Schimmelnagel (onychomycose): Oorzaken van schimmelinfectie

Bij een schimmelnagel groeit een schimmel in en rond de vingernagel of teennagel. Deze veel voorkomende aandoening ontstaat vaak doordat een patiënt een schimmelinfectie aan de voeten oploopt (bijvoorbeeld door het lopen op blote voeten in een zwembad), waarna de infectie zich naar de nagels van de vingers of tenen verspreidt. Aanvankelijk heeft de patiënt een witte of gele vlek onder de punt van de nagel. Naarmate de infectie voortschrijdt, kunnen de nagels verkleuren en verdikken, en kunnen er andere nagelafwijkingen optreden. De behandeling van een schimmelnagelinfectie omvat zowel zelfzorgmaatregelen als medicatie. Ondanks een succesvolle behandeling komt de infectie vaak terug. Patiënten met een zwak immuunsysteem lopen een verhoogd risico op ernstige complicaties en dienen bij verwondingen aan de nagel tijdig medische hulp te zoeken.

• Synoniemen van schimmelnagel
• Epidemiologie van nagelschimmel
• Mechanisme
• Oorzaken van schimmelnagelinfectie
• Risicofactoren van onychomycose
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Verkleuring en verdikking van teennagel of vingernagel
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van tinea unguium
• Ondersteunende behandelingen en leefstijlaanpassingen
• Prognose
• Complicaties van schimmelinfectie aan nagels
• Preventie van onychomycose
• Hygiëne
• Schoenen en sokken

Synoniemen van schimmelnagel

Een schimmelnagel staat ook bekend onder de volgende termen:

• nagelschimmel
• nagelschimmelinfectie
• onychomycose
• onychomycosis
• schimmelnagelinfectie
• tinea unguium

Epidemiologie van nagelschimmel

Schimmelnagels, of onychomycose, is een veelvoorkomende aandoening die de nagels aantast, met name de teennagels. Het wordt voornamelijk veroorzaakt door schimmels, zoals dermatofyten, schimmels van de genera Trichophyton, Epidermophyton, en Microsporum, maar kan ook worden veroorzaakt door gisten zoals Candida. De prevalentie van schimmelnagels neemt wereldwijd toe, vooral bij ouderen en mensen met onderliggende gezondheidsproblemen.

Prevalentie in verschillende bevolkingsgroepen
Schimmelnagels komen vaak voor bij ouderen, met een geschatte prevalentie van 10-15% van de bevolking boven de 60 jaar. Bij deze groep neemt de kans op onychomycose toe door verminderde bloedcirculatie, verzwakte immuniteit en een verhoogde blootstelling aan warme, vochtige omgevingen zoals badkamers en zwembaden. Bij jongeren komt de aandoening veel minder vaak voor, hoewel het ook kan optreden bij mensen die vaak hun voeten in water hebben of werken in vochtige omgevingen.

Seizoensgebondenheid
Schimmelnagels vertonen vaak seizoensgebonden variaties, waarbij de incidentie stijgt tijdens de warmere maanden wanneer mensen vaker open schoenen dragen en blootgesteld worden aan vochtige omgevingen die de schimmels bevorderen.

Koppeling met andere aandoeningen
Patiënten met diabetes mellitus, een verzwakt immuunsysteem, of perifere vaatziekten lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van schimmelnagels. Het komt ook vaker voor bij mensen die gebruikmaken van immuunsuppressieve therapieën, zoals corticosteroïden of chemotherapie.

Mechanisme

Het mechanisme van schimmelnagels omvat infectie van de nagelplaat door schimmels, die zich voeden met keratine in de nagel. De infectie kan de nagelplaat aantasten en leiden tot verdikking, verkleuring en broosheid.

