Bedplassen (onvrijwillig plassen tijdens slaap): Oorzaken

Bij bedplassen (enuresis nocturna of bedwateren) wordt onvrijwillige nachtelijke urinelozing ervaren door mensen die normaal gesproken zindelijk zouden moeten zijn. Deze aandoening kan de levenskwaliteit van zowel de patiënt als zijn of haar familie aanzienlijk beïnvloeden. Behandelingen kunnen bestaan uit veranderingen in de levensstijl, aanpak van begeleidende symptomen, en soms medicatie. In de meeste gevallen zijn de vooruitzichten voor patiënten met enuresis nocturna positief; de symptomen verdwijnen vaak vanzelf of met behandeling vóór de volwassenheid.

• Epidemiologie van enuresis nocturna
• Oorzaken van onvrijwillig nachtelijk plassen
• Risicofactoren van bedplassen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandelingen van onwillekeurig urineren tijdens de slaap
• Alarmtherapie
• Begeleidende symptomen
• Chirurgie
• Gedragswijzigingen
• Medicatie
• Sacrale zenuwstimulatie
• Wekker
• Prognose van de aandoening
• Complicaties van bedplassen
• Tips om natheid tegen te gaan

Epidemiologie van enuresis nocturna

Bedplassen komt veel voor bij kinderen over de hele wereld. Ongeveer één op de vijf vijfjarigen heeft last van bedplassen. Bij volwassenen komt de aandoening voor bij ongeveer 1-2% van de bevolking. De prevalentie bij volwassenen is vaak moeilijk vast te stellen omdat het minder vaak wordt gerapporteerd en vaak wordt verward met andere aandoeningen.

Oorzaken van onvrijwillig nachtelijk plassen

De exacte oorzaken van bedplassen zijn complex en niet volledig begrepen. Er zijn echter enkele bekende factoren en associaties:

Hoge opwindingsdrempel en gefragmenteerde slaap
Kinderen met bedplassen hebben vaak een hogere drempel voor opwinding en kunnen een gefragmenteerde slaap ervaren, soms samen met een periodieke ledematen bewegingsstoornis. Deze bewegingsstoornis omvat onwillekeurige bewegingen van de ledematen tijdens de niet-snelle oogbewegingsfase van de slaap.

Verminderde productie van antidiuretisch hormoon (ADH)
Sommige kinderen produceren onvoldoende ADH, wat normaal gesproken de nachtelijke urineproductie vertraagt.

Risicofactoren van bedplassen

Aandoeningen

Er zijn verschillende medische aandoeningen die het risico op bedplassen kunnen verhogen:

• blaas- en urineproblemen:
• afwijkingen aan de structuur van de blaas of urineleiders
• een kleine blaas
• een overactieve blaas
• een prostaatvergroting
• een urineweginfectie
• een volle blaas niet herkennen
• incontinentie overdag
• nierstenen
• urineretentie (blaas niet volledig kunnen ledigen)
• vesicoureterale reflux (VUR: terugstroom van urine)
• chronische obstipatie
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• erfelijke aandoeningen:
• het Smith-Magenis syndroom (neurologische aandoening)
• het Wolfram-syndroom (neurodegeneratieve aandoening)
• hormonale veranderingen: Tijdens de kindertijd produceren sommige kinderen onvoldoende antidiuretisch hormoon (ADH) om de nachtelijke urineproductie te vertragen.
• kanker:
• blaaskanker
• prostaatkanker
• neurologische aandoeningen:
• cerebrale parese (hersenverlamming)
• de ziekte van Parkinson
• epileptische aandoening
• multiple sclerose
• spina bifida (open rug)
• ontwikkelingsachterstand: Kinderen met een grote ontwikkelingsachterstand zoals het syndroom van Down hebben meer risico op bedplassen. Ook kinderen met vertraagde ontwikkelingsmijlpalen lijden sneller aan bedplassen.
• psychologische aandoeningen en gedragsmatige problemen:
• aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD: moeite met aandacht en controleren van energie)
• angst
• autismespectrumstoornis (autisme: problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag)
• een depressie
• obsessief-compulsieve stoornis (obsessie en dwanghandelingen)
• oppositioneel-opstandig gedrag
• psychologische stress: Elke mentale stress in het kinderleven zoals pesten, de dood van ouders, … veroorzaakt sneller bedplassen
• ticstoornissen
• slaapapneu

