Bedplassen (onvrijwillig plassen tijdens slaap): Oorzaken

Bij bedplassen (enuresis nocturna, bedwateren) gebeurt een onvrijwillige nachtelijke urinelozing bij patiënten die normaal gezien zindelijk zouden moeten zijn. De aandoening tast de levenskwaliteit van de patiënt en ook mogelijk van zijn familie aan. Veranderingen in de levensstijl, het behandelen van begeleidende symptomen en soms medicatie zijn enkele mogelijke behandelingsopties bij patiënten die tijdens de slaap plassen. In de meeste gevallen zijn de vooruitzichten voor patiënten met enuresis nocturna uitstekend en verdwijnen de symptomen spontaan of met een behandeling voor de volwassenheid.

• Epidemiologie van enuresis nocturna
• Oorzaken van onvrijwillig nachtelijk plassen
• Risicofactoren van bedplassen
• Aandoeningen
• Omgevingsfactoren
• Soorten
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandelingen van onwillekeurig urineren tijdens de slaap
• Alarmtherapie
• Begeleidende symptomen
• Chirurgie
• Gedragswijzigingen
• Medicatie
• Sacrale zenuwstimulatie
• Wekker
• Prognose van aandoening
• Complicaties van bedwateren
• Tips om natheid tegen te gaan

Epidemiologie van enuresis nocturna

Bedplassen is een veelvoorkomend probleem bij schoolgaande kinderen wereldwijd. Ongeveer één op de vijf vijfjarigen lijdt aan bedplassen. Ook 2% van de volwassen lijdt aan de aandoening.

Oorzaken van onvrijwillig nachtelijk plassen

De pathofysiologie van bedplassen is nog onduidelijk anno maart 2018, maar de aandoening is wel geassocieerd met een hoge opwindingsdrempel en een gefragmenteerde slaap, vaak geassocieerd met een periodieke ledematen bewegingsstoornis. Deze bewegingsstoornis bestaat uit onwillekeurige bewegingen van de ledematen waarbij de patiënt de knie, de heup of de enkel buigt, vooral tijdens de niet-snelle oogbewegingsfase van de slaap, wanneer de patiënt zich niet bewust is van dergelijke bewegingen.

Risicofactoren van bedplassen

Aandoeningen

Wanneer een patiënt lijdt aan een bepaalde aandoening, verhoogt de kans op bedplassen:

• blaas- en urineproblemen:
• afwijkingen aan de structuur van de blaas of urineleiders
• een kleine blaas
• een overactieve blaas
• een prostaatvergroting
• een urineweginfectie
• een volle blaas niet herkennen
• incontinentie overdag
• nierstenen
• urineretentie (blaas niet volledig kunnen ledigen)
• vesicoureterale reflux (VUR: terugstroom van urine)
• chronische obstipatie
• diabetes mellitus (suikerziekte)
• erfelijke aandoeningen:
• het Smith-Magenis syndroom (neurologische aandoening)
• het Wolfram-syndroom (neurodegeneratieve aandoening)
• hormonale veranderingen: Tijdens de kindertijd produceren sommige kinderen onvoldoende antidiuretisch hormoon (ADH) om de nachtelijke urineproductie te vertragen.
• kanker:
• blaaskanker
• prostaatkanker
• neurologische aandoeningen:
• cerebrale parese (hersenverlamming)
• de ziekte van Parkinson
• epileptische aandoening
• multiple sclerose
• spina bifida (open rug)
• ontwikkelingsachterstand: Kinderen met een grote ontwikkelingsachterstand zoals het syndroom van Down hebben meer risico op bedplassen. Ook kinderen met vertraagde ontwikkelingsmijlpalen lijden sneller aan bedplassen.
• psychologische aandoeningen en gedragsmatige problemen:
• aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD: moeite met aandacht en controleren van energie)
• angst
• autismespectrumstoornis (autisme: problemen met sociale interactie, communicatie en gedrag)
• een depressie
• obsessief-compulsieve stoornis (obsessie en dwanghandelingen)
• oppositioneel-opstandig gedrag
• psychologische stress: Elke mentale stress in het kinderleven zoals pesten, de dood van ouders, … veroorzaakt sneller bedplassen
• ticstoornissen
• slaapapneu

