelloos zijn in de voet en deze normaal blijven gebruiken.

Alarmsymptomen

Charcot-voet kan snel vorderen, en vroege detectie is essentieel om verdere schade te voorkomen. Er zijn verschillende alarmsymptomen die wijzen op de aanwezigheid van Charcot-voet, waaronder gewrichtsontsteking, zwelling en vervorming van de voet.

Pijn en zwelling
Hoewel patiënten met Charcot-voet vaak geen pijn ervaren door de neuropathie, kan zwelling en roodheid in de voet een vroege indicatie zijn. In sommige gevallen kan de voet heet aanvoelen door de ontsteking. Deze symptomen moeten serieus worden genomen en een arts moet onmiddellijk worden geraadpleegd.

Vervorming van de voet
Na verloop van tijd kunnen de gewrichten in de voet ernstig beschadigd raken, wat leidt tot vervorming van de voet. Dit kan resulteren in een "klauwvoet" of een abnormale houding van de voet, wat het moeilijk maakt om normaal te lopen of druk uit te oefenen op de voet. Het is essentieel om snel medische hulp in te roepen wanneer tekenen van vervorming optreden.

Wondvorming en infectie
Door de verminderde circulatie en het gebrek aan gevoel kunnen er ook wonden ontstaan, vaak als gevolg van onopgemerkte trauma’s. Deze wonden kunnen infecties veroorzaken, die de aandoening verergeren en het herstel bemoeilijken. Het is belangrijk om de voeten goed te verzorgen en infecties tijdig te behandelen.

Diagnose en onderzoeken

Vaak een laattijdige diagnose
De eerste tekenen van een Charcot-voet zijn niet specifiek, waardoor de diagnose vaak pas laat wordt gesteld. De klachten van de eerste fase lijken vaak op die van meer voorkomende aandoeningen zoals infecties en reumatologische aandoeningen. Veel patiënten hebben geen pijn of hebben neuropathische pijn (zenuwpijn) die al eerder aanwezig was, waardoor ze niet meteen een arts bezoeken.

Diagnostisch onderzoek
Er bestaat geen specifiek diagnostisch instrument voor Charcot-neuropathie. De arts vermoedt deze ziekte bij patiënten met neuropathie die lijden aan roodheid, zwelling en warmte in de voet (de eerste tekenen van de ziekte). Sommige patiënten hebben pijn, maar vaak komt dit niet tot uiting. Vroege röntgenfoto’s onthullen zwelling. Wanneer de arts enkele weken later opnieuw foto’s neemt, zijn vaak bot- en gewrichtsveranderingen te zien.

Behandeling Charcot-neuropathie

Charcot-neuropathie kan zowel chirurgisch als niet-chirurgisch worden behandeld. Enkele orthopedische hulpmiddelen (orthesen, wandelstokken, etc.) stabiliseren de voet. Afhankelijk van het stadium van de symptomen, bepaalt de arts hoeveel gewicht de patiënt op de voet mag zetten. In fase één mag de voet gewicht dragen, in fase twee en drie slechts minimaal of helemaal niet. Soms is een chirurgische ingreep nodig om de vervorming van een Charcot-voet te herstellen of om benige uitsteeksels te verwijderen die leiden tot verzweringen in de voet.

Prognose van zenuwaandoening

De genezing van een Charcot-voet duurt soms vele maanden. Na de operatie kan het ook diverse maanden duren voordat de patiënt weer kan wandelen met orthopedische hulpmiddelen en beschermende schoenen. Soms komt een Charcot-voet terug en de symptomen kunnen aan beide voeten optreden. Een levenslange, regelmatige opvolging bij de arts is noodzakelijk.

Leven met een Charcot-voet

Patiënten met een Charcot-voet moeten zich aanpassen aan een nieuwe levensstijl. Het is belangrijk om de voet te ontzien en overbelasting te voorkomen. Regelmatige bezoeken aan de specialist zijn noodzakelijk om de conditie van de voet te monitoren en complicaties te voorkomen. Patiënten kunnen baat hebben bij fysiotherapie en het gebruik van aangepaste schoeisel om hun mobiliteit en comfort te verbeteren.

Complicaties van schade aan gewrichten, botten en zachte weefsels

Bij een Charcot-voet verzwakken de botten na verloop van tijd, waardoor er een verhoogd risico op fracturen ontstaat. De breuken kunnen ontstaan bij een minimaal trauma of zelfs zonder bekend trauma. Daarnaast verandert de fysieke vorm van de voet. Een Charcot-voet is ernstig en kan resulteren in een handicap als de botten in de voet ineenstorten, of wanneer instabiliteit van de enkel en achtervoet ontstaat.