Schimmelinfectie en invasie
De infectie begint vaak op de huid rondom de nagel, vooral bij kleine verwondingen. De schimmel dringt de nagel binnen via de vrije rand of de nagelbed en kan zich vervolgens uitbreiden naar de rest van de nagelplaat. Schimmels voeden zich met keratine en veroorzaken structurele schade aan de nagel.

Verspreiding van de infectie
De infectie kan zich naar andere nagels of naar de omliggende huid verspreiden. Bij onjuist behandeld of verwaarloosd onychomycose kan de infectie chronisch worden en moeilijk te behandelen zijn. Soms kunnen secundaire bacteriële infecties optreden door de schade aan de nagel en de huid.

Type schimmelverwekker
Dermatofyten zijn de meest voorkomende schimmels die onychomycose veroorzaken. Ze groeien goed in warme en vochtige omgevingen, zoals schoenen, zwembaden en douches. Gisten zoals Candida kunnen de nagels aantasten bij mensen met een verzwakt immuunsysteem of bij patiënten die regelmatig antibiotica gebruiken.

Oorzaken van schimmelnagelinfectie

Veelvoorkomende schimmelinfecties die leiden tot onychomycose zijn onder andere voetschimmel, liesschimmel, en ringworm op de huid van het lichaam (tinea corporis) of het hoofd (tinea capitis). De infecties worden veroorzaakt door verschillende soorten schimmelorganismen. De meest voorkomende oorzaak van een schimmelnagelinfectie is de dermatofyt Trichophyton rubrum. Ook andere schimmels zoals Candida (gisten) en niet-dermatofytische schimmels kunnen nagelinfecties veroorzaken. Schimmels leven op dode weefsels van haar, nagels en buitenste huidlagen. Een schimmelnagelinfectie begint vaak na een schimmelinfectie aan de voeten. Voetschimmel (tinea pedis) is een schimmelinfectie van de tenen die zich kan verspreiden naar de teennagels als de huidinfectie niet tijdig wordt behandeld. Een infectie van de vingernagels kan ontstaan nadat de schimmel zich van de jeukende tenen naar de vingernagels verspreidt door krabben.

Risicofactoren van onychomycose

De kans op een schimmelnagelinfectie neemt toe bij aanwezigheid van bepaalde aandoeningen en omgevingsfactoren, hoewel de precieze risicofactoren niet altijd duidelijk zijn.

Aandoeningen

Onychomycose ontwikkelt zich sneller bij patiënten met de volgende medische aandoeningen:

• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een misvormde nagel
• een nagelaandoening
• een slechte bloedcirculatie
• een zwak immuunsysteem (bijvoorbeeld bij patiënten met aids of patiënten die chemotherapie ondergaan voor de behandeling van kanker)
• lichte verwondingen aan de huid of nagel
• psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers), waarbij nagelpsoriasis een variant is waarbij de nagels zijn aangetast
• voetschimmel

Omgevingsfactoren

De volgende omgevingsfactoren verhogen het risico op een schimmelnagelinfectie:

• Geslacht: mannen worden vaker getroffen dan vrouwen.
• Leven in warme of vochtige klimaten.
• Langdurige blootstelling aan vochtige huidomstandigheden.
• Leeftijd: zestigplussers worden vaker getroffen.
• overmatig zweten (hyperhidrose).
• roken.
• Schoenen die niet ademend zijn.
• Te vaak de handen wassen: Wanneer de handen te vaak worden gewassen of in water worden gehouden (bijvoorbeeld door koks, schoonmakers, kappers), kan de huid rond de nagel beschadigd raken, waardoor schimmels gemakkelijker binnendringen.
• Op blote voeten lopen in douches van sportscholen, zwembaden en kleedkamers.
• Zwaar alcoholgebruik.

Risicogroepen

Bepaalde groepen mensen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van schimmelnagels, zoals ouderen, diabetici en mensen met een verzwakt immuunsysteem.