Omgevingsfactoren

Bedplassen is het gevolg van volgende omgevingsfactoren:

• geboorte: Kinderen die vroegtijdig ter wereld zijn gekomen ontwikkelen sneller bedwateren.
• genetische factoren: Een sterke familiegeschiedenis van ouders met enuresis nocturna is een risicofactor. Hebben beide ouders als kind last gehad van bedplassen, dan heeft hun kind 77% kans op bedwateren.
• geslacht: Bedplassen komt vaker voor bij jongens dan bij meisjes.
• klimaat: hete klimatologische omstandigheden (verhogen de incidentie van obstipatie, waardoor sneller bedplassen ontstaat)
• leeftijd: Bedplassen komt vooral voor bij kinderen ouder dan vijf jaar
• medicatie: Sommige geneesmiddelen irriteren de blaas, zoals slaappillen of antipsychotica.
• overmatige vochtinname: Het verbruik van overtollig water verhoogt de urineproductie en maakt een kind vatbaar voor bedplassen. Soms veroorzaken thee, koffie en energiedranken / koolzuurhoudende dranken ook bedplassen

Symptomen

Patiënten met enuresis nocturna hebben gedurende de nacht onwillekeurig urineverlies, wat leidt tot doorweekte lakens en pyjama's. Dit kan gepaard gaan met gevoelens van schaamte en schuld, wat vaak leidt tot een laag zelfbeeld bij de patiënt.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch criterium
Enuresis nocturna wordt gedefinieerd als herhaaldelijke en onvrijwillige urinelozing in bed ten minste twee keer per week, gedurende ten minste drie opeenvolgende maanden, bij een kind van ten minste vijf jaar oud dat de zindelijkheidstraining heeft voltooid.

Diagnostisch onderzoek
De diagnose van bedplassen wordt gesteld op basis van informatie verstrekt door de patiënt of verzorger, een gedetailleerde medische geschiedenis, een zelf ingevuld plasdagboek (met gegevens over blaasvolume en frequentie van nachtelijke urinelozingen), en een klinisch onderzoek. Indien er vermoedens zijn van structurele afwijkingen aan de blaas of nieren, kunnen röntgenfoto's of andere beeldvormende onderzoeken worden aangevraagd. Bij tekenen van diabetes mellitus of een urineweginfectie is een urineonderzoek noodzakelijk.

Behandelingen van onwillekeurig urineren tijdens de slaap

Bedplassen wordt vaak onbehandeld of onderbehandeld, voornamelijk door een ontoereikende diagnose. De behandeling dient te starten bij kinderen ouder dan vijf jaar en bij volwassenen zodra de aandoening is vastgesteld. Voorlichting aan ouders en kinderen over de aandoening is cruciaal, omdat de meeste gevallen met de juiste behandeling kunnen worden opgelost.

Alarmtherapie

Alarmtherapie maakt gebruik van een apparaat dat vocht detecteert op een pad dat op de pyjama of het beddengoed is bevestigd. Wanneer het vocht wordt gedetecteerd, gaat het alarm af. Dit kan ook via plaswekkerbroekjes gebeuren. Het kan tot zestien weken duren om droge nachten te bereiken met deze therapie, maar het biedt vaak een goede langetermijnoplossing met een laag risico op terugval.

Begeleidende symptomen

Wanneer constipatie, urineweginfecties, slaapapneu, diabetes of andere onderliggende medische of psychische problemen aanwezig zijn, behandelt de arts deze aandoeningen eerst. Dit kan noodzakelijk zijn om het bedplassen effectief aan te pakken, aangezien het oplossen van deze symptomen de algehele behandeling kan ondersteunen.

Chirurgie

Bij ernstige afwijkingen aan de structuur van de blaas of urineleiders kan een chirurgische ingreep nodig zijn. Dit is meestal het geval wanneer er sprake is van anatomische problemen die niet op andere manieren gecorrigeerd kunnen worden. Voorbeelden van dergelijke ingrepen zijn reconstructieve chirurgie of correctie van obstructies in de urinewegen.

Gedragswijzigingen

Ouders krijgen het advies om het kind ’s avonds niet meer te veel te laten drinken, vooral geen dranken die cafeïne bevatten zoals cola of energiedranken. Dit komt omdat cafeïne een diuretisch effect kan hebben, wat de urineproductie verhoogt. Bij fysieke inspanning in de avond is het echter belangrijk om voldoende te drinken om uitdroging te voorkomen. Het kind moet overdag voldoende drinken en regelmatig naar het toilet gaan om de blaas goed te trainen. Vlak voor het slapengaan moet het kind bovendien volledig leeg plassen om te voorkomen dat er te veel urine in de blaas blijft zitten tijdens de nacht.

Medicatie

Het orale medicijn desmopressine kan worden voorgeschreven voor de behandeling van bedplassen. Dit medicijn vermindert de urineproductie gedurende de nacht door de werking van antidiuretisch hormoon na te bootsen. Patiënten met koorts, misselijkheid of diarree mogen dit medicijn echter niet gebruiken. Voor kinderen met een kleine blaas kunnen anticholinergica effectief zijn. Deze medicijnen verminderen de blaassamentrekkingen en vergroten de blaascapaciteit, vaak in combinatie met andere geneesmiddelen. Het kan ook nodig zijn om medicatie te combineren met alarmtherapie voor een beter resultaat.

Sacrale zenuwstimulatie

Sacrale zenuwstimulatie kan nuttig zijn bij het beheersen van een overactieve blaas. Tijdens deze behandeling plaatst de arts een klein apparaatje in het lichaam dat elektrische impulsen naar zenuwen in de onderrug stuurt. Deze stimulatie helpt om de controle over de urinestroom te verbeteren en vermindert de frequentie van bedplassen.

Wekker

Sommige patiënten gebruiken ’s nachts een plaswekker die afgaat wanneer het kind begint te plassen. Dit helpt het kind om wakker te worden en naar het toilet te gaan. Plaswekkers kunnen effectief zijn, maar het kan enige tijd duren voordat het kind goed reageert op het alarm.

Prognose van de aandoening

Ernstige bedplassers (meer dan vijf natte nachten per week) hebben een kans van ongeveer 50% om spontaan te genezen voor de volwassenheid. Bij patiënten die milde tot matige bedplassen ervaren, geneest 90% van de patiënten voor de volwassenheid dankzij levensstijlaanpassingen of andere behandelingen. Als levensstijlaanpassingen niet effectief blijken, is medisch advies vereist. Het kan nodig zijn om meerdere behandelingen uit te proberen of een combinatie van behandelingen te gebruiken om de symptomen te verminderen of te laten verdwijnen.

Complicaties van bedplassen

Bedplassen kan aanzienlijke invloed hebben op het psychologisch welzijn van zowel de patiënt als zijn of haar familieleden. Het kan leiden tot nachten van gestoorde slaap, wat resulteert in stemmingsstoornissen, slaperigheid overdag, vermoeidheid en een verminderde school- of werkproductiviteit. Kinderen kunnen zich sociaal geïsoleerd voelen, wat hen ervan kan weerhouden om mee te doen aan activiteiten zoals kampen of logeerpartijtjes. Daarnaast kan het slapen in nat ondergoed leiden tot een huiduitslag op de onderzijde van het kind en het genitale gebied.

Tips om natheid tegen te gaan

Om natheid tegen te gaan, kunnen de volgende maatregelen helpen:

• Waterdichte hoes of pad: Plaats een waterdichte hoes of pad over het matras of de lakens om deze droog te houden. Dit voorkomt schade aan het beddengoed en het matras.
• Absorberend ondergoed: Draag absorberend ondergoed of speciale bedplassenpads om het ongemak van nat worden te minimaliseren en de huid droog te houden.
• Huidschoonmaakdoekjes: Gebruik speciale huidschoonmaakdoekjes om de huid te reinigen en te voorkomen dat deze geïrriteerd raakt door contact met urine.
• Huidverzorgingsproducten: Breng een milde huidverzorgingslotion aan om de huid te beschermen en te hydrateren, vooral bij gevoelige gebieden.
• Regelmatige controle: Controleer regelmatig of het kind een droge nacht heeft en vervang beddengoed en kleding indien nodig om verdere irritatie te voorkomen.
• Plasritueel: Stimuleer het kind om vlak voor het slapengaan nogmaals naar het toilet te gaan, om te zorgen dat de blaas zoveel mogelijk is geleegd voordat het kind gaat slapen.

Door deze tips toe te passen, kan het comfort van het kind worden verbeterd en kan het proces van het verminderen van bedplassen worden ondersteund.

Lees verder

• Bedplassen bij volwassenen: Oorzaken en behandelingen
• Nycturie: Frequent nachtelijk urineren ('s nachts plassen)