Preventie van (diabetische) neuropathie

Het is belangrijk om diabetes goed te controleren zodat een hoge bloedsuikerspiegel niet ontstaat. Verder is het nodig om de voeten en enkels regelmatig door een specialist te laten controleren. De patiënt moet dagelijks de voeten controleren om letsels of veranderingen tijdig op te sporen, vooral wanneer er al neuropathie aanwezig is en de patiënt gevoelloos is in de voeten. Het is ook nuttig om letsels te voorkomen door goed passende schoenen te dragen en voorzichtig te zijn met activiteiten die letsels kunnen veroorzaken.

Praktische tips voor het omgaan met Charcot-voet

Charcot-voet is een aandoening die meestal optreedt bij mensen met diabetes en wordt gekarakteriseerd door een geleidelijke verzwakking van de botten en gewrichten in de voet, wat kan leiden tot vervormingen en verlies van de normale voetstructuur. Het is belangrijk om Charcot-voet vroegtijdig te herkennen en snel in te grijpen om ernstige complicaties te voorkomen. Hoewel de aandoening complex is, zijn er verschillende praktische stappen die je kunt nemen om het dagelijks leven te verbeteren en het herstel te ondersteunen.

Draag altijd geschikt schoeisel

Goede schoenen zijn essentieel voor het beheersen van Charcot-voet. Het dragen van goed passend schoeisel helpt drukplekken te verminderen en voorkomt verdere schade aan de voet. Kies voor schoenen die speciaal zijn ontworpen voor diabetische voeten of voor orthopedische schoenen die extra steun bieden. Vermijd te strakke, te losse of oncomfortabele schoenen die de voet kunnen irriteren of de structuur verder kunnen verzwakken.

Vermijd belasting van de voet tijdens actieve fasen

In de actieve fase van Charcot-voet, wanneer de botten en gewrichten verzwakt zijn en de voet mogelijk vervormt, is het belangrijk om de voet rust te geven en de belasting te minimaliseren. Dit betekent dat je tijdens deze periode zoveel mogelijk moet vermijden om op de aangedane voet te staan of ermee te lopen. In sommige gevallen kan het nodig zijn om een tijdelijk gips of een brace te dragen om de voet te immobiliseren en verdere schade te voorkomen.

Let goed op je voeten en controleer dagelijks op schade

Bij Charcot-voet is het van groot belang om je voeten dagelijks goed te inspecteren. Controleer op blaren, roodheid, zwellingen, zweren of andere tekenen van schade. Omdat de gevoeligheid in de voeten door diabetes vaak verminderd is, kun je geen pijn voelen bij schade, dus het is essentieel om visueel te inspecteren om vroegtijdig te reageren op problemen. Als je een wond of letsel opmerkt, raadpleeg dan onmiddellijk je arts om infectie te voorkomen.

Zorg voor een gezonde bloedsomloop

Mensen met Charcot-voet, vooral bij diabetes, hebben vaak een slechte bloedsomloop, wat kan bijdragen aan complicaties. Zorg ervoor dat je je bloedsomloop verbetert door regelmatig te bewegen, zelfs als het alleen lichte oefeningen zijn zoals wandelen of fietsen. Vermijd langdurig staan of zitten, en probeer je benen af en toe omhoog te leggen om de bloedsomloop te bevorderen.

Werk samen met een specialist voor op maat gemaakte orthopedische hulpmiddelen

Een podotherapeut of orthopedisch specialist kan helpen bij het aanpassen van je schoeisel en het aanmeten van op maat gemaakte orthopedische hulpmiddelen, zoals inlegzolen of voetbedden. Deze hulpmiddelen helpen de druk gelijkmatig over de voet te verdelen en bieden extra stabiliteit. In sommige gevallen kunnen ze ook helpen om de voet in een meer natuurlijke stand te houden, wat kan helpen bij het herstel en het verlichten van pijn.

Ondersteuning bij pijnmanagement

Charcot-voet kan pijnlijk zijn, vooral tijdens de actieve fase van de aandoening. Het is belangrijk om met je arts een plan op te stellen voor pijnbeheer. Dit kan het gebruik van ontstekingsremmende medicijnen omvatten, fysiotherapie, of zelfs in sommige gevallen chirurgie om de voet te stabiliseren en pijn te verlichten. Overleg met je arts over de beste opties voor het beheren van pijn op basis van je specifieke situatie.

Zorg voor optimale bloedsuikercontrole

Omdat Charcot-voet vaak voorkomt bij mensen met diabetes, is het essentieel om je bloedsuikerspiegel goed onder controle te houden. Schommelingen in bloedsuiker kunnen de genezing van wonden vertragen en het risico op complicaties verhogen. Werk samen met je arts om een strikt plan voor bloedsuikerbeheer op te stellen, inclusief het monitoren van je niveaus en het aanpassen van je dieet en medicatie indien nodig.