Ouderen
Bij ouderen is de incidentie van schimmelnagels het hoogst, wat te maken heeft met veroudering van de huid, verminderde bloedcirculatie en een grotere kans op nagelbeschadiging. Dit maakt het gemakkelijker voor schimmels om de nagelplaat binnen te dringen en een infectie te veroorzaken.

Diabetespatiënten
Diabetes verhoogt het risico op schimmelnagels door de verminderde bloedcirculatie en een verzwakt immuunsysteem. Dit maakt het voor schimmels gemakkelijker om zich te verspreiden en infecties te veroorzaken die moeilijk te behandelen zijn.

Immuungecompromitteerde patiënten
Mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals patiënten met hiv/aids of mensen die immunosuppressiva gebruiken, zijn vatbaarder voor schimmelinfecties, waaronder onychomycose.

Mensen die vaak in vochtige omgevingen verblijven
Werknemers in natte omgevingen, zoals zwembaden, sportscholen of zorginstellingen, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van schimmelnagels door constante blootstelling aan vocht en schimmels.

Symptomen: Verkleuring en verdikking van teennagel of vingernagel

Een schimmelinfectie is vaak slechts in één nagel aanwezig, hoewel soms meerdere nagels kunnen worden aangetast. In het begin is er vaak slechts een witte of gele vlek onder de nagel te zien. Na verloop van tijd kan de hele nagel verkleuren (wit, geel, groen of zwart) en verdikken. Dit maakt de nagel moeilijk te knippen. Patiënten kunnen merken dat de nagel begint te krullen of loskomt van het nagelbed (onycholyse). Andere symptomen kunnen broze of gebarsten nagels zijn. Soms raakt ook de huid rond de nagel ontstoken of schilferig. Pijn treedt in eerste instantie niet op, waardoor patiënten de infectie mogelijk negeren. Onbehandeld kan de nagel echter pijnlijk worden. Bij ernstige infecties kunnen patiënten bovendien problemen ervaren bij het lopen.

Alarmsymptomen

De symptomen van schimmelnagels kunnen variëren van mild tot ernstig. Het is belangrijk om de symptomen op tijd te herkennen om complicaties te voorkomen.

Verkleuring van de nagels
Een van de eerste tekenen van schimmelnagels is verkleuring, waarbij de nagel geel, bruin of wit kan worden. Dit kan verergeren naarmate de infectie zich verspreidt.

Verzwakking van de nagel
De nagel kan broos, zacht of verdikt worden. In ernstige gevallen kan de nagel volledig loskomen van het nagelbed.

Pijn en ongemak
Pijn is meestal niet het eerste symptoom, maar kan zich ontwikkelen naarmate de infectie verergert en de nagelstructuur wordt aangetast. In sommige gevallen kunnen de nagels gevoelig worden bij druk, zoals het dragen van schoenen.

Geuroverlast
Een schimmelnagel kan een onaangename geur afgeven, vooral als er sprake is van een langdurige infectie of als er zich een secundaire bacteriële infectie ontwikkelt.

Diagnose en onderzoeken

Andere nagelafwijkingen kunnen lijken op een schimmelinfectie aan de nagel. Daarom neemt de arts vaak een klein stukje van de nagel af (biopsie) om in het laboratorium verder onderzoek te laten doen. Dit helpt bij het bevestigen van de diagnose en het bepalen van de specifieke schimmelsoort die de infectie veroorzaakt.

Behandeling van tinea unguium

Bij milde schimmelinfecties is soms geen behandeling nodig. Echter, bij pijnklachten, verdikte nagels, of bij patiënten met een zwak immuunsysteem of diabetes mellitus, is behandeling noodzakelijk.

Behandeling kan bestaan uit orale (via de mond ingenomen) antischimmelmedicijnen of topische (op de huid aangebrachte) antischimmelcrèmes. Tabletten kunnen bijwerkingen hebben zoals hoofdpijn, jeuk, een verlies van smaak en diarree. Zwangere vrouwen kunnen ook antischimmelmiddelen gebruiken, maar moeten dit altijd in overleg met hun arts doen. In ernstige gevallen kan het nodig zijn de nagel te verwijderen om de groei van een gezonde nieuwe nagel mogelijk te maken. Een andere behandelingsoptie is lasertherapie, die effectief kan zijn bij hardnekkige schimmelinfecties.