Omgevingsfactoren

Bedplassen is het gevolg van volgende omgevingsfactoren:

• geboorte: Kinderen die vroegtijdig ter wereld zijn gekomen ontwikkelen sneller bedwateren.
• genetische factoren: Een sterke familiegeschiedenis van ouders met enuresis nocturna is een risicofactor. Hebben beide ouders als kind last gehad van bedplassen, dan heeft hun kind 77% kans op bedwateren.
• geslacht: Bedplassen komt vaker voor bij jongens dan bij meisjes.
• klimaat: hete klimatologische omstandigheden (verhogen de incidentie van obstipatie, waardoor sneller bedplassen ontstaat)
• leeftijd: Bedplassen komt vooral voor bij kinderen ouder dan vijf jaar
• medicatie: Sommige geneesmiddelen irriteren de blaas, zoals slaappillen of antipsychotica.
• overmatige vochtinname: Het verbruik van overtollig water verhoogt de urineproductie en maakt een kind vatbaar voor bedplassen. Soms veroorzaken thee, koffie en energiedranken / koolzuurhoudende dranken ook bedplassen

Soorten

De aandoening is niet-monosymptomatisch wanneer ook nog andere symptomen aan de lagere urinewegen optreden. Wanneer geen andere symptomen gepaard gaan met bedplassen, is sprake van monosymptomatisch bedplassen. De aandoening is 'primair' als het kind nooit een continentie heeft bereikt of 'secundair’ als de patiënt tenminste gedurende zes maanden droge nachten heeft gehad.

Symptomen

Patiënten met enuresis nocturna plassen tijdens de slaap in bed. Dit resulteert in doorweekte lakens en pyjama's. Een patiënt schaamt zich meestal erg en voelt zich schuldig, met vaak een laag zelfbeeld tot gevolg.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch criterium
Enuresis nocturna wordt gedefinieerd als ten minste twee keer per week een herhaalde en onvrijwillige urinelozing in bed. Dit moet gedurende ten minste drie opeenvolgende maanden plaatsvinden bij een kind van ten minste vijf jaar oud dat de zindelijkheidstraining voltooid heeft.

Diagnostisch onderzoek
De diagnose van bedplassen is gebaseerd op de subjectieve informatie verstrekt door de patiënt of verzorger, een gedetailleerde medische geschiedenis, een zelf ingevuld plasdagboek (met informatie over het functioneel blaasvolume en de frequentie van de nachtelijke urinelozingen) en een klinisch onderzoek. Vermoedt de arts dat de patiënt structurele afwijkingen aan de blaas en/of nieren heeft, dan bestelt hij mogelijk nog röntgenfoto’s of andere beeldvormende onderzoeken. Bij tekenen van diabetes mellitus of een infectie is een urineonderzoek tot slot vereist.

Behandelingen van onwillekeurig urineren tijdens de slaap

Bedplassen blijft vaak onbehandeld of onderbehandeld, voornamelijk vanwege een ongeschikte of ontoereikende diagnose, ondanks de aanwezige richtlijnen en aanbevelingen. De behandeling moet idealiter beginnen bij kinderen ouder dan vijf jaar en bij volwassenen zodra de aandoening is vastgesteld. De arts moet vooreerst de ouders en het getroffen kind informeren over de aandoening en hen melden dat de aandoening in de meeste gevallen te genezen is.

Alarmtherapie

Lekkagemelders zijn kleine, op batterijen werkende apparaten die de ouder of verzorger aansluit op een vochtgevoelige pad op de pyjama of het beddengoed van het kind. Wanneer het kussen vocht voelt, gaat het alarm af. Plaswekkerbroekjes werken op dezelfde manier als de plasmelders. Sommige kinderen slapen wel enorm diep waardoor ze niet ontwaken van het alarm. Een ouder of andere persoon moet dan het kind wakker maken zodat het stopt met plassen en verder op het toilet de blaas kan ledigen. Het bereiken van droge nachten met behulp van alarmtherapie neemt soms veel tijd in beslag (tot zestien weken). Wel is de behandeling veelal effectief en ontstaat een laag risico op terugval en andere bijwerkingen. Vaak biedt alarmtherapie betere langetermijnvooruitzichten dan een medicamenteuze behandeling.

Begeleidende symptomen

Wanneer constipatie, urineweginfecties, slaapapneu, diabetes of andere onderliggende medische of psychische problemen zijn, behandelt de arts deze aandoeningen eerst.

Chirurgie

Bij afwijkingen aan de structuur van de blaas of urineleiders of bij andere ernstige problemen, is mogelijk een chirurgische operatie nodig.

Gedragswijzigingen

De ouder krijgt het advies om het kind ’s avonds niet meer te veel te laten drinken, zeker geen dranken met cafeïne of koolzuurhoudende dranken. Bij fysieke inspanning in de avond is voldoende drinken echter wel belangrijk. Het kind moet voorts overdag zo veel mogelijk drinken en ook naar het toilet gaan. Vlak voor het slapengaan moet het kind bovendien volledig leeg plassen.

Medicatie

Het orale (via de mond ingenomen) medicijn desmopressine is inzetbaar voor de behandeling van bedplassen. Dit medicijn vermindert de urineproductie gedurende de nacht. Patiënten met koorts, misselijkheid of diarree mogen dit medicijn echter niet nemen. Kinderen met een kleine blaas zijn gebaat met anticholinergica (verminderen blaassamentrekkingen en vergroten de blaascapaciteit). Meestal zet de arts dit medicijn in in combinatie met andere geneesmiddelen. Mogelijk moet de patiënt medicatie nemen in combinatie met alarmtherapie.

Sacrale zenuwstimulatie

Sacrale zenuwstimulatie is nuttig om een overactieve blaas onder controle te krijgen. De arts plaatst een klein apparaat in het lichaam dat signalen naar zenuwen in de onderrug stuurt. Hierdoor is het mogelijk om de urinestroom onder controle te houden.

Wekker

Sommige patiënten zetten ’s nachts een (plas)wekker zodat ze ontwaken om te gaan plassen.

Prognose van aandoening

Ernstige bedplassers (meer dan vijf natte nachten per week) hebben een kans van 50% om spontaan te genezen voor de volwassenheid. Bij patiënten die mild tot matig bedplassen, geneest 90% van de patiënten voor de volwassenheid dankzij levensstijlaanpassingen of andere behandelingen. Werken de levensstijlaanpassingen niet, dan is medisch advies nodig. Soms moet de arts meerdere behandelingen uitproberen of een combinatie van behandelingen toepassen opdat de symptomen verminderen of verdwijnen.

Complicaties van bedwateren

De aandoening heeft een grote invloed op het psychologisch welzijn van de patiënt en zijn familieleden. Het bedplassen leidt namelijk tot nachten van een gestoorde slaap waardoor stemmingsstoornissen, slaperigheid overdag, vermoeidheid en een verminderde school- of werkproductiviteit tot stand komen. Ook ontstaat een sociale isolatie, want het kind durft of wil niet meer mee op kamp of naar logeerpartijtjes. Tot slot ontstaat soms een huiduitslag op de onderzijde van het kind en het genitale gebied, wat vooral gebeurt wanneer het kind in nat ondergoed slaapt.

Tips om natheid tegen te gaan

Een waterdichte hoes of pad over het matras of de lakens plaatsen, houdt deze droog. Verder is het dragen van absorberend ondergoed of pads aanbevolen. De patiënt gebruikt voorts speciale huidschoonmaakdoekjes en lotions om irritatie aan de huid te voorkomen.