Overweeg fysiotherapie voor herstel van mobiliteit

Fysiotherapie kan nuttig zijn voor het herstellen van de mobiliteit van de voet en het verbeteren van de balans en spierkracht. Een fysiotherapeut kan je helpen met specifieke oefeningen om je voetfunctie te verbeteren en verdere schade te voorkomen. Het kan ook nuttig zijn om kracht- en balans-oefeningen in je dagelijkse routine op te nemen, zodat je de voet beter kunt ondersteunen en je stabiliteit vergroot.

Wees voorbereid op mogelijke chirurgie als behandeling

In sommige gevallen, wanneer de voet ernstig vervormd is of er onomkeerbare schade is, kan een chirurgische ingreep nodig zijn om de voet te stabiliseren. Dit kan variëren van het vastzetten van botten tot het verwijderen van beschadigde weefsels of het corrigeren van de voetstructuur. Als chirurgie een optie is, bespreek dan grondig met je arts wat de voordelen, risico's en het herstelproces inhouden, zodat je goed voorbereid bent op de behandeling.

Ondersteun jezelf mentaal en emotioneel

Het omgaan met een chronische aandoening zoals Charcot-voet kan mentaal en emotioneel uitdagend zijn. Het is belangrijk om steun te zoeken bij vrienden, familie of een professionele therapeut om de stress en frustratie die gepaard gaan met de aandoening te verlichten. Deel je zorgen en gevoelens met anderen en zoek indien nodig psychologische ondersteuning. Steungroepen voor mensen met Charcot-voet of diabetes kunnen ook helpen om ervaringen te delen en advies te geven over het omgaan met de aandoening.

Zorg voor een gezonde levensstijl om complicaties te voorkomen

Een gezonde levensstijl speelt een belangrijke rol bij het beheer van Charcot-voet en het voorkomen van verdere complicaties. Eet een uitgebalanceerd voedingspatroon, rijk aan groenten, fruit, magere eiwitten en volle granen, en vermijd overmatige hoeveelheden zout, suiker en verzadigde vetten. Zorg daarnaast voor voldoende slaap en vermijd roken en overmatig alcoholgebruik, omdat deze factoren de bloedsomloop kunnen verslechteren en de genezing kunnen vertragen.

Door deze praktische tips te volgen, kun je de symptomen van Charcot-voet beter beheersen en de progressie van de aandoening vertragen. Het is belangrijk om samen te werken met je arts en zorgteam om een behandelingsplan op maat te ontwikkelen en proactief te zijn in het onderhouden van je gezondheid.

Lees verder

© 2017 - 2025 Miske, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
De anatomie van de voetDe voet, een gewricht dat bij mensen veel te doorstaan heeft. Met zijn tweeën moeten ze een heel mensengewicht dragen. Z…
Perifere neuropathiePerifere neuropathiePerifere neuropathie is een vervelende aandoening aan de zenuwen. Lees hieronder meer over deze aandoening.
Parkinson: de geschiedenisDe ziekte van Parkinson is een van de meest voorkomende ziekten van het zenuwstelsel, het is daarom ook geen zeldzame zi…
Diabetische stijve hand syndroom: symptomen en behandelingDiabetische stijve hand syndroom: symptomen en behandelingHet diabetische stijve hand syndroom, ook wel geschaard onder 'beperkte gewrichtsbeweeglijkheid' ('limited joint mobilit…

Fibulaire hemimelie: aangeboren afwijking aan kuitbeenderenFibulaire hemimelie: aangeboren afwijking aan kuitbeenderenFibulaire hemimelie is een aangeboren afwijking waarbij één of beide kuitbeenderen ontbreken of nauwelijks ontwikkeld zi…
Verbrande keel: Symptomen en behandelingenVerbrande keel: Symptomen en behandelingenTe veel warme drank inslikken of warm voedsel eten, kan resulteren in een verbrande keel. Ook meerdere keren achter elka…
Bronnen en referenties
  • Geraadpleegd op 1 september 2017:
  • Charcot Arthropathy, http://www.aofas.org/footcaremd/conditions/diabetic-foot/Pages/Charcot-Arthropathy.aspx
  • Charcot artrhopathy, http://www.aofas.org/footcaremd/conditions/diabetic-foot/Pages/Charcot-Arthropathy.aspx
  • Charcot Neuropathic Arthropathy of the Foot: A Literature Review and Single-Center Experience, https://www.hindawi.com/journals/jdr/2016/3207043/
  • Coëlho, Medisch Zakwoordenboek, digitale editie, versie 2010
  • Know about Charcot foot, http://www.belmarrahealth.com/charcot-foot-causesprevention-and-treatment/
  • Neurosyfilis: Vormen & Lichamelijke en mentale symptomen, http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/aandoeningen/174309-neurosyfilis-vormen-lichamelijke-en-mentale-symptomen.html
Miske (4.039 artikelen)
Laatste update: 11-01-2025
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 7
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.