Ondersteunende behandelingen en leefstijlaanpassingen

Naast de gebruikelijke behandelingen kunnen ondersteunende maatregelen en lifestyle-aanpassingen bijdragen aan het voorkomen en beheersen van schimmelnagelinfecties:

• Vitamines en mineralen: Het versterken van het immuunsysteem door het innemen van vitamines en mineralen kan helpen bij de bestrijding van schimmelinfecties.
• Voeding: Een voeding rijk aan gezonde voedingsmiddelen, met voldoende eiwitten en voedingsstoffen, kan bijdragen aan een betere gezondheid van nagels en huid.
• Hydratatie: Zorg voor een goede hydratatie door voldoende water te drinken, wat kan helpen de huid en nagels gezond te houden.
• Gebruik van voetpoeders: Het regelmatig aanbrengen van antischimmelvoetpoeders kan helpen om de voeten droog te houden en het risico op schimmelinfecties te verkleinen.
• Regelmatige controle: Regelmatige controle bij een dermatoloog of podoloog kan helpen om eventuele nagel- en huidproblemen vroegtijdig te identificeren en te behandelen.

Prognose

Na een effectieve behandeling komt de schimmelnagelinfectie vaak terug (10-50%).

Complicaties van schimmelinfectie aan nagels

Ernstige nagelschimmel kan bijzonder pijnlijk zijn en blijvende schade aan de nagels veroorzaken. In sommige gevallen kunnen ook andere ernstige infecties ontstaan, vooral bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem door het gebruik van medicijnen, diabetes mellitus of andere aandoeningen. Diabetici hebben vaak een verminderde bloedcirculatie en zenuwtoevoer in de voeten, wat het risico op bacteriële huidinfecties, zoals cellulitis, verhoogt. Bij een kleine verwonding aan de nagel dienen zij altijd een arts te raadplegen. Een andere zeldzame complicatie is een infectie van het bot (osteomyelitis).

Preventie van onychomycose

Hygiëne

Regelmatig de handen en voeten wassen is belangrijk, maar overmatige blootstelling aan water kan schade aan de huid veroorzaken, waardoor schimmels gemakkelijker binnendringen. Gebruik altijd zeep en reinig ook de ruimte tussen de vingers en tenen. Houd vinger- en teennagels kort en recht afgekapt. Het is essentieel om alle hulpmiddelen die bij een manicure of pedicure worden gebruikt, na elke cliënt goed te desinfecteren. Vermijd het afknippen van nagelriemen om kleine breuken in de huid te voorkomen die schimmels toegang kunnen geven. Deel geen handdoeken, scharen of nagelknippers die mogelijk in contact zijn gekomen met iemand met een schimmelinfectie. Was gebruikte artikelen op minstens 60°C om te voorkomen dat schimmels blijven bestaan.

Schoenen en sokken

Draag goed absorberende sokken die vocht afvoeren en gebruik slippers in douches van sportscholen of zwembaden. Bij zweetvoeten, verwissel sokken één à twee keer per dag en laat de voeten afkoelen indien mogelijk. Het gebruik van antischimmelmiddelen of -sprays op de voeten en in de schoenen kan nuttig zijn. Oude schoenen moeten worden weggegooid omdat ze een broedplaats voor schimmels kunnen zijn.

Lees verder

• Nagels: Veranderingen in kleur, sterkte en textuur
• Dikke teennagels: Oorzaken en tips bij verdikte teennagels
• Nagelafwijkingen: Veel voorkomende veranderingen aan nagels
• Nagelgezondheid: Tips voor gezonde en goed uitziende